Γράφει η Μανταλένα-Μαρία Διαμαντή
Ο Katsushika Hokusai (1760-1849) θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες ukiyo-e στην Ιαπωνία και τον δημιουργό του διάσημου Μεγάλου Κύματος στα ανοιχτά της Καναγκάουα (περίπου 1829-1833). Ήταν ένας αυτοαποκαλούμενος «γέρος τρελός με τη ζωγραφική» προς το τέλος της ζωής του. Κατά τη διάρκεια της ζωής του, χρησιμοποιούσε 30 διαφορετικά ψευδώνυμα, μετακόμισε 93 φορές και δημιούργησε περίπου 30.000 έργα τέχνης.
Ένας εκκεντρικός, ακούραστος καλλιτέχνης
Ο Hokusai γεννήθηκε το 1760 στο Έντο (σημερινό Τόκιο) της Ιαπωνίας και το αρχικό του όνομα ήταν Tokitarō. Άρχισε να σχεδιάζει όταν ήταν πέντε ετών και εργάστηκε ως υπάλληλος σε ένα δανειστικό βιβλιοπωλείο. Στα δεκαπέντε του πήγε μαθητεία για να γίνει ξυλουργός. Τρία χρόνια αργότερα, σπούδασε κάτω από τον δάσκαλο του ukiyo-e Katsukawa Shunshō.
To Ukiyo-e ήταν ένα ιαπωνικό στυλ τέχνης που χρησιμοποιούσε ξύλινες πλάκες για την εκτύπωση εικόνων και κειμένων. Ξεκίνησε στις αρχές του 17ου αιώνα, όταν οι καλλιτέχνες το χρησιμοποιούσαν για να αναδημιουργήσουν σχέδια σε μετάξι και χαρτί. Σύντομα, το ukiyo-e έγινε ένα πολύ δημοφιλές μέσο μαζικής παραγωγής. Έγινε επίσης σύμβολο πλούτου. Οι άνθρωποι μπορούσαν να αγοράσουν εκτυπώσεις που απεικονίζουν διάσημες φιγούρες όπως ηθοποιούς, πολιτικούς ηγέτες ή μνημεία του φυσικού κόσμου.
Ο Hokusai ακολούθησε τα βήματα αυτού του μοντέλου. Οι πρώτες του δημοσιεύσεις ήταν εκτυπώσεις ηθοποιών σε θέατρα kabuki (όπου kabuki σημαίνει παράσταση κλασικού χορού-δραματικού). Συνέχισε να κάνει πίνακες ηθοποιών, γυναικών, ιστορικών προσωπικοτήτων και πολλά άλλα μέχρι τα 20 του. Εκείνη την εποχή παντρεύτηκε και την πρώτη του σύζυγο, η οποία θα άφηνε την τελευταία του πνοή τη στιγμή που θα υιοθετούσε το όνομα Hokusai.
Ο Ηοkusai συνέχισε να ακονίζει τις δεξιότητές του και άρχισε να φθάνει σε υψηλότερη επιτυχία όταν εισήλθε στο σουριμονό είδος της τέχνης. Αυτό το στυλ ορίστηκε από την εκτύπωση για ειδικές περιστάσεις όπως η Πρωτοχρονιά. Απευθυνόταν σε όσους ήθελαν να φτιάξουν προσωπικές, μοναδικές προσκλήσεις με υψηλή ποιότητα.
Η χρυσή του εποχή ξεκίνησε πραγματικά μετά από αυτή τη φάση. Το 1793, ο κύριος του Shunshō πέθανε και η γυναίκα του πέθανε αμέσως μετά. Ο Χοκουσάι έμεινε με έναν γιο και δύο κόρες. Τέσσερα χρόνια αργότερα, παντρεύτηκε τη δεύτερη σύζυγό του και υιοθέτησε το όνομα που τον ξέρουμε σήμερα.
Ο Hukosai έγινε πολύ γνωστός για την πραγματοποίηση άγριων εκθέσεων τέχνης στο κοινό. Έκανε πίνακες που ήταν 2.000 τετραγωνικά πόδια σε φεστιβάλ. Σκληρά εργαζόμενος, ξυπνούσε πολύ νωρίς και συνέχιζε να εργάζεται μέχρι αργά το βράδυ.
Το 1828, η δεύτερη σύζυγος του Hokusai πέθανε. Αυτή τη φορά, είχε την αγαπημένη του κόρη, την Oī, η οποία έζησε μαζί του και δούλευε δίπλα του για χρόνια. Ο Hukosai ήταν 68 ετών, μερικώς παράλυτος και θυμωμένος με το γεγονός ότι ο γιος του ήταν παραβάτης. Ως εκ τούτου, αφιέρωσε χρόνο στη διδασκαλία της τέχνης Oī. Αν και τα ταλέντα της δεν αναγνωρίστηκαν τόσο όσο του πατέρα της, η ταινία anime Miss Hokusai (2015) αποτίει φόρο τιμής σε αυτήν και την ιστορία του πατέρα της.
Διαρκώς μεταβαλλόμενος, ο Hukosai συνέχισε να κινείται κάθε φορά που το στούντιο του λερώνονταν πολύ. Επίσης, άλλαζε συχνά το όνομα του καλλιτέχνη. Αν και αυτό ήταν σύνηθες για τους Ιάπωνες καλλιτέχνες στην εποχή του, συχνά έφταναν τις 30 αλλαγές. Μερικά από τα επαγγελματικά ονόματα του Hokusai περιλαμβάνουν Shunrō, Sōri, Kakō και Taito.
Μέχρι το τέλος της ζωής του, το ψευδώνυμο στην ταφόπλακά του ήταν ο Gakyo Rojin Manji. Αυτή η φράση σημαίνει «γέρος τρελός για τη ζωγραφική» που είναι μόνο μέρος αυτού που τον θυμούνται με αγάπη σήμερα.
Σήμερα, το έργο του Hukosai συνεχίζει να αγγίζει τους ανθρώπους σε κάθε ήπειρο. Ακόμη και εκείνοι που δεν ενδιαφέρονται για την τέχνη μπορούν συχνά να αναγνωρίσουν τα έργα του.
Το μεγάλο κύμα : Tο έργο του Hokusai που ενέπνευσε την Έναστρη Νύχτα του Van Gogh
Θεωρείται ίσως το πιο διάσημο ιαπωνικό καλλιτεχνικό δημιούργημα το οποίο είναι αναγνωρίσιμο παντού στον κόσμο και είναι παρόν σε κάθε μορφή, από λινό μέχρι ξύλο σε τοίχο και ακόμη και emoji.
Ο λόγος για το γιγαντιαίο κύμα γνωστό ως The Great Wave off Kanagawa από τον καλλιτέχνη Hokusai . Τι είναι όμως το τόσο σπουδαίο σε αυτήν την τέχνη εκτύπωσης με ξύλο;
Η έντονη παρουσία αυτής της εκτύπωσης (και όχι της ζωγραφικής, αφού αρχικά έγινε σε έντυπη μορφή) δείχνει την επιρροή που είχε στους καλλιτέχνες. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή είναι η ιαπωνική έκδοση του διάσημου πίνακα Starry Night του Vincent van Gogh. Ωστόσο, θα ήταν το αντίστροφο. Ο Vincent van Gogh, στα γράμματα προς τον αδερφό του Theo, είπε ότι εμπνεύστηκε από τον Hokusai Katsushika, τον δημιουργό του The Great Wave off Kanagawa.
Τι αντιπροσωπεύει όμως αυτό το κύμα; Γιατί ο Χοκουσάι επέλεξε αυτήν την άποψη και ποιες είναι οι άλλες επιρροές που είχαν τη συμβολή τους στη δημιουργία αυτού του πίνακα;
Η προέλευση της ζωγραφικής του μεγάλου κύματος
Δεν πρόκειται για το Μεγάλο Κύμα από την Kanagawa αλλά για το Κάτω από το Μεγάλο Κύμα από την Καnagawa και υπάρχει λόγος για αυτό που θα αναφερθεί αργότερα. Στα ιαπωνικά, ονομάζεται Kanagawa Oki nami-ura
Αποδόθηκε ένας πιο απλός τίτλος τελικά, “Το μεγάλο κύμα”. Το Μεγάλο Κύμα είναι μέρος μιας συλλογής ζωγραφικής που ονομάζεται Τριάντα έξι όψεις του όρους Φούτζι. Ο πίνακας δεν αφορά το κύμα, είναι το ιερό βουνό στο βάθος.
Το Μεγάλο Κύμα από την Καναγκάουα δεν είναι πίνακας για το κύμα στο προσκήνιο, αλλά αφορά το όρος Φούτζι στο παρασκήνιο.
. Ενώ τα κύματα παίρνουν το προσκήνιο και τραβούν την προσοχή των θεατών, ο πίνακας αφορά αυτό που βρίσκεται κάτω από το κύμα. Εξ ου και το όνομα “Under the Great Wave off Kanagawa”.
Η συλλογή από τριάντα έξι πίνακες παρουσιάζει όλα το όρος Φούτζι από διαφορετικές οπτικές γωνίες και συναισθήματα. Δύο πίνακες από την ίδια συλλογή πλησιάζουν πολύ αυτόν τον πίνακα. Ποταμός Tama στην επαρχία Musashi (Bushū Tamagawa) και Kajikazawa στην επαρχία Kai (Kōshū Kajikazawa).
Η πρώτη εικόνα δείχνει τη χρήση του μπλε χρώματος για να αντιπροσωπεύει ένα ήρεμο και γαλήνιο όρος Φούτζι, ενώ η δεύτερη δείχνει τη χρήση λευκής προβολής που μοιάζει με δάχτυλο για να δείξει τα αφρισμένα κύματα της θάλασσας. Ο σκοπός και των τριάντα έξι πινάκων είναι η αναπαράσταση του όρους Φούτζι, το οποίο θεωρείται ιερό στον Σιντοϊκό και Βουδιστικό πολιτισμό. Αλλά τότε, τι κάνει αυτόν τον πίνακα τόσο δημοφιλή;
Ο λόγος για τον οποίο το Under the Wave είναι τόσο δημοφιλές οφείλεται σε δύο πράγματα: χρήση του πρωσικού μπλε και λαμπρής σύνθεσης και τη δυναμική σκηνή που αποτυπώθηκε στον πίνακα.
Σε ολόκληρη τη σειρά ζωγραφικής, υπάρχει μόνο ένας πίνακας διαφορετικός από το Great Wave, ο οποίος απεικονίζει κάποια δυναμική δράση, που έχει σταματήσει. Είναι το χωριό Sekiya στον ποταμό Sumida. Ο πίνακας απεικονίζει τρία άλογα που τρέχουν σε ένα στενό μονοπάτι και το όρος Φούτζι στο βάθος.
Αυτή η σκηνή δείχνει σαν να πρόκειται να συμβεί κάτι, μια σύγκρουση, ένας καυγάς. Αυτό μοιάζει πολύ με το Μεγάλο Κύμα.
Ένα ισχυρό, μεγάλο κύμα με λευκά, αφρισμένα “νύχια” να προχωρούν προς τρία μικρά σκάφη, που πρόκειται να τα καταβροχθίσουν. Αυτό βλέπουμε στη δεξιά πλευρά του πίνακα.
Στην αριστερή πλευρά, τρία σκάφη που κινούνται προς αυτό το γιγαντιαίο κύμα, πρόκειται να συγκρουστούν με αυτό.
Τα σώματά τους δεν δείχνουν καθόλου σημάδι φόβου. Χωρίς καμία αναμενόμενη αντίδραση προς το κύμα, κινούνται ήρεμα προς αυτό. Μήπως επειδή αυτοί οι ψαράδες έχουν συνηθίσει σε αυτά τα κύματα; Μήπως φοβούνται αλλά δεν είναι πρόθυμοι να το δείξουν; Κανείς δεν ξέρει, γιατί ο χρόνος έχει σταματήσει.
Ο χρόνος έχει σταματήσει για εμάς, τους θεατές. Ο Hokusai επέλεξε εκείνη τη στιγμή που η κορυφή αυτού του γιγαντιαίου κύματος βρίσκεται ακριβώς πάνω από το όρος Φούτζι στο παρασκήνιο, δημιουργώντας μια δραματική σκηνή. Δημιουργεί μια προσμονή για το τι πρόκειται να συμβεί όταν ο χρόνος κινείται ξανά.
Το όρος Φούτζι είναι κάτω από το κύμα. Τα χρώματα είναι τόσο παρόμοια με τα κύματα, με το πλούσιο, μπλε σώμα και τη λευκή κορυφή. Δείχνουν τόσο όμορφα έτσι όπως έχουν συγχωνευτεί.
Γιατί αυτός ο πίνακας ξεχωρίζει από τους άλλους τριάντα πέντε ;
Σε ταινίες που είναι γεμάτες με δράση, υπάρχουν στιγμές και σκηνές όπου όλα πρέπει να επιβραδυνθούν. Ένα παράδειγμα είναι το Avengers: Age of Ultron όπου η σκηνή εισαγωγής, οι Avengers επιτίθενται ταυτόχρονα σε παράλληλο σχηματισμό και ολόκληρη η σκηνή επιβραδύνεται.
To ίδιο ισχύει και για μια εικόνα όπου ένα άτομο φωτογραφίζεται στη μέση μιας πτώσης, για παράδειγμα. Θα προκαλούσε συναίσθημα γιατί είναι μια ανάρτηση ενός δυναμικού κόσμου.
Αυτό ακριβώς ισχύει και με τον πίνακα “Το μεγάλο κύμα”. Αυτή η σκηνή είναι κάτι μοναδικό ιδιαίτερα στην εποχή που δημιουργήθηκε. Τότε οι άνθρωποι δεν είχαν κάμερες αργής κίνησης κι αυτό έκανε έναν δυναμικό κόσμο, στατικό.
Η φιλοσοφία του Μεγάλου Κύματος
Υπάρχουν πολλαπλοί τρόποι ερμηνείας των φιλοσοφικών συνεπειών αυτής της εκτύπωσης. Μία από τις πιο συνηθισμένες ερμηνείες είναι η σύγκλιση της ευρωπαϊκής και της ιαπωνικής κουλτούρας.
Τα γιγαντιαία κύματα έρχονται από τη δεξιά πλευρά της εκτύπωσης. Οι γενναίοι ψαράδες έρχονται από την αριστερή πλευρά της εκτύπωσης. Τι σημαίνει αυτό για τη φιλοσοφία;
Στην ιαπωνική κουλτούρα, τόσο τα βιβλία όσο και οι πίνακες διαβάζονται είτε από δεξιά προς τα αριστερά είτε από πάνω προς τα κάτω. Αλλά στο Μεγάλο Κύμα, τα κύματα που τραβούν την προσοχή των θεατών έρχονται από την αριστερή πλευρά.
Οι Ιάπωνες (οι ψαράδες) έρχονται από τη δεξιά πλευρά του πίνακα. Τα κύματα έχουν ένα βαθύ, πρωσικό μπλε χρώμα που προέρχεται από την Ευρώπη. Έχουμε λοιπόν την αριστερή πλευρά που εκπροσωπεί την Ευρώπη και τη δεξιά που εκπροσωπεί την Ιαπωνία, τόσο σε περιεχόμενο όσο και σε θέση.
Και λίγο πριν έρθει η σύγκρουση που μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο ή την επιβίωση των ψαράδων, έχουμε μια θέα στο όρος Φούτζι.
Kanagawa oki nami ura ή Under the Wave off Kanagwa
Ενώ αυτή η ερμηνεία είναι πολύ πιστευτή, ειδικά η απροθυμία της Ιαπωνίας να ανοίξει στον κόσμο για εμπόριο εκείνη την εποχή, πιθανότατα είναι απλώς μια δημιουργία ενός έξυπνου λάτρη της τέχνης.
Ο Hokusai έγραψε επίσης μάνγκα και άλλα λογοτεχνικά έργα. Δημιούργησε το Μεγάλο Κύμα όταν ήταν πάνω από εβδομήντα ετών. Θεώρησε λοιπόν αυτή την εκτύπωση ως σημαντική. Πουθενά όμως δεν ανέφερε κάτι σχετικό με τον πολιτισμό.
Δεδομένου ότι δεν μπορώ να γυρίσω το χρόνο πίσω και να ρωτήσω τον Χοκουσάι για αυτή την εκτύπωση, πιθανότατα δεν αφορούσε τη συνάντηση δύο πολιτισμών. Πρόκειται απλώς για τον θαυμασμό της θέας του όρους Φούτζι, μια άποψη που είναι σχεδόν αδύνατο για κανέναν να αποκτήσει στην πραγματική ζωή.
Σχετικά με τον ζωγράφο, Katsushika Hokusai
Ο πίνακας δημιουργήθηκε το 1830 αλλά έγινε διαθέσιμος στο κοινό το έτος 1832. Ο Hokusai ήταν περίπου εβδομήντα ετών όταν ολοκλήρωσε τον πίνακα και η ζωή του ήταν τόσο ενδιαφέρουσα όσο το έργο που δημιούργησε, ενώ επηρέασε και την παγκόσμια τέχνη.
Λέγεται ότι άρχισε να ζωγραφίζει σε ηλικία 6 ετών. Σε ηλικία 19 ετών, ήρθε κάτω από τον καλλιτέχνη Katsukawa Shunsho, έναν από τους κορυφαίους καλλιτέχνες των Ukiyo-e πινάκων.
«Αν μπορούσα να έχω μόνο μία ακόμη μέρα, θα μπορούσα να κάνω έναν υπέροχο πίνακα ζωγραφικής».
Ο Hokusai πήρε πάνω από τριάντα ονόματα. Μερικά από τα ονόματα περιλαμβάνουν τους :Shunro, Hokusai, Manji Rojin, Iitsu, Taito, Gakyojin, κ.λπ.
Ο Hokusai – ο οποίος άλλαζε πολύ συχνά ονόματα ανάλογα με το είδος της τέχνης με το οποίο ασχολούνταν- είχε εμμονή με το όρος Φούτζι. Το όνομα που υιοθέτησε για τον εαυτό του στο τέλος της ζωής του ήταν “ο γέρος που λάτρευε την τέχνη”.
Ο Hokusai επηρεάστηκε από τη μυθιστορηματική ευρωπαϊκή τέχνη που επικεντρώθηκε περισσότερο στην προοπτική και τη δομή της γραμμής για να κατευθύνει το βλέμμα του θεατή προς το θέμα του πίνακα. Αυτό μπορεί να φανεί στη σειρά ζωγραφικής όπου το όρος Φούτζι είναι το θέμα.
Η χρήση του πρωσικού μπλε δείχνει επίσης την αγάπη του για την ευρωπαϊκή τέχνη. Το μπλε ήταν ένα σπάνιο εμπόρευμα και το πρωσικό μπλε ήταν αποκλειστικό για την Ευρώπη αφού δημιουργήθηκε τεχνητά εκεί. Η χρήση αυτού του χρώματος δείχνει μια σαφή επιρροή των ευρωπαϊκών τρόπων. Αυτό το υπέροχο αριστούργημα δημιουργήθηκε την περίοδο Edo και το στυλ είναι Ukiyo-e. Το Ukiyo-e σήμαινε την εφήμερη κατάσταση του κόσμου ή τους πλωτούς κόσμους. H συγκεκριμένη εκτύπωση με μπλοκ ξύλου εξηγεί πολύ καλά το στυλ. Τα πράγματα που μας λείπουν σε μια στιγμή.
Παρά την σπουδαιότητα και την απήχηση των έργων του, ο Hokusai δεν σταμάτησε ποτέ να προσπαθεί και να αναζητά την τελειότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι – όπως λέγεται- λίγο πριν αφήσει την τελευταία του πνοή σε ηλικία 88 ετών, αναφώνησε πως χρειαζόταν μόνο πέντε ακόμα χρόνια ζωής για να γίνει πραγματικός ζωγράφος.
