Γράφει η Μανταλένα-Μαρία Διαμαντή
Για όσο καιρό τα ανθρώπινα όντα είχαν δόντια, η διατήρησή τους σε καλή κατάσταση —στην πραγματικότητα, η διατήρησή τους καθόλου— ήταν μια πρόκληση. Ενώ οι ιστορικοί πιστεύουν ότι η πρακτική της οδοντιατρικής μπορεί να χρονολογείται τουλάχιστον από το 7000 π.Χ., πέρασαν πολλοί αιώνες πριν η επαγγελματική οδοντιατρική περίθαλψη γίνει ευρέως διαθέσιμη. Μέχρι και στον 19ο αιώνα, οι κουρείς συχνά διπλασιάζονταν ως χειρούργοι και οδοντίατροι, τραβώντας δόντια καθώς και κόβοντας μαλλιά. Το γνωστό ερυθρόλευκο ριγέ εργαλείο του σημερινού κουρέα, μπορεί να εντοπιστεί σε μια εποχή που οι κουρείς κρεμούσαν ματωμένα κουρέλια για να στεγνώσουν μετά από χειρουργικές επεμβάσεις.
Έτσι, για αμέτρητες γενιές ανδρών και γυναικών, η οδοντιατρική περίθαλψη ήταν σε μεγάλο βαθμό ένα έργο do it yourself «φτιάξ` το μόνος σου». Τα εργαλεία που είναι διαθέσιμα στους προγόνους μας για αυτόν τον σκοπό έχουν εξελιχθεί, αλλά εξακολουθούν να μοιάζουν εντυπωσιακά με αυτά που μπορούν να αγοραστούν σε οποιοδήποτε φαρμακείο σήμερα.
Η Οδοντόβουρτσα
ΜΑΪΟΣ 1942: ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΣΩΜΑ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΙΝΔΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ, ΕΝΑ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΥ ΙΝΔΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ, ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΤΙΣ ΑΚΡΕΣ ΤΩΝ ΞΥΛΩΝ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΘΑΡΙΣΟΥΝ ΤΑ ΔΟΝΤΙΑ ΤΟΥΣ ΣΕ ΜΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ.
Ενώ οι θεωρίες σχετικά με το τι προκαλεί την τερηδόνα έχουν αλλάξει με την πάροδο των αιώνων – από τα μυστηριώδη «σκουλήκια των δοντιών» στην αρχαιότητα μέχρι την πλάκα που εκτρέφει βακτήρια σήμερα – οι άνθρωποι κατάλαβαν τη σημασία του να διατηρούν τα δόντια τους καθαρά. Πριν τις οδοντόβουρτσες, πολλοί χρησιμοποιούσαν μπαστούνια για μάσημα, λεπτά κλαδιά που ροκάνιζαν μέχρι να φθαρεί η μία άκρη, δημιουργώντας ένα είδος βούρτσας. Τα ραβδιά μασήματος παραμένουν σε ευρεία χρήση σε ορισμένους πολιτισμούς σήμερα.
Η οδοντόβουρτσα, όπως τη γνωρίζουμε, φαίνεται ότι εφευρέθηκε στην Κίνα, κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της δυναστείας Τανγκ, από το 618 έως το 907 μ.Χ. Τα πρώτα μοντέλα είχαν λαβές από μπαμπού ή κόκαλο και τρίχες από τρίχες κάπρου. Οι βούρτσες μαλλιών Boar`s παραμένουν επίσης διαθέσιμες μέχρι σήμερα, που συχνά προωθούνται ως μια φιλική προς το περιβάλλον εναλλακτική λύση στην ποικιλία με νάιλον τρίχες, πλαστικές λαβές.
Ο William Addis, ένας Άγγλος, πιστώνεται ως ο πρώτος επιχειρηματίας που παρήγαγε μαζικά οδοντόβουρτσες, υποτίθεται ότι δημιούργησε το πρωτότυπό του το 1780, ενώ βρισκόταν στη φυλακή με κατηγορίες για ταραχές. Το 1857, ο H. N. Wadsworth, οδοντίατρος στην Ουάσιγκτον, έλαβε το πρώτο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας στις ΗΠΑ για μια οδοντόβουρτσα, η οποία, όπως ισχυρίστηκε, έκανε καλύτερη δουλειά στο τρίψιμο μεταξύ των δοντιών. Θα ακολουθούσαν πολλές άλλες καινοτομίες, συμπεριλαμβανομένης της εισαγωγής των νάιλον τριχών το 1938.
Το 1937, ο Αμερικανός εφευρέτης Tomlinson I. Moseley κατοχύρωσε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας ένα σχέδιο για μια ηλεκτρική οδοντόβουρτσα. Ωστόσο, η ιδέα απέτυχε να εφαρμοστεί έως ότου ο Philippe-Guy Woog, ένας Ελβετός επιστήμονας, παρουσίασε το δικό του μοντέλο το 1954. Σύμφωνα με ορισμένες αναφορές, η ηλεκτρική βούρτσα Broxodent του Woog προοριζόταν να βοηθήσει άτομα με περιορισμένη κινητικότητα, αλλά σύντομα προωθήθηκε στο ευρύ κοινό. Μια διαφήμιση περιοδικών της δεκαετίας του 1960 μάλιστα το αποκάλεσε «το τέλειο δώρο για την Ημέρα της μητέρας, Ημέρα του Πατέρα, γάμους και αποφοιτήσεις.”
Οδοντόκρεμα
Παραδόξως, η οδοντόκρεμα στην πραγματικότητα προϋπήρχε της οδοντόβουρτσας. «Γύρω στο 3.000–5.000 π.Χ., οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ανέπτυξαν για πρώτη φορά μια οδοντική κρέμα που περιείχε κονιοποιημένη στάχτη από οπλές βοδιών, μύρο, τσόφλια αυγών και ελαφρόπετρα», έγραψε ο Frank Lippert της Οδοντιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Ιντιάνα σε μια μονογραφία του 2003. «Οι Πέρσες πρόσθεσαν στη συνέχεια καμένα κοχύλια από σαλιγκάρια και στρείδια μαζί με γύψο, βότανα και μέλι γύρω στο 1.000 π.Χ.».
Οι άνθρωποι συνέχισαν να φτιάχνουν τις δικές τους οδοντόκρεμες και σκόνες ακόμα και μετά την εμφάνιση των εκδόσεων που παράγονται στο εμπόριο αιώνες αργότερα. Ένα βιβλίο του 1860 με τίτλοΗ Πρακτική Νοικοκυρά, για παράδειγμα, συνιστούσε ένα μείγμα από ρίζα ίριδας σε σκόνη, κάρβουνο σε σκόνη, περουβιανό φλοιό σε σκόνη, παρασκευασμένη κιμωλία και λάδι περγαμόντου ή λεβάντας.
Ένας οδοντίατρος από το Κονέκτικατ, ο Washington Wentworth Sheffield, πιστώνεται με την ιδέα της συσκευασίας της οδοντόκρεμας σε ένα συμπιεσμένο σωλήνα τη δεκαετία του 1880. Πριν από τότε, σημειώνει η Αμερικανική Οδοντιατρική Ένωση, συνήθως «πωλούνταν σε μπουκάλια, πορσελάνινα δοχεία ή χάρτινα κουτιά». Αυτή η ανακάλυψη, λέει η ADA, βοήθησε να καταστεί δυνατή η «μαζική παραγωγή της οδοντόκρεμας σε εργοστάσια, η μαζική εμπορία και η πώληση σε εθνικό επίπεδο».
Το 1955, η Crest κυκλοφόρησε την πρώτη οδοντόκρεμα που περιέχει φθόριο, το οποίο η έρευνα είχε δείξει ότι είναι αποτελεσματική στη μείωση της τερηδόνας. Σχεδιασμένες από τον εικονογράφο Norman Rockwell, οι πρώτες διαφημίσεις του Crest περιείχαν χαμογελαστά αγόρια και κορίτσια που επιδεικνύουν αναφορές από τις τελευταίες τους επισκέψεις στον οδοντίατρο, με την ετικέτα “Κοίτα μαμά — χωρίς κοιλότητες!” Σήμερα, όλες οι οδοντόκρεμες που φέρουν τη σφραγίδα αποδοχής της ADA πρέπει να περιέχουν φθόριο και πολλοί δήμοι το προσθέτουν στο πόσιμο νερό τους.
Οδοντογλυφίδες
Η ταπεινή οδοντογλυφίδα μπορεί να είναι το αρχαιότερο από όλα τα οδοντιατρικά εργαλεία, που χρονολογείται από περισσότερα από ένα εκατομμύριο χρόνια, στην προϊστορική εποχή, σύμφωνα με τους ανθρωπολόγους. Σε αυτό το διάστημα, μετατράπηκε από καθημερινό αντικείμενο σε σύμβολο κατάστασης και ξανά σε καθημερινό αντικείμενο.
Οι παλαιότερες οδοντογλυφίδες ήταν πιθανώς μικρές λωρίδες ξύλου, αν και τα κόκαλα, το ελεφαντόδοντο και άλλα υλικά χρησιμοποιήθηκαν σε διάφορα σημεία. Επίσης δημοφιλή: πεταλούδες μαδημένα από κοράκια και χήνες.
Κατά τη διάρκεια της βικτωριανής εποχής, οι οδοντογλυφίδες από ασήμι ή χρυσό έγιναν δημοφιλείς στους ανθρώπους που είχαν την οικονομική δυνατότητα. Μια οδοντογλυφίδα από ελεφαντόδοντο και χρυσό που ανήκε κάποτε στον Charles Dickens και χαραγμένο με τα αρχικά του, πουλήθηκε σε δημοπρασία το 2009 για 9.150 δολάρια.
Στην πραγματικότητα, το μάζεμα των δοντιών στα γεύματα προφανώς έγινε τόσο διαδεδομένο στην κοινωνία του 19ου αιώνα που τα βιβλία εθιμοτυπίας αναγκάστηκαν να ασχοληθούν με το θέμα. «Είναι πολύ αγενές να μαζεύεις τα δόντια σου στο τραπέζι», συμβούλευε κάποιος το 1882, προσθέτοντας βοηθητικά: «Αν είναι απαραίτητο να το κάνεις, κράτα την χαρτοπετσέτα σου πάνω από το στόμα σου».
Η οδοντογλυφίδα άρχισε να επιστρέφει στις ξύλινες ρίζες της τη δεκαετία του 1860, όταν ο Αμερικανός επιχειρηματίας Charles Forster βρήκε έναν τρόπο να τα παράγει μαζικά. Το εργοστάσιό του με έδρα το Maine έβγαζε σύντομα 500 εκατομμύρια ετησίως και οι δωρεάν οδοντογλυφίδες έγιναν πανταχού παρόντα δώρα εστιατορίων.
Οδοντικό νήμα
Το οδοντικό νήμα τέθηκε σε κοινή χρήση μόνο το 19ου αιώνα, χάρη στις προσπάθειες ενός Αμερικανού οδοντιάτρου, του Levi Spear Parmly. Σε ένα βιβλίο με επιρροή του 1819, ο Parmly συνέστησε να περνάτε «μεταξωτή κλωστή με κερί» ανάμεσα στα δόντια «για να απομακρύνετε αυτή την ερεθιστική ύλη που καμία βούρτσα δεν μπορεί να αφαιρέσει και η οποία είναι η πραγματική πηγή ασθένειας».
Μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα, έγινε διαθέσιμο εμπορικά κατασκευασμένο οδοντικό νήμα από κερωμένο ή μη κερωμένο μετάξι. Θα αντικατασταθεί σε μεγάλο βαθμό από νάιλον νήμα στη δεκαετία του 1940, εν μέρει λόγω της σπανιότητας του μεταξιού κατά τη διάρκεια δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, καθώς και από τη μεγαλύτερη αντοχή του νάιλον στον τεμαχισμό. Σήμερα, το νήμα κατασκευάζεται από μια ποικιλία συνθετικών ινών.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, νήμα νερού ή στοματικά ποτιστικά, που εκτοξεύονταν πίδακες νερού ανάμεσα στα δόντια, έφτασαν στη σκηνή. Το Waterpik, που κυκλοφόρησε το 1962, ήταν το αποτέλεσμα μιας συνεργασίας μεταξύ δύο Κολοράντονων, ενός οδοντιάτρου και ενός υδραυλικού μηχανικού, οι οποίοι σύμφωνα με πληροφορίες τελειοποίησαν τον μηχανισμό.
Συνολικά, η καλύτερη αυτοφροντίδα σε συνδυασμό με την πρόοδο στην επαγγελματική οδοντιατρική και τη φθορίωση είχαν ένα αξιοσημείωτο αποτέλεσμα.
Ο Matthew J. Messina, επίκουρος καθηγητής στο Οδοντιατρικό Κολλέγιο του Κρατικού Πανεπιστημίου του Οχάιο, ο οποίος έχει γράψει για την οδοντιατρική ιστορία, λέει ότι το 1960, το 49 τοις εκατό των Αμερικανών αναμένεται να χάσουν όλα τα δόντια τους κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Μέχρι το 2010, το ποσοστό αυτό είχε πέσει στο 13%, παρά την σχεδόν 10ετή αύξηση του μέσου προσδόκιμου ζωής. «Οι παππούδες μου έβγαζαν τα [ψεύτικα] δόντια τους κάθε βράδυ και τα έβαζαν σε ένα ποτήρι στο κομοδίνο τους», λέει. «Η γενιά μου και τα παιδιά μας ξέρουν ότι μπορούμε να κρατήσουμε τα χαμόγελά μας για πάντα και περιμένουμε να το κάνουμε αυτό».
