Στις 17 Ιουνίου του 1898 γεννήθηκε ο δημιουργός των ψευδαισθήσεων και των δαιδαλωδών κόσμων, ο Ολλανδός εικαστικός που έχει κύριο στοιχείο την απεικόνιση αδύνατων γραφικών παραστάσεων, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση του απείρου.

Γράφει η Μανταλένα-Μαρία Διαμαντή

Δάσκαλος του αδύνατου, οι ψευδαισθητικοί, δαιδαλώδεις κόσμοι του MC Escher έχουν συναρπάσει καλλιτέχνες, σχεδιαστές, μαθηματικούς και γεωλόγους. Τα σχολαστικά αποδομένα, παράλογα ασπρόμαυρα σχέδια και εκτυπώσεις του φαίνονται γεννημένα από το υποσυνείδητο,

MC Escher με τη διάσημη μπάλα καθρέφτη

Τα ονειρικά βασίλεια του σουρεαλισμού του Escher, βρήκαν διεθνή φήμη στα τελευταία του χρόνια και παραμένει, μέχρι σήμερα, μοναδικός στο είδος του.

Δικαιωματικά θεωρείται ως είναι ένας από τους πιο φημισμένους γραφίστες του κόσμου. Σε ολόκληρο τον κόσμο, εκατομμύρια άνθρωποι χαίρονται την τέχνη του.

Ο Escher, δούλεψε αρκετά και με τις τεχνικές της ξυλογραφίας, της λιθογραφίας και της χαλκογραφίας. Εκείνο το στοιχείο που κυριαρχεί στην τέχνη του, είναι το να απεικονίζει αδύνατες γραφικές παραστάσεις ανθρώπων, ζώων, αντικειμένων και άλλες, δημιουργώντας μια  ψευδαίσθηση του απείρου. Μιας ατελείωτης δημιουργίας σχεδίων… Μπορεί  κανείς να αναρωτηθεί από πού πηγάζει αυτή η ιδιαιτερότητα των σχεδίων του… Αυτή οφείλεται στη μεγάλη επιρροή από τα μαθηματικά- με τα οποία ωστόσο, δεν τα πήγαινε ποτέ καλά στο σχολείο. Οι αρχές της προβολικής γεωμετρίας, τα πορίσματα και οι προτάσεις της μη Ευκλείδειας γεωμετρίας, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στο έργο του.

Τα πρώτα χρόνια 

Γεννημένος ως Maurits Cornelis Escher το 1898, ο Escher ήταν ένα από τα πέντε παιδιά που μεγάλωσαν σε ένα ευκατάστατο οικογενειακό νοικοκυριό στην Ολλανδία. Η οικογένειά του μετακόμισε στο Arnheim το 1903, όπου ο Escher ξεκίνησε το σχολείο, αν και ήταν βαθιά δυστυχισμένος και περιέγραψε αυτή την εμπειρία ως «κόλαση».

Ως έφηβος ανακάλυψε ένα πάθος για την τέχνη που του έδωσε μια αίσθηση κατεύθυνσης και σκοπού, και το 1917 άρχισε να συνεργάζεται με τον φίλο του Bas Kist για την παραγωγή μιας σειράς εκτυπώσεων στο στούντιο του Ολλανδού καλλιτέχνη Gert Stegeman.

Γραφικές τέχνες

O Esser  άρχισε αρχικά να εκπαιδεύεται για να γίνει αρχιτέκτονας στη Σχολή Αρχιτεκτονικής και Διακοσμητικών Τεχνών του Harlem, αλλά ένας δάσκαλος τον έπεισε να στραφεί στις γραφικές τέχνες, όπου έμαθε να δημιουργεί λιθογραφίες και ξυλομπογιές. Ακόμα κι έτσι, οι αρχιτεκτονικές μορφές και τα σχέδια συνέχισαν να τροφοδοτούν την εικαστική του γλώσσα για το υπόλοιπο της καριέρας του.

Ένα οικογενειακό ταξίδι στην Ιταλία το 1921 πυροδότησε επίσης μια στενή συγγένεια με το τοπίο, όπου δημιούργησε λεπτομερείς μελέτες δέντρων και τοπίων τις οποίες θα μετέφραζε σε τυπογραφικά σχέδια. Ένα χρόνο αργότερα ταξίδεψε σε όλη την Ισπανία, επισκεπτόμενος τη Μαδρίτη, το Τολέδο και τη Γρανάδα, γοητευμένος από τα ισλαμικά επαναλαμβανόμενα μοτίβα στη μαυριτανική Αλάμπρα του 14ου αιώνα.

San Gimignano, Escher, 1922 ξυλότυπη εκτύπωση

Οι επιρροές στην τέχνη του

Bonifacio, Κορσική, 1928 

Ο Escher επιστρέφει στην Ιταλία το 1923 και  διοργανώνει την πρώτη του ατομική έκθεση στη Σιένα, εκθέτοντας μια σειρά από εκτυπώσεις που αποκάλυψαν εξαιρετική δεξιοτεχνία. Οι επιρροές προήλθαν από τα εξαιρετικά λεπτομερή σχέδια του Leonardo da Vinci και τις προσεκτικά αποδομένες εκτυπώσεις του Albrecht Durer. 

Στη Σιένα, ο Escher γνώρισε και ερωτεύτηκε την Jetta Umiker, μια Ελβετίδα παραθερίστρια, και το ζευγάρι παντρεύτηκε και εγκαταστάθηκε στη Ρώμη ένα χρόνο αργότερα, αποκτώντας τρεις γιους. Μέχρι το 1929, ο Escher είχε αποκτήσει μια ευρύτερη φήμη ως εμπορικός καλλιτέχνης, διοργανώνοντας δημοφιλείς εκθέσεις στην Ολλανδία και την Ελβετία. Αλλά στα μέσα της δεκαετίας του 1930 ο Escher και η οικογένειά του εγκατέλειψαν την Ιταλία μετά την άνοδο του φασισμού, μετακομίζοντας σε ένα νέο σπίτι στην Ελβετία.

Η κίνηση οδήγησε σε μια νέα φάση στην τέχνη του Esser καθώς επισκέφτηκε ξανά την Αλάμπρα με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα, συλλέγοντας υλικό που θα έπαιζε στην τέχνη του ως μαθηματικά σχέδια και γεωμετρικά σχέδια, αλλά με αναπαραστατικές μορφές ενσωματωμένες σε αυτά. Αυτά αργότερα έγιναν γνωστά ως «εκτυπώσεις μετασχηματισμού» του, συμπεριλαμβανομένων Day and Night, 1935 και Reptiles, 1943.

“Ημέρα και Νύχτα” …μία ξυλογραφία που χρησιμοποιεί τη συμμετρία σε άξονα, στη συστηματική διαίρεση του επιπέδου. Σταδιακά η αυστηρή γεωμετρία υποχωρεί σε ένα ακανόνιστο μωσαϊκό και το τοπίο χάνεται στο βάθος του ορίζοντα…

Reptiles, 1945, λάδι σε καμβά

“Ερπετά” μια ιδιαίτερη και χιουμοριστική λιθογραφία με κανονική εξαγωνική πλακόστρωση. Θέλει να μας δείξει  μια παιχνιδιάρικη μετάβαση ενός πράγματος από μία διάσταση σε άλλη. Από το μονοδιάστατο επίπεδο στο τρισδιάστατο πραγματικό αντικείμενο.

Πριν και κατά τη διάρκεια του πολέμου

«Είναι… ευχαρίστηση… να αναμειγνύεις δύο και τρεις διαστάσεις, επίπεδες και χωρικές και να κοροϊδεύεις τη βαρύτητα».

Hand with Reflecting Sphere, λιθογραφία 1935

Η οικογένεια Escher πέρασε μια σύντομη περίοδο στο Uccle στις Βρυξέλλες, όπου ο καλλιτέχνης ξεκίνησε τη σειρά του «αδύνατη πραγματικότητα», όπου δύο ξεχωριστές σφαίρες συγχωνεύονται σε ένα, συμπεριλαμβανομένων των Still Life και Street, 1937. Οι αυτοπροσωπογραφίες ήταν επίσης επαναλαμβανόμενα θέματα, όπως φαίνεται στην εμβληματική λιθογραφία του Hand with Reflecting Sphere, 1935 Μετά το ξέσπασμα του πολέμου, αναζήτησαν καταφύγιο στην πατρίδα του Escher, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Baarn της Ολλανδίας.

Η τέχνη του Escher μετατοπίστηκε από τα μοτίβα με πλάκες προς τις σφαίρες της τέχνης και της ψευδαίσθησης κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, όπως το Encounter, 1944 και το Drawing Hands, 1948, που εξερευνούν τα όρια μεταξύ του δισδιάστατου επιπέδου εικόνας και της ικανότητάς του να μεταφέρει μορφή και χώρο. 

Drawing Hands, 1948, λιθογραφία

Η φήμη 

Μέχρι τη δεκαετία του 1950 ο Escher έφτιαχνε τα πιο γνωστά έργα τέχνης του, συμπεριλαμβανομένων αρχιτεκτονικών γρίφων όπως το Relativity, 1953, ενώ η εμπορική απήχηση της τέχνης του χάρισε διεθνή φήμη σε όλη την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ζήτηση για τις εκτυπώσεις του ήταν τόσο υψηλή που αύξανε συνεχώς τις τιμές του για να αναβάλει τους αγοραστές, αλλά δεν είχε καμία διαφορά.

Αυτό το λαϊκίστικο και εύκολα αναπαραγώγιμο σκέλος της τέχνης του, καθώς και το γλαφυρό, γραφικό του στυλ τον οδήγησαν να ληφθεί λιγότερο σοβαρά από το καλλιτεχνικό κατεστημένο κατά τη διάρκεια της ζωής του και ιστορικά σπάνια εμφανιζόταν σε δημοσιευμένες ανθολογίες τέχνης. Ωστόσο, από την αλλαγή του 21ου αιώνα, οι συμπεριφορές αλλάζουν σταδιακά προς όφελός του, καθώς διάφορα ιδρύματα σε όλη την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν οργανώσει σημαντικές αναδρομικές εκδηλώσεις για να γιορτάσουν την τέχνη του και την κληρονομιά της. Το έργο του είχε επίσης μια διαρκή επιρροή στο Op Art, το οποίο οδήγησε τα εντυπωσιακά οπτικά εφέ του σε νέες σφαίρες.

MC Escher, Relativity, 1953

Επόμενα χρόνια 

Μετά από μια έκθεση ορόσημο στο Άμστερνταμ, οι εκτυπώσεις του Escher τράβηξαν την προσοχή των μαθηματικών Roger Penrose και HSM Coxeter, οι οποίοι είδαν παραλληλισμούς μεταξύ της επανάληψης και της σειράς της δουλειάς του και της πρακτικής τους, και ο Escher ανέπτυξε αμοιβαία επωφελείς εργασιακές σχέσεις με τους δυο.

Άλλοι μη καλλιτεχνικοί κύκλοι του κόσμου ανέπτυξαν μια συγγένεια με την τέχνη του Escher, συμπεριλαμβανομένων των ψυχεδελικών χίπις της Καλιφόρνια, οι οποίοι έλκονταν από τον σουρεαλισμό που κάμπτει το μυαλό του, ωθώντας το περιοδικό Rolling Stone να τον επινοήσει ως «νονό της ψυχεδελικής τέχνης». Ένας ιδιώτης και εσωστρεφής άντρας, ο Escher ήταν σαστισμένος αλλά δύσπιστος για την ανερχόμενη θέση του ως διασημότητα, αρνούμενος να σχεδιάσει ένα εξώφυλλο άλμπουμ για τους Rolling Stones και απέρριψε μια πρόταση να συνεργαστεί με τον Stanley Kubrick.

Στα τελευταία του χρόνια, ο Escher επικεντρώθηκε σε μαθηματικά σχήματα και σχέδια με όλο και πιο περίπλοκα μοτίβα, συμπεριλαμβανομένων των Knot, 1966 και Snakes, 1969. Ως το τελευταίο σημαντικό έργο τέχνης που έκανε πριν από το θάνατό του το 1972, σε ηλικία 73 ετών, το Snakes κατασκευάστηκε από ένα περίπλοκο σύνολο από εννέα ξεχωριστές, αλληλένδετες ξύλινες πλάκες και εισάγονται χρωματικά στοιχεία, αποκαλύπτοντας το διαρκές και ατελείωτα δημιουργικό πνεύμα της εφεύρεσης του.

Snakes1969

Τιμές δημοπρασίας

Η πλειονότητα των έργων τέχνης του Escher ήταν εκτυπώσεις, οι οποίες μπορούσαν να αναπαραχθούν σε πολλαπλάσια, καθιστώντας την αγοραία αξία τους χαμηλότερη από τους αρχικούς πίνακες και σχέδια. Αυτά που υπάρχουν σε μικρότερες εκδόσεις τείνουν να πωλούνται σε υψηλότερες τιμές, ενώ αυτές που έκανε πολλές εκδόσεις είναι μια πολύ πιο προσιτή επιλογή για τους αγοραστές έργων τέχνης. Ας θυμηθούμε τα πιο ακριβά έργα τέχνης του: 

Καταρράκτης, λιθογραφία, 1961

Αυτή η εκδομένη εκτύπωση λιθογραφίας πουλήθηκε στις γκαλερί Swann Auction, Νέα Υόρκη, το 2008 για 28.800 $.

Sky and Water I, 1938, Ξυλογραφία

Μια έκδοση αυτής της εκτύπωσης πωλήθηκε στο Bonham`s του Λονδίνου το 2018 με τελική προσφορά 37.500 $.

Day and Night, 1935, στάμπα ξύλου

Μια δημοφιλής εικόνα στη συλλογή του Escher, το 2017 μια από αυτές τις εκδομένες εκτυπώσεις Escher πωλήθηκε στον Christie`s του Λονδίνου το 2013 για 57.000 $.

Relativity, 1953, λιθογραφία σε χαρτί

Ένα από τα πιο εμβληματικά έργα του, αυτή η εκτύπωση πουλήθηκε στο Bonham`s, Λονδίνο, στις 22 Μαΐου 2018 για 92.500 $.

Metamorphosis II, 1940

Αυτή η εκτύπωση πωλήθηκε στον οίκο Sotheby`s του Λονδίνου το 2008 για ένα εκπληκτικό ποσό 246.000 δολαρίων, ενώ μια άλλη έκδοση πουλήθηκε για 187.500 δολάρια στον ίδιο οίκο δημοπρασιών το 2019, αποκαλύπτοντας μεγάλη ζήτηση στην τέχνη του.