Στις 6 Ιουλίου του 1907 γεννήθηκε η δημοφιλέστερη Μεξικανή καλλιτέχνιδα που έζησε μια θυελλώδη ζωή γεμάτη δυσκολίες. Μια δυναμική γυναίκα που όχι μόνο δεν πτοήθηκε από τα εμπόδια που εμφανίστηκαν στον δρόμο της, αλλά κατάφερε να μετατρέψει τη θλίψη της σε δύναμη και να δημιουργήσει μια τέχνη ασυναγώνιστη που λατρεύεται ακόμη και σήμερα.
Γράφει η Μανταλένα-Μαρία Διαμαντή
«Ζωγραφίζω αυτοπροσωπογραφίες επειδή είμαι τόσο συχνά μόνη, επειδή είμαι το άτομο που γνωρίζω καλύτερα».
Η Μεξικάνα ζωγράφος και σύντροφος του κορυφαίου τοιχογράφου Diego Rivera, Frida Khalo υπήρξε μια εκρηκτική, γοητευτική και συγχρόνως τραγική φιγούρα. Με ιδιαίτερα σοβαρά προβλήματα υγείας από τα οποία Khalo, δεν πτοήθηκε. Η προσωπικότητά της, άλλωστε, ήταν τόσο ισχυρή και εκκεντρική που ενέπνευσε τον έρωτα σε διάσημους άντρες και γυναίκες της εποχής της.Οι φίλοι της ανήκαν στην αφρόκρεμα της καλλιτεχνικής και πνευματικής πρωτοπορίας της εποχής. Η καθημερινή πραγματικότητά της, όμως, ήταν δυστυχώς τόσο οδυνηρή. Ήταν μόλις έξι ετών όταν προσβάλλεται από πολιομυελίτιδα. Το ένα της πόδι μένει πιο κοντό και πιο αδύνατο από το άλλο. Στα 18 της χρόνια, έχει ένα σοβαρό δυστύχημα σε τρόλεϊ όπου και τραυματίζεται. Ένα χερούλι της σκίζει την κοιλιά, παθαίνει πολλαπλά κατάγματα στη λεκάνη και στη σπονδυλική στήλη και το πόδι της συνθλίβεται. Από τότε υποβάλλεται συνολικά σε τριάντα πέντε εγχειρήσεις. Παρόλα αυτά η ζωή της από εκεί και πέρα είναι ένα μαρτύριο. Υποφέρει από τρομερούς πόνους και συνεχή κόπωση, εξαιτίας των οποίων μένει καθηλωμένη στο νοσοκομείο για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Το εντυπωσιακό είναι ότι έμαθε να ζωγραφίζει κατά τη διάρκεια της ανάρρωσής της. Οι πίνακές της ιδιαίτεροι κι εντυπωσιακοί, τραβούν την προσοχή του Rivera ο οποίος την παρακινεί να συνεχίσει.
Η Frida Kahlo εξερευνά διάφορα θέματα στο έργο της, από το ενδιαφέρον για την καταγωγή και την κληρονομιά της μέχρι τους αγώνες της για την έλλειψη παιδιών και τη θηλυκότητα. Οι πιο γνωστοί πίνακές της, ωστόσο, φαίνεται να περιστρέφονται γύρω από δύο σημαντικά γεγονότα στη ζωή της: το τραυματικό διαζύγιό της με τον συνάδελφό της καλλιτέχνη Diego Rivera και ένα σχεδόν θανατηφόρο ατύχημα από το οποίο επέζησε ως έφηβη. Ας προσεγγίσουμε επτά από τους διασημότερους πίνακές της για να κατανοήσουμε τα θέματα, τις σκέψεις και τα συναισθήματα πίσω από αυτά.
ΑΥΤΟΠΟΡΤΡΕΤΟ ΜΕ ΚΟΛΙΕ ΑΓΚΑΘΙ ΚΑΙ ΚΟΛΙΒΡΙ, 1940
Καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας της, η Frida Kahlo ζωγράφισε 55 απεικονίσεις του εαυτού της, συμπεριλαμβανομένων την Αυτοπροσωπογραφία με κολιέ από αγκάθι και κολίβριο. Σήμερα, αυτό το έργο τέχνης παραμένει ένα από τα πιο ευρέως αναγνωρισμένα αυτοπορτρέτα της, λόγω του συγκινητικού πλαισίου μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε και της συμβολικής φύσης των εικόνων του.
Η καλλιτέχνιδα ολοκλήρωσε αυτό το κομμάτι το 1940, ένα χρόνο μετά το ταραχώδες διαζύγιό της από τον Μεξικανό τοιχογράφο Diego Rivera. Δεδομένου του χρόνου δημιουργίας του, το εν λόγω έργο πιστεύεται ευρέως ότι αντανακλά τη συναισθηματική της κατάσταση μετά τον χωρισμό του ζευγαριού.
Στον πίνακα, η Kahlo είναι τοποθετημένη μπροστά από το φύλλωμα και ανάμεσα σε έναν πάνθηρα που καταδιώκει και έναν πίθηκο. Eκείνη και ο σύντροφός της είχαν κρατήσει πολλούς πιθήκους ως κατοικίδια, με αποτέλεσμα πολλοί να υποθέσουν ότι χρησίμευαν ως υποκατάστατα για τα παιδιά που το ζευγάρι δεν μπορούσε τραγικά να συλλάβει. Γύρω από το λαιμό της, φοράει ένα κολιέ φτιαγμένο από αγκάθια και στολισμένο με ένα φαινομενικά άψυχο κολίμπρι. Αν και το περίεργο αξεσουάρ αντλεί αίμα από το λαιμό της, η έκφρασή της παραμένει στωική. Αυτή η ήρεμη προσέγγιση του πόνου είναι χαρακτηριστική της Kahlo, η οποία -ακόμα και όταν ήταν συντετριμμένη από το διαζύγιό της- δήλωσε με θλίψη ότι «στο τέλος της ημέρας, μπορούμε να αντέξουμε πολύ περισσότερα από όσα νομίζουμε ότι μπορούμε».
ΟΙ ΔΥΟ ΦΡΙΝΤΕΣ, 1939
“Οι δύο Φρίντες”– ένα από τα πιο γνωστά έργα της που ολοκληρώθηκε λίγο μετά το διαζύγιό της- απεικονίζουν την καλλιτέχνη πριν και μετά τον επώδυνο χωρισμό της από τη Rivera. Στο ημερολόγιο της αναφέρει ότι αυτός ο πίνακας προέρχεται από τη μνήμη ενός φανταστικού παιδικού φίλου της. Αργότερα παραδέχτηκε ότι εξέφραζε την απελπισία και τη μοναξιά της με τον χωρισμό από τον Diego. Πρόκειται για ένα πορτρέτο που δείχνει τις δύο διαφορετικές προσωπικότητες της Frida Που κρατιούνται από το χέρι. Στα αριστερά φαίνεται νύφη με βικτωριανό φόρεμα ευρωπαϊκού στυλ έχοντας ραγισμένη καρδιά, ενώ στα δεξιά με την παραδοσιακή μεξικάνικη φορεσιά Tehuana, που προτιμούσε σε πιο ευτυχισμένες στιγμές με τον Rivera. Αξίζει να σημειωθεί ότι καθ `όλη τη διάρκεια του γάμου τους, δεδομένου του ισχυρού εθνικισμού του συζύγου της, η Kahlo άρχισε να εξερευνά την παραδοσιακή μεξικάνικη φορεσιά, την οποία φοράει στο πορτρέτο στα δεξιά.
Κάποιοι ιστορικοί τέχνης αναφέρουν ότι οι δύο φιγούρες στον πίνακα είναι μια αναπαράσταση της διπλής κληρονομιάς της. Ο πατέρας της, Gillermo Khalo ήταν Γερμανός ενώ η μητέρα της, Matilde Calderon, ήταν μιγάδα με Ισπανική και Αμερικοινδιανική καταγωγή. Και οι δύο φιγούρες κρατούν αντικείμενα στην αγκαλιά τους. Η Μεξικανή Frida έχει ένα μικρό γλυπτό ενός αρχαίου θεού ενώ η Ευρωπαία Frida κρατάει μια λαβίδα. Το αιμοφόρο αγγείο συνδέει τις δύο Fridas, περνώντας από τα χέρια τους στην καρδιά τους.
Και οι δύο έχουν ορατές καρδιές και η καρδιά της παραδοσιακής Φρίντα κόβεται και ανοίγεται. Η κύρια αρτηρία, η οποία προέρχεται από την κομμένη καρδιά προς τα δεξιά της παραδοσιακής Frida, κόβεται από τις χειρουργικές πένσες που κρατούνται στην αγκαλιά της παραδοσιακής Frida. Το αίμα στάζει συνεχώς στο λευκό φόρεμά της και κινδυνεύει να αιμορραγήσει μέχρι θανάτου. Ο θυελλώδης ουρανός γεμάτος ταραγμένα σύννεφα μπορεί να αντικατοπτρίζει την εσωτερική αναταραχή της καλλιτέχνιδας.
Αυτή η διπλή αυτοπροσωπογραφία είναι μία από τις πιο αναγνωρισμένες συνθέσεις της Khalo και συμβολίζει τον συναισθηματικό πόνο που βίωσε κατά τη διάρκεια του διαζυγίου της.
Τα συμβολικά στοιχεία συχνά διαθέτουν πολλαπλά επίπεδα νοήματος στις εικόνες της Frida. Tο επαναλαμβανόμενο θέμα του αίματος αντιπροσωπεύει τόσο τη μεταφυσική όσο και τη σωματική ταλαιπωρία, υποδηλώνοντας επίσης την αμφίρροπη στάση του καλλιτέχνη απέναντι στις αποδεκτές έννοιες της γυναίκας και της γονιμότητας. Παρόλο που και οι δύο γυναίκες έχουν εκτεθειμένες τις καρδιές τους, η αρτηρία που πηγάζει από την καρδιά του εαυτού της με την παραδοσιακή φορεσιά παραμένει άθικτη επειδή συνδέεται με τη μικρογραφία της φωτογραφίας του Diego ως παιδί. Ενώ, λοιπόν, η καρδιά της Khalo στο μεξικάνικο φόρεμα παραμένει σταθερή, η Khalo που είναι πια αποσυνδεδεμένη από τον αγαπημένο της Diego, αιμορραγεί έντονα στο φόρεμά της. Είναι εντυπωσιακό ότι εκτός από ένα από τα πιο διάσημα έργα της καλλιτέχνιδας, αυτός είναι και ο μεγαλύτερος καμβάς της.
Το 1947, αυτός ο πίνακας αποκτήθηκε από το Instituto Nacional de Bellas Artes (Εθνικό Ινστιτούτο Καλών Τεχνών) στην Πόλη του Μεξικού. Η τιμή αγοράς ήταν 4.000 πέσος (περίπου 1.000 δολάρια) εκείνη την εποχή και επιπλέον 36 πέσος για το πλαίσιο. Αυτή ήταν η υψηλότερη τιμή που πληρώθηκε ποτέ η Frida για έναν πίνακα κατά τη διάρκεια της ζωής της.
Η αναπαραγωγή αυτού του πίνακα εκτίθεται στο Μουσείο Frida Kahlo στο Coyoacan του Μεξικού.
Σύμφωνα με τον φίλο της, Fernando Gamboa, ζωγράφος εμπνεύστηκε από δύο πίνακες που είχε δει νωρίτερα το ίδιο έτος στο Λούβρο, το «Οι δύο αδελφές» του Théodore Chassériau και το «Η Gabrielle d’Estrées και μία από τις αδελφές της» ανώνυμου καλλιτέχνη.
ΑΥΤΟΠΟΡΤΡΕΤΟ ΜΕ ΚΟΜΜΕΝΑ ΜΑΛΛΙΑ, 1940
Μετά το διαζύγιό της, η Kahlo προσπάθησε να επανεφεύρει τον εαυτό της. Σε μια πράξη περιφρόνησης κατά του πρώην συζύγου της, ζωγράφισε Αυτοπροσωπογραφία με κομμένα μαλλιά.
Καθισμένη σε μια φωτεινή κίτρινη καρέκλα με ψαλίδι στο χέρι και τρίχες μαλλιών που την περιβάλλουν, η καλλιτέχνης εμφανίζεται με ένα κοντό κούρεμα και ντυμένη με ανδρικό κοστούμι. Από πάνω της επιπλέει ένας σχετικός στίχος από ένα μεξικάνικο λαϊκό τραγούδι. «Κοίτα, αν σε αγάπησα ήταν λόγω των μαλλιών σου. Τώρα που είσαι χωρίς μαλλιά, δεν σε αγαπώ πια».
Σαφώς, η ανδρόγυνη προσέγγιση της καλλιτέχνιδας στην εμφάνισή της στο εν λόγω έργο απέχει πολύ από τα μακριά μαλλιά, τα ρέοντα φορέματα και τα θηλυκά κοσμήματα που παρουσιάζονται στις περισσότερες απεικονίσεις της. Συναρπαστικά, όμως, δεν είναι η πρώτη φορά που πειραματίζεται με ένα ανδρικό look. Στις παιδικές και εφηβικές της φωτογραφίες, είναι προφανές ότι φορούσε συχνά κοστούμια —ακόμα και όταν οι φίλες και η οικογένειά της διατηρούσαν μια πιο «θηλυκή» εμφάνιση.
ΑΥΤΟΠΟΡΤΡΕΤΟ ΣΤΑ ΟΡΙΑ ΜΕΞΙΚΟΥ ΚΑΙ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΩΝ, 1932
H Frida Kahlo και ο Diego Rivera έζησαν στην Αμερική για μια περίοδο τεσσάρων ετών, μεταξύ 1930-1934. Ενώ ο σύζυγός της ευδοκιμούσε στο προσκήνιο και βρήκε μεγάλη επιτυχία στους καλλιτεχνικούς κύκλους, η Kahlo γνώρισε πολλές δυσκολίες, συμπεριλαμβανομένων αποτυχημένων εγκυμοσύνων. Η αυτοπροσωπογραφία στα σύνορα μεταξύ του Μεξικού και των Ηνωμένων Πολιτειών απεικονίζει την αντιπάθεια της Kahlo για τη βιομηχανική και καπιταλιστική κουλτούρα των ΗΠΑ καθώς και τη λαχτάρα της για τον αγροτικό τρόπο ζωής του Μεξικού.
Στα δεξιά είναι μια απλουστευμένη απεικόνιση του Ντιτρόιτ -μιας από τις πόλεις στις οποίες ζούσαν η ίδια και ο Rivero – που αποτελείται από ψηλούς ουρανοξύστες και ένα εργοστάσιο παραγωγής που παράγει καπνούς. Στα αριστερά είναι μια απεικόνιση του Μεξικού, με φυτά, λαχανικά, αρχαία αγάλματα, ένα κρανίο και ερείπια ναού στο βάθος. Αν και η Kahlo ήταν βαθιά δυστυχισμένη κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αναπτύχθηκε αρκετά ως καλλιτέχνης και μπόρεσε να πειραματιστεί σε διαφορετικά μέσα.
O DIEGO ΚΑΙ ΕΓΩ, 1954
Μια αυτοπροσωπογραφία της Frida Kahlo- μιας καλλιτέχνιδας γνωστής για την συναισθηματική της ένταση- πωλήθηκε για 34,9 εκατομμύρια δολάρια στον οίκο Sotheby`s στις 16 Νοεμβρίου του 2021, θέτοντας σημείο αναφοράς σε δημοπρασία για το πιο ακριβό έργο τέχνης από έναν Λατινοαμερικανό καλλιτέχνη.
Η ελαιογραφία ολοκληρώθηκε το 1954, πέντε χρόνια πριν από το θάνατο της Κahlo. Πρόκειται για μια από τις τελευταίες αυτοπροσωπογραφίες της και ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της “οικειότητας” των έργων της που προσελκύει τους συλλέκτες. Το έργο προσφέρει ένα “παράθυρο” στον ταραχώδη γάμο της με τον Μεξικανό τοιχογράφο Diego Rivera, ο οποίος απεικονίζεται σε αυτό, ακριβώς πάνω από τα δακρυσμένα μάτια της Frida.
H καλλιτέχνιδα με αυτή τη δημιουργία της κατάφερε να ξεπεράσει το ξεπέρασε το όριο που είχε θέσει ο Rivera το 2018, όταν ένας από τους πίνακές του πωλήθηκε σε δημοπρασία για 9,76 εκατομμύρια δολάρια — ή ισοδύναμο με 10,75 εκατομμύρια δολάρια σήμερα, λαμβάνοντας υπόψη τον πληθωρισμό.
Ένας εκπρόσωπος του Sotheby`s αποκάλυψε τον αγοραστή του πίνακα, Eduardo F. Costantini, τον ιδρυτή ενός μουσείου στο Μπουένος Άιρες. Το έργο αγοράστηκε για την ιδιωτική του συλλογή. Ο εκπρόσωπος αρνήθηκε να αποκαλύψει την ταυτότητα του πωλητή.
Την νικητήρια προσφορά για 34,9 εκατομμύρια δολάρια μετά από αμοιβές έλαβε η Anna Di Stasi, διευθύντρια της λατινοαμερικανικής τέχνης του Sotheby`s. Μια μεγάλη πώληση είχε εξασφαλιστεί ακόμη και πριν από την έναρξη της δημοπρασίας, επειδή ο διάσημος οίκος Sotheby`s είχε εγγύηση κατοικίας και αμετάκλητη προσφορά από τρίτο μέρος.
Σε αυτόν τον πίνακα, είναι φανερή η μεγάλη αγωνία της Frida για τον Diego Rivera. Όταν έκανε σχέση με τη Maria Felix παραλίγο να χωρίσει τη Frida. Η Maria Felix ήταν μια όμορφη σταρ του κινηματογράφου και επίσης στενή φίλη της Frida. Παρόλο που η Frida προσπαθούσε να διακωμωδήσει αυτή την υπόθεση- όπως έκανε και με τις άλλες απιστίες του Rivera- αυτό το έργο μαρτυρά ότι στην πραγματικότητα ήταν βαθιά πληγωμένη.
Eίναι εμφανές το είδος της σχέσης που είχε η Frida με τον Diego δείχνοντας πως η αγάπη μεταξύ τους δεν ήταν ποτέ απλή. Η σχέση τους σημαδεύτηκε από απιστίες και συγκρούσεις, που προκάλεσαν συνεχείς αλλαγές στη διάθεση και την προσωπικότητα στη καλλιτέχνιδας. Τα συναισθήματά της ήταν ανάμεικτα: μίσος, θυμός και απογοήτευση. Κι όλα αυτά αποτυπώθηκαν στο πρόσωπο του Diego Rivera.
Όμως τα δάκρυα της Frida σε αυτό το πορτρέτο μας δείχνουν τη θλίψη και τον πόνο που της προκαλεί αυτή τη στιγμή στη ζωή της η πιθανότητα να τον χάσει ξανά.
Στα περισσότερα από τα πορτρέτα, τα μαλλιά της Frida εμφανίζονται κομψά, δεμένα σε κότσο. Σε αυτό, αντίθετα, τα μαλλιά της είναι χαλαρά και μπλεγμένα στο λαιμό, υποδηλώνοντας κατάσταση πνιγμού ή στραγγαλισμού. Χωρίς τον Diego, η Frida χάνει την ανάσα της για μια ζωή.
Ο εν λόγω πίνακας δίνει έμφαση στο πρόσωπο της δημιουργού του, το οποίο αποτελεί το κεντρικό σημείο του έργου.
Ωστόσο, πάνω από τα φρύδια της βρίσκεται το πρόσωπο του Diego καθώς και ένα τρίτο μάτι πάνω από το μέτωπό του, που παραπέμπει στην επικρατούσα νοητική και οπτική οξυδέρκειά του.
Η ΣΠΑΣΜΕΝΗ ΚΟΛΩΝΑ, 1944
«Υπήρξαν δύο μεγάλα ατυχήματα στη ζωή μου. Το ένα ήταν το τρένο, το άλλο ήταν ο Diego. Ο Diego ήταν μακράν ο χειρότερος».
Το 1925, η 18χρονη Kahlo ενεπλάκη σε ένα ατύχημα με τραμ που της άφησε σπασμένη σπονδυλική στήλη, μεταξύ πολλών άλλων σοβαρών τραυματισμών. Στον πίνακα “Η σπασμένη κολώνα”, η Kahlo παρουσιάζει μια τραγική ματιά στις δια βίου συνέπειες του ατυχήματος.
Ο πίνακας απεικονίζει την Kahlo μετά από χειρουργική επέμβαση στη σπονδυλική στήλη. Γυμνό, εκτός από ένα σεντόνι νοσοκομείου και έναν μεταλλικό κορσέ, το σώμα της είναι τρυπημένο με καρφιά (ίσως ως νύξη στη χριστιανική εικονογραφία του Χριστού στο σταυρό) – και φαίνεται σχισμένο. Ορατή στη ρωγμή που διχοτομεί το σώμα της είναι μια ερειπωμένη ιωνική στήλη, η οποία έχει αντικαταστήσει τη σπονδυλική της στήλη και συμβολίζει το σπασμένο κορμί της. Στο βάθος, ένα άγονο τοπίο είναι παρόμοιο σχισμένο και ένας θυελλώδης ουρανός φαίνεται από πάνω.
Το 1929, η Kahlo ζωγράφισε το Λεωφορείο, μια απεικόνιση που θυμίζει τι είχε δει στιγμές πριν από το ατύχημα που άλλαξε τη ζωή της.
ΤΟ ΠΛΗΓΩΜΕΝΟ ΕΛΑΦΙ (1946)
Το πληγωμένο ελάφι είναι μια άλλη αυτοπροσωπογραφία που αναφέρεται συμβολικά στον σωματικό και συναισθηματικό πόνο που σχετίζεται με τους τραυματισμούς της Kahlo.
Στο κομμάτι, η Kahlo έχει απεικονίσει τον εαυτό της ως ελάφι – μια επιλογή που εμπνεύστηκε ίσως το αγαπημένο της κατοικίδιο, Granizo. Χτυπημένο από βέλη και τοποθετημένο πίσω από ένα σπασμένο κλαδί (ένα αντικείμενο που χρησιμοποιείται στις παραδοσιακές τελετές κηδείας του Μεξικού), είναι σαφές ότι το ελάφι είναι πιθανό να πεθάνει. Την εποχή της δημιουργίας του πίνακα, η υγεία της Kahlo ήταν σε παρακμή. Εκτός από τις αποτυχημένες διορθωτικές επεμβάσεις και τον συνεχιζόμενο σωματικό πόνο που σχετίζεται με το ατύχημα της, υπέφερε επίσης από γάγγραινα και άλλες ασθένειες.
Επιπλέον, όπως και η “Σπασμένη Κολώνα” το “Πληγωμένο Ελάφι” αναφέρεται στη χριστιανική εικονογραφία. Σύμφωνα με τη Βίβλο, ο Άγιος Σεβαστιανός, παλαιοχριστιανικός άγιος και μάρτυρας, σκοτώθηκε από επίθεση βελών. Ο θάνατός του παρέμεινε ένα δημοφιλές θέμα στην τέχνη για αιώνες και πιθανότατα ενέπνευσε την επιλογή του θέματος της Kahlo.
Στις 13 Ιουλίου του 1954 έφυγε από τη ζωή. Ήταν μια εβδομάδα αφότου έκλεισε τα 47 της χρόνια. Ο Ντιέγκο Ριβέρα, το 1957 δωρίζει το “Γαλάζιο Σπίτι” της – όπου έζησε και εργάστηκε- στο Κογιοακάν (Coyoacán), στην Πόλη του Μεξικού, και λειτουργεί τώρα πια ως μουσείο. Στο ημερολόγιό της έγραφε ότι ο μόνος λόγος που την κρατούσε ζωντανή, ήταν ο Ντιέγκο και η ματαιοδοξία της, που την κάνει να νομίζει ότι μπορεί να του λείψει…
