Στις 5 Ιουλίου του 1889 γεννήθηκε ο μυθιστοριογράφος, σκηνοθέτης, κινηματογραφιστής, ποιητής και εικονογράφος που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο σουρεαλιστικό κίνημα.

Γράφει η Μανταλένα-Μαρία Διαμαντή

Ο Μάνος Χατζιδάκις τον αποκαλούσε έναν διαβολικό ακροβάτη της τέχνης. Υπήρξε  κύρια φιγούρα του ντανταϊσμού και του σουρεαλισμού. Ο Jean Cocteau εργάστηκε σε διάφορα μέσα για να δημιουργήσει τέχνη avant-garde. Διατηρώντας ένα ξεχωριστό στυλ σε ολόκληρο το έργο του, τα δημιουργήματά του Cocteau αποτελούν μια υπέροχη προσθήκη σε κάθε συλλογή.

Η ζωή του Jean Cocteau χαρακτηρίστηκε από μια σειρά από ψηλά και χαμηλά. Δεν ήταν ξένος στην κακοποίηση και την τραγωδία, που τον έκαναν να υποχωρήσει σε έναν κόσμο φανταστικών, παιδικών θαυμάτων. Αυτό εκδηλώθηκε σε ένα ευρύ, οριστικό και ασυνήθιστο σύνολο έργων που έχει φτάσει να χαρακτηρίζει τον σουρεαλιστικό κινηματογράφο του 20ού αιώνα. Παρακάτω εμβαθύνουμε σε ορισμένες πτυχές της προσωπικής του ζωής και της καριέρας του που μπορεί να εξηγούν τη μοναδική φιλμογραφία, τα μυθιστορήματα και την ποίησή του.

Πρώιμο τραύμα η αυτοκτονία του πατέρα του

Πορτρέτο

Ο Jean Cocteau μεγάλωσε σε μια πλούσια οικογένεια σε μια μικρή πόλη κοντά στο Παρίσι που ονομάζεται Maisons-Laffitte. Ο πατέρας του, δικηγόρος, συνταξιοδοτήθηκε νωρίς για να ζωγραφίσει και να εξερευνήσει τα χόμπι του. Δίδαξε τον Cocteau να σχεδιάζει και να ζωγραφίζει σε νεαρή ηλικία, ενθαρρύνοντας τις καλλιτεχνικές και δημιουργικές του ικανότητες. Όταν ο Jean ήταν μόλις δέκα ετών, ο πατέρας του αυτοκτόνησε. Η αυτοκτονία του επηρέασε βαθιά το νεαρό αγόρι.

Παρακολούθησε το Lycée Condorcet κατά τη διάρκεια της εφηβείας του. Αγωνίστηκε αρκετά με τους ακαδημαϊκούς, με διάκρίση μόνο στα καλλιτεχνικά θέματα. Στη συνέχεια αποβλήθηκε και έλαβε ιδιαίτερα μαθήματα στο σπίτι. Άρχισε να περνά μεγάλο μέρος του χρόνου του κοντά στο θέατρο, γράφοντας θεατρικά έργα με τον σχολικό του φίλο René Rocher. Απέτυχε στις εξετάσεις απολυτηρίου του Γαλλικού Λυκείου και στη συνέχεια έστρεψε την προσοχή του στην ποίηση, μέσω της οποίας μπόρεσε να διοχετεύσει την εσωτερική του αναταραχή.

Tέχνη & Πολιτισμός στο Παρίσι – Η φιλία με την Edith Piaf

Κοστούμια που εκτίθενται από την παραγωγή του μπαλέτου του Jean Cocteau στο Parade

Το 1907, ο Cocteau μετακόμισε στο Παρίσι με τη μητέρα του. Η σχέση τους γινόταν ολοένα και πιο συνεξαρτώμενη, επιδεικνύοντας την αδυναμία του Cocteau να διακρίνει την πραγματικότητά του από τη φαντασία. Ως αμυντικό μηχανισμό εστίασε την προσοχή του σε μια ονειρική ζωή απορρίπτοντας κάθε μορφή θλίψης. Ρίχνοντας τον εαυτό του στην παριζιάνικη μποέμ σκηνή, γνώρισε τον Sergey Diaghilev, έναν Ρώσο κριτικό τέχνης και ιμπρεσάριο μπαλέτου, ο οποίος βοήθησε και ενθάρρυνε τον Cocteau να εξερευνήσει το είδος του μπαλέτου.

Τα επόμενα χρόνια, γνώρισε επίσης πολλά εξέχοντα καλλιτεχνικά και πολιτιστικά μέλη της κοινότητας, όπως οι Pablo Picasso, Amadeo Modigliani, Marcel Proust, Andre Gide και Léon Bakst. Συνεργάστηκε με μερικούς από αυτούς τους καλλιτέχνες και συγγραφείς, δημιουργώντας το λιμπρέτο στο Le Dieu Bleu (1912) και τα επόμενα χρόνια το μπαλέτο Parade (1917), το οποίο αργότερα ανυψώθηκε σε πλήρη όπερα. Αργότερα έγινε επίσης δια βίου φίλος με την τραγουδίστρια Edith Piaf, η οποία πρωταγωνίστησε στο έργο του Le Bel Indifférent (The Beautiful Indifferent, 1940).

O Cocteau στον πόλεμο

Πορτρέτο του Jean Cocteau από τον Modigliani, 1916.

Κατά τα πρώτα του χρόνια στο Παρίσι, αν και στρατολογήθηκε στις πολεμικές προσπάθειες, ο Cocteau δεν υπηρέτησε ως στρατιώτης. Αντίθετα, υπηρέτησε για λίγο ως οδηγός ασθενοφόρου του Ερυθρού Σταυρού στο βελγικό μέτωπο. Ήταν κατά τη διάρκεια του πολέμου όταν γνώρισε τον Guillaume Apollinaire, έναν διάσημο ποιητή και κριτικό τέχνης. Αυτή η εμπειρία ενέπνευσε πολλά λογοτεχνικά έργα. κυρίως, το μυθιστόρημά του Thomas l`imposteur (Thomas the Imposter; 1923). Συνάντησε επίσης τον αεροπόρο πιλότο Ronald Garros, κάτι που τον ενέπνευσε να γράψει μια σειρά ποιημάτων για την αεροπορία, Le Cap de Bonne-Espérance (Το ακρωτήριο της καλής ελπίδας, 1919). Ωστόσο, το 1915 ο Cocteau συνελήφθη κι επέστρεψε στο Παρίσι, όπου συνέχισε να επεκτείνει το λογοτεχνικό του δίκτυο και την καριέρα του.

Ο ρόλος του Cocteau στον σουρεαλισμό, το ντανταϊσμό και τον κυβισμό

Σταθερή εικόνα από την ταινία Blood of a Poet, σε σκηνοθεσία Jean Cocteau

Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Cocteau άρχισε να συνδέεται με το κίνημα του Κυβισμού, αποκαλώντας το «ανάκληση στην τάξη» (rappel à l`ordre ). Συνέχισε να διατηρεί φιλία με τον Pablo Picasso και αποστασιοποιήθηκε από κάποιες από τις προηγούμενες επαφές του. Αυτό ώθησε την παραγωγή του προαναφερθέντος μπαλέτου Parade (1917) και άλλων έργων. Έχει επίσης συνδεθεί με τα κινήματα του ντανταϊσμού και του σουρεαλισμού λόγω των διασυνδέσεών του με γνωστούς καλλιτέχνες και συγγραφείς της avant-garde στο Παρίσι.

Αν και συχνά συνδέθηκε με τον σουρεαλισμό, ο Cocteau δέχτηκε bullying και έγινε στόχος από την ομάδα των Παριζιάνων καλλιτεχνών. Μεγάλο μέρος της δυσαρέσκειας προς τον Cocteau υποτίθεται ότι υποκινήθηκε από την κοινή ομοφοβία και τη ζήλια του Andre Breton για τη στενή του σχέση με τον Guillaume Apollinaire. Επιπλέον, η φανταστική και ιδεαλιστική πεζογραφία του Cocteau αντιτάχθηκε στη σουρεαλιστική σχολή σκέψης. Το 1932, ο Cocteau κυκλοφόρησε την ταινία του “The Blood of the Poet”, κάνοντας τον σουρεαλιστή να τον κατηγορήσει για λογοκλοπή και για απόπειρα επίθεσης. 

Ήταν αμφιφυλόφιλος

Προωθητική αφίσα για τη “Διαθήκη του Ορφέα”, σε σκηνοθεσία Jean Cocteau 

Ο Cocteau είχε πολλές ρομαντικές σχέσεις τόσο με άνδρες όσο και με γυναίκες, πολλές από τις οποίες ήταν αρκετά ταραχώδεις. Σημειώνει την πρώτη του σεξουαλική εμπειρία με έναν αναβάτη που ονομαζόταν Albert Botten. Το 1918 γνώρισε τον 15χρονο Γάλλο μαθητή και ποιητή Raymond Radiguet, τον οποίο ερωτεύτηκε. Το ζευγάρι δέθηκε πολύ, συνεργάστηκε σε πολυάριθμα πρότζεκτ και μάλιστα έκαναν ταξίδια μαζί. Ωστόσο, παρά την οικειότητά τους, οι δυο τους δεν μοιράστηκαν ποτέ μια ρομαντική σχέση καθώς ο Radiguet έλκονταν αποκλειστικά από γυναίκες. Είχε επίσης σχέσεις με την ηθοποιό Madeleine Carlier, τον συνάδελφο συγγραφέα Maurice Rostand και τον Edouard Dermit μεταξύ άλλων.

Ο Jean Cocteau και ο Jean Marais στη φωτογραφία «Η διαθήκη του Ορφέα» του Lucien Clergue.

Μία από τις πιο αξιοσημείωτες και σημαντικές σχέσεις του Cocteau ήταν με τον ηθοποιό Jean Marais. Το ζευγάρι γνωρίστηκε το 1937, κάνοντας πολλές συνεργασίες και παρέμειναν φίλοι και εραστές για το υπόλοιπο της ζωής του Cocteau. Ο Marais συνέχιζε να πρωταγωνιστεί σε πολλές ταινίες του Cocteau, συμπεριλαμβανομένων των La Belle et la Bete (Η Πεντάμορφη και το Τέρας, 1946), Les Parents Terribles (The Terrible Parents, 1948), L`Aigle à deux têtes (Ο αετός με δύο κεφάλια). 1948), Orphée (1950) και Le Testament d`Orphée (The Testament of Orpheus, 1960).

Εθισμός στο όπιο

Ο Jean Cocteau και ο αυτοπροσωπογραφία του

Ο Cocteau άρχισε να πίνει όπιο τη δεκαετία του 1920 ως εργαλείο διαφυγής. Το 1928, εισήχθη σε μια κλινική αποκατάστασης για να θεραπεύσει τον εθισμό, με αποτέλεσμα τα μυθιστορήματα Les Enfants Terribles (The Terrible Children; 1929) και Opium: The Diary of an Addict (1930). Ωστόσο, η ανάρρωσή του δεν κράτησε πολύ και συνέχισε να κάνει χρήση οπίου σε όλη τη νεαρή του ζωή. Συνδέθηκε σε μια ιδιαίτερα ταραχώδη σχέση με τα ναρκωτικά με τη Ρωσίδα πριγκίπισσα Natalie Paley, η οποία ήταν παντρεμένη. Το ζευγάρι, αναζητώντας μια συναισθηματική και ψυχική απόδραση, ενθάρρυνε αμοιβαία τις καταστροφικές συνήθειες του άλλου, παίρνοντας  όπιο και σπάνια φεύγοντας από το σπίτι.

Επιρροές από το πολιτικό & πολιτιστικό κλίμα

Κατά τη διάρκεια του Β` Παγκοσμίου Πολέμου, η ζωή και το έργο του Cocteau επηρεάστηκαν σε μεγάλο βαθμό από το πολιτικό και πολιτιστικό κλίμα, αν και οι συμπάθειές του είχαν εγωιστικά κίνητρα. Υποστήριξε την Ένωση Ενάντια στον Αντισημιτισμό, οδηγώντας σε έκκληση για τον θάνατό του από τη δεξιά. Η παράσταση του Les Parents Terribles δέχθηκε επίθεση στη συνέχεια με δακρυγόνα. Λίγο αργότερα έγινε φίλος με τον Γερμανό γλύπτη και φίλο των Ναζί Arno Breker. Μέσω αυτής της φιλίας, μπόρεσε να αφαιρέσει το όνομα του Marais από τη λίστα θανάτων των Ναζί μετά την επίθεση του σε ένα μέλος της δεξιάς. Στη συνέχεια, ο Breker ζήτησε από τον Cocteau για να υποστηρίξει το ναζιστικό κόμμα και ο Cocteau έγραψε ένα άρθρο για τον δημόσιο εορτασμό του Breker και του έργου του.

Η μεταμόρφωση του Acteon, σχέδιο του Jean Cocteau, δημοπρατήθηκε στον οίκο Sotheby`s

Ο Mason με το χάρτινο καπέλο, κολάζ και πίνακας του Jean Cocteau, δημοπρατήθηκε από τον οίκο Sotheby`s

Το προφίλ του Ερμή, σχέδιο του Jean Cocteau, δημοπρατήθηκε στον οίκο Sotheby`s