Ο άνθρωπος που άλλαξε την πορεία της λόγιας μουσικής, Ρίχαρντ Βάγκνερ, παρουσίασε για πρώτη φορά στο Μόναχο η όπερά του, Βαλκυρία, στις 26 Ιουνίου του 1870.
Γράφει η Μανταλένα-Μαρία Διαμαντή
Ο άνθρωπος που άλλαξε την πορείας της όπερας κι εμπνεύστηκε από το Σοπενχάουερ…
Κορυφαίος Γερμανός σκηνοθέτης και παραγωγός παραστάσεων όπερας, διευθυντής του Φεστιβάλ του Μπαιρότι, εγγονός του Ρίχαρντ Βάγκνερ και δισέγγονος του Φραντς Λιστ. Δεν θα μπορούσε να είναι άλλος από τον άνθρωπο που άλλαξε την πορεία της λόγιας μουσικής, ο Ρίχαρντ Βάγκνερ ο οποίος έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα, στις 13 Φεβρουαρίου του 1883 στη Βενετία της Ιταλίας.
Διακρίθηκε κυρίως για τις όπερες που δημιούργησε – τα “μουσικά δράματα”- για τα οποία ανέπτυξε μια ολοκληρωμένη φιλοσοφική και αισθητική θεωρία μέσα από το συγγραφικό του έργο.
Μεταμόρφωσε την όπερα σε ένα ιδανικό μείγμα μουσικής, ποίησης, χορού και οπτικής απόλαυσης.Διαφωνούσε έντονα με το χαρακτηρισμό των έργων του ως “μουσικών δραμάτων”, καθώς πίστευε πως ο χαρακτηρισμός αυτός δεν ήταν αντιπροσωπευτικός για την ουσία του συνθετικού του έργου. Κατά τα λεγόμενά του: “η μουσική είναι μία τέχνη ομιλούσα και δρώσα, ενώ η μουσική μορφή είναι μια μορφή έκφρασης, μια διατύπωση. Μια διατύπωση, όμως, είναι ολοκληρωμένη όταν είναι σε τέτοιο βαθμό προσφυής ως προς το περιεχόμενο που εκφράζει, ώστε η ίδια να παραμένει απαρατήρητη. Η μουσική μορφή είναι ένα μέσο που αφομοιώνεται στη λειτουργία την οποία εκτελεί χωρίς να αποκτά αυτόνομη ύπαρξη και σημασία.“
Η συστηματική χρήση του “καθοδηγητικού μοτίβου” (leit motiv) κατείχε σημαντική θέση στην επαναστατική σύλληψη ενός τέτοιου συνδυασμού μουσικής και δραματουργίας. Με “Το δαχτυλίδι των Νιμπελούγκεν” – βασισμένο σε μεσαιωνικούς σκανδιναβικούς θρύλους- φτάνει στο απόγειό της και είναι ίσως το καλύτερο έργο του. Ο Βάγκνερ πέτυχε κάτι σπουδαίο: να διευρύνει τους ορίζοντες του αρμονικού συμβάντος της εποχής του και τα τελευταία χρόνια της ζωής του χαρακτηρίζονται από μουσικό πλούτο και περιπλοκότητα. Επιπλέον, πήρε τη σημαντική πρωτοβουλία για την ανέγερση ενός εκπληκτικού θεάτρου, του Festpielhaus στο Μπαιρότ (Βαυαρία), όπου τα έργα του θα μπορούσαν να παρουσιάζονται σε ιδεώδεις για την εποχή συνθήκες.
Ανάμεσα στα έργα που κανείς δεν μπορεί να ξεχάσει, είναι το περίφημο “Τριστάνος και Ιζόλδη” – εμπνευσμένο από τη φιλοσοφία του Σοπενχάουερ τον οποίο γνώρισε προσωπικά το 1854. Για εκείνον αυτή η γνωριμία με τον άνθρωπο που θεωρείται η απαρχή της σύγχρονης μουσικής, ήταν η σημαντικότερη της ζωής του.
Παρόλο που είναι γνωστό ότι ο Βάγκνερ ήταν αντισημίτης δεν είναι εύκολο να ερμηνευτεί ο αντισημιτισμός του. Η άποψη που επικρατεί είναι ότι οι πεποιθήσεις του αποτελούν προϊόν της εποχής του. Ωστόσο, οι θέσεις του Βάγκνερ ήταν ακραίες ακόμα και για την εποχή. Ανακηρύσσοντας εχθρούς του δύο συγκεκριμένους Εβραίους, του συνθέτες Τζάκομο Μέγιερμπερ και Φέλιξ Μέντελσον, προέκυψε και η αντιπάθειά του.Υποστήριζε ότι η ψυχρότητα των Μέγιερμπερ και Μέντελσον απένταντι στις όπερές του ήταν δείγμα της φύσης τους. Αυτό είχε ως κατάληξη να συμβολίζουν κάτι το εχθρικό προς εκείνον και τα αντιεβραϊκά του αισθήματα να συνδεθούν με το μύθο του. Ο Βάγκνερ είχε την πεποιήθηση ότι μια ανώτερη φυλή από την ανατολή είχε μολυνθεί όταν κινήθηκε προς τα δυτικά, συνάντησε Εβραίους κι άρχισε να τρώει κρέας. Οι Άριοι -που ήταν απόγονοι εκείνης της ανώτερης φυλής- όφειλαν να ανακτήσουν την υπεράνθρωπη υπόσταση τους εξαλείφοντας τους Εβραίους. Ο Χίτλερ, ο οποίος λάτρευε τον συνθέτη, διάβασε όλα τα κείμενα του κι επηρεάστηκε από αυτά όταν ετοίμαζε το βιβλίο του:“Ο Αγών μου”
Ο Χίτλερ προσέφερε κυβερνητική βοήθεια στον Βάγκνερ -ακόμη και κατά τη διάρκεια του πολέμου-. Φρόντιζε να έχει πάντα κοινό κι έστελνε ως θεατές εργάτες και αδειούχους στρατιώτες.Οι δύο δισέγγονες του μουσουργού Ρίχαρντ Βάγκνερ δεσμεύθηκαν ότι θα αποκαλύψουν τη σχέση της οικογένειας Βάγκνερ με τους ναζί. Στόχος τους είναι να δώσουν απάντηση σε ένα ερώτημα που απασχολεί επί δεκαετίες τους ιστορικούς: “`Αραγε, η γιαγιά τους Γουίνιφρεντ Βάγκνερ είχε έρθει σε ερωτική συνεύρεση με τον Αδόλφο Χίτλερ; “Σήμερα, οι δύο απόγονοι του μεγάλου συνθέτη, λένε ότι αυτή η σχέση τις ταλαιπώρησε πολύ όσο ήταν παιδιά. “Ηταν άραγε η γιαγιά μου ερωμένη του Χίτλερ; Ηταν ο παππούς εμπλεγμένος με τους ναζί; Αν η αδελφή μου κι εγώ δεν κάνουμε αυτές τις ερωτήσεις και δεν δώσουμε απαντήσεις, ποιος θα το κάνει;”λέει η Καταρίνα.
Η Γουίνιφρεντ Βάγκνερ- η σύζυγος του γιου του Ρίχαρντ Βάγκνερ- υπήρξε φανατική οπαδός του Χίτλερ. και από τα πρώτα μέλη του ναζιστικού κόμματος. Ήταν εκείνη που παρείχε στον Χίτλερ χαρτί και μολύβια για να γράψει το έργο “Ο Αγών μου” ενώ βρισκόταν στις φυλακές τη δεκαετία του `20, τον περιέθαλψε και τον έκρυψε στην έπαυλή της όταν τον καταζητούσαν.
Αυτό που έχει τη μεγαλύτερη -ίσως- σημασία για τη ζωή του Βάγκνερ ,είναι ότι μέχρι το τέλος του, είχε αναγνωριστεί πανευρωπαϊκά ως μουσική μορφή. Ακόμα κι αν εκείνος έλεγε για τον εαυτό του:”Εγώ είμαι μία μεγαλοφυΐα! Για μένα μετράνε άλλες αξίες!”
