Στις 12 Ιουλίου του 1884 γεννήθηκε ο Ιταλός ζωγράφος Amedeo Modigliani, ο οποίος είχε μια τραγικά σύντομη καριέρα. Ωστόσο, η επιρροή του συνεχίζεται τόσο έντονα όσο πολλοί από αυτούς που εργάστηκε δίπλα τους, συμπεριλαμβανομένων των Picasso, Renoir, Brancusi.

 «Είναι καθήκον σου στη ζωή να σώσεις το όνειρό σου».

 O Amedeo Modigliani έζησε σε μια εποχή της ιστορίας όπου τα καλλιτεχνικά κινήματα άλλαζαν το δημιουργικό τοπίο και ο πόλεμος διαμόρφωνε την Ευρώπη και τις κοινωνικές της δομές. Εμπνεύστηκε από τη ζωή στις καλλιτεχνικές συνοικίες του Παρισιού, τους avant-garde καλλιτέχνες του όπως οι Picasso, Henri Toulouse-Lautrec, Henri Matisse  και ποιητές όπως οι  Zborovski και  Jean Cocteau.  Μόλις βυθίστηκε στην μποέμικη ζωή στο Παρίσι, ανέπτυξε μια ακραία συμπεριφορά και αυξανόμενους εθισμούς στο αλκοόλ και τα ναρκωτικά. Η βλάβη που προέκυψε στην ήδη επισφαλή υγεία του ήταν το θανατηφόρο κόστος που τελικά πλήρωσε. Ωστόσο, άφησε στον κόσμο ένα εκτενές έργο που περιλαμβάνει έργα που έχουν χαρακτηριστεί σκανδαλώδη, εμβληματικά και υπέροχα.

Το στυλ του είναι άμεσα αναγνωρίσιμο. Δεν έμοιαζε σχεδόν με τίποτα άλλο που έκαναν οι σύγχρονοί του εκείνη την εποχή. Σε αντίθεση με τους κυβιστές και τους μετα-ιμπρεσιονιστές που εστίαζαν στη χρήση του φωτεινού χρώματος και της αφαίρεσης, ο Modigliani επέλεξε να εμβαθύνει στην ανθρώπινη κατάσταση μέσω μιας από τις πιο δοκιμασμένες μεθόδους της ιστορίας της τέχνης – το πορτρέτο.

Έλεγε χαρακτηριστικά ότι δεν αναζητούσε το πραγματικό ή το εξωπραγματικό «αλλά μάλλον το ασυνείδητο, το μυστήριο του ενστίκτου στην ανθρώπινη φυλή». Θεωρούσε ότι μάτια ήταν ο τρόπος με τον οποίο μπορούσαμε να αποκαλύψουμε αυτά τα βαθύτερα νοήματα, και γι` αυτό εστίαζε τόσο έντονα στους ανθρώπους και στα πορτρέτα. 

Το έργο του είναι συχνά πιο εύκολα αναγνωρίσιμο στο σχήμα των ανθρώπων μέσα σε αυτό. Ο μακρύς λαιμός, οι σκυμμένες μύτες και τα περίεργα μάτια τους ήταν ειδικά για το στυλ του Modigliani και είναι αναμφίβολα ένας από τους λόγους που τώρα το έργο του είναι τόσο δημοφιλές. 

Επιπλέον, υπάρχει μεγάλο βάθος στα χρώματα που χρησιμοποιεί και οι πλούσιοι, ζεστοί τόνοι τους είναι καθοριστικοί για τη δημιουργία του ιδιότυπου στυλ του.

Η ζωγραφική δεν ήταν σε καμία περίπτωση η μόνη καλλιτεχνική του παραγωγή. Στην πραγματικότητα, για μεγάλο μέρος της καριέρας του, ο Modigliani πιστεύεται ότι το ενδιαφέρον του επικεντρωνόταν κυρίως στη γλυπτική. Τα γλυπτά του του επέτρεψαν να κατασκευάσει ακόμα πιο δυναμικά το όραμά του για τους ανθρώπους και τον κόσμο γύρω του. 

Madame Hanka Zborowska, Amedeo Modigliani, 1917

Η σύντομη και προβληματική ζωή του 

Ο Amedeo Clemente Modigliani γεννήθηκε στις 12 Ιουλίου 1884 στο Λιβόρνο της Ιταλίας. Γεννήθηκε σε μια εύπορη, αστική και μορφωμένη οικογένεια Σεφαραδίτικων Εβραίων (με καταγωγή από την Ισπανία και την Πορτογαλία). Η οικογένειά του ενθάρρυνε τη φιλοδοξία του και τον εξέθεσε σε ταξίδια, λογοτεχνία και τέχνη. 

Ωστόσο, η παιδική ηλικία του Modigliani ήταν γεμάτη προβλήματα υγείας. Σε ηλικία 11 ετών εμφάνισε πλευρίτιδα και ένα χρόνο αργότερα προσβλήθηκε από τυφοειδή πυρετό. Στα 16 του εμφάνισε ξανά πλευρίτιδα, μετά προσβλήθηκε από φυματίωση που τελικά θα οδηγούσε στο θάνατό του. Ενώ ήταν άρρωστος και παραληρούσε με τυφοειδή πυρετό, παρακάλεσε τη μητέρα του να τον πάει στη Φλωρεντία για να δει τους πίνακες στο Uffizi και στο Palazzo Pitti. Η μητέρα του τελικά τον πήγε να τους δει και κυρίως, τον έγραψε σε μαθήματα με τον δάσκαλο της ζωγραφικής, Guglielmo Micheli. Εκεί σπούδασε ιταλική τέχνη του δέκατου ένατου αιώνα, νεκρή φύση, προσωπογραφία και γυμνό για δύο χρόνια από το 1898 έως το 1900. Η κηδεμονία του έληξε με την εμφάνιση της φυματίωσης.

Καλλιτεχνικές επιρροές

Πορτρέτο του Friedrich Nietzsche, ο οποίος ενέπνευσε μεγάλο μέρος της κοσμοθεωρίας του Modigliani 

 Το 1906, στην ηλικία 21 ετών και θέλοντας να αναπτύξει την καριέρα του ως καλλιτέχνης, ο Modigliani άφησε την Ιταλία και πήγε στο Παρίσι. Εκεί στη συνοικία της Μονμάρτρης γνώρισε πολλούς καλλιτέχνες της avant-garde και τον μελλοντικό προστάτη του Paul Alexandre στο Le Bateau Lavoir.  Γνώρισε σημαντικούς καλλιτέχνες όπως ο Pablo Picasso, ο Henri de Toulouse-Lautrec  και συνεργάστηκε με τον ζωγράφο Moise Kisling. Η απάντησή του στο να βυθιστεί στο ταραχώδες καλλιτεχνικό χωνευτήρι του Παρισιού ήταν μια μεγάλη έκρηξη από πίνακες, σχέδια και γλυπτά. Παρόλο που ο Modigliani θεωρούσε τον εαυτό του γλύπτη στην πρώιμη καλλιτεχνική του καριέρα, τον τελευταίο αιώνα έγινε ευρύτερα γνωστός ως ζωγράφος πορτρέτων και γυμνών.

Το 1908 ο Modigliani εξέθεσε στο Salon des Independants, μια ανεξάρτητη, συλλογική, ετήσια έκθεση τέχνης στο Παρίσι. 

Ο Ιταλοεβραίος ζωγράφος και γλύπτης Modigliani έζησε μια σκληρή ζωή σε άθλια φτώχεια. Πούλησε τα σχέδια και τους πίνακές του για ένα μικρό ποσό για να αγοράσει φαγητό και αλκοόλ. Η διαμονή του ήταν δύσκολη και ήταν συχνά άρρωστος από τους εθισμούς του στο αλκοόλ και τα ναρκωτικά που επιδείνωναν τις αδυναμίες που είχαν απομείνει από τις παιδικές του ασθένειες.

Αν και το αποτέλεσμα μπορεί τελικά να διαμορφώθηκε πολύ διαφορετικά, ο Amedeo Modigliani επηρεάστηκε με τον ίδιο τρόπο όπως ο κυβιστης φίλος του, Pablo Picasso. Λέγεται ότι το Demoiselles D`Avignon (μεταξύ άλλων) επηρεάστηκε από τις αφρικανικές μάσκες, οι οποίες είχαν γίνει δημοφιλές συλλεκτικό αντικείμενο στη Γαλλία εκείνη την εποχή, δεδομένων των αποικιακών διασυνδέσεων και της ιστορίας της χώρας.

Όπως πολλοί καλλιτέχνες που ζούσαν στο Παρίσι στις αρχές του εικοστού αιώνα, έτσι κι ο Modigliani επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τη φιλοσοφική και πολιτική λογοτεχνία. Ακριβώς όπως οι πρόγονοί του, που ήταν μελετητές του Ταλμούδ, αγαπούσε κι εκείνος τη φιλοσοφία και τα βιβλία.

Επηρεάστηκε  σε μεγάλο βαθμό εκτός από τον Friedrich Nietzsche, από την ποίηση του Charles Baudelaire και του Comte de Lautréamont. 

Καλλιτεχνικά είναι σαφείς και οι επιρροές της παριζιάνικης τέχνης. Αν και ο Ιταλός ζωγράφος ήταν συχνά αποξενωμένος στιλιστικά από τους συγχρόνους του, υπάρχουν σαφείς εκφράσεις επιρροής από ανθρώπους όπως ο Henri de Toulouse-Lautrec, ο οποίος είχε κυριαρχήσει στη γενιά των καλλιτεχνών πριν από τη δική του. Ιδιαίτερα, είναι δυνατό να συσχετιστούν τα πορτρέτα του Modigliani με εκείνους τους πίνακες του Toulouse-Lautrec που απεικόνιζαν χορευτές στα καμαρίνια τους στο αγαπημένο του στέκι, το Moulin Rouge.

 Το έργο του Ιταλού ζωγράφου Amedeo Modigliani  είναι εύκολα από τα πιο άμεσα αναγνωρίσιμα στην ιστορία της δυτικής τέχνης και το όνομά του βρίσκεται δίπλα στον Pablo Picasso και τον Piet Mondrian  – σε ηγετικές φυσιογνωμίες της ευρωπαϊκής ζωγραφικής των αρχών του εικοστού αιώνα. Δυστυχώς, κατά τη διάρκεια της ζωής του, πούλησε ελάχιστα από τη δουλειά του και ήταν γνωστός τόσο για τις συνήθειές του στο υπερβολικό ποτό και τη χρήση ναρκωτικών όσο και για τα δημιουργικά του χαρίσματα. 

Ωστόσο, η επιρροή του στους συγχρόνους του ήταν ξεκάθαρη, ακόμη και πριν από τον τραγικό θάνατό του σε ηλικία μόλις 35 ετών. Και συνέχισε να γίνεται αισθητή πολύ αργότερα, καθώς οι καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από τη ζωή και το έργο του Ιταλού ζωγράφου.

Kaθιστή κλόουν, του Henri de Toulouse-Lautrec, 1896, μέσω της Εθνικής Πινακοθήκης Τέχνης, Ουάσιγκτον DC

Oι φιλίες 

Πορτρέτο του Pablo Picasso by Amedeo Modigliani, 1915, σε ιδιωτική συλλογή

Ο Amedeo Modigliani για μια περίοδο, εργάστηκε στο Bateau Lavoir στη Μονμάρτρη. Πριν από τον πρόωρο θάνατό του, είχε καταφέρει να εδραιώσει μια ισχυρή φήμη στον καλλιτεχνικό φιλικό του κύκλο.

Ήταν στενός φίλος με την Ουαλή ζωγράφο Nina Hamnet η οποία είχε μετακομίσει στο Παρίσι το 1914, και της παρουσιάστηκε περίφημα ως «Modigliani, ζωγράφος και Εβραίος». Γνώριζε επίσης και συνεργάστηκε στενά με τον Πολωνό γλύπτη Constantin Brencuși, με τον οποίο σπούδασε γλυπτική για ένα χρόνο, καθώς και με τον Jacob Epstein, του οποίου τα ογκώδη γλυπτά είχαν σαφή επιρροή στο έργο του Modigliani.

Συναναστράφηκε επίσης με τους Pierre-Auguste Renoir, Giorgio de Chirico, Andre Derain, με τους οποίους ήταν ιδιαίτερα κοντά όταν μετακόμισε στη Νότια Γαλλία κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. 

   Επιρροές σε άλλους καλλιτέχνες

Πορτραίτο του André Derain, 1918-19, via La Gazette Drouot, Παρίσι

Παρά τον πρόωρο θάνατό του και τη σχετική ανωνυμία που είδε επαγγελματικά κατά τη διάρκεια της ζωής του, το έργο του Amedeo Modigliani συνέχισε να παρέχει έμπνευση σε καλλιτέχνες σε όλο τον κόσμο. Τα γλυπτά του άσκησαν επιρροή στους Βρετανούς μοντερνιστές καλλιτέχνες, τον Henry Moore και την Barbara Hepworth. 

Το ταξίδι του στη Νότια Γαλλία το 1918 άφησε επίσης αντίκτυπο στη δουλειά εκείνων των καλλιτεχνών με τους οποίους πέρασε χρόνο. Συγκεκριμένα, το Xάλκινο πορτραίτο (1918-19), το οποίο έφτιαξε την ίδια χρονιά, έχει εντυπωσιακή ομοιότητα με το στυλ του Modigliani.

Oι πίνακές του έχουν επηρεάσει αμέτρητους καλλιτέχνες σε όλο τον αιώνα περίπου από τον θάνατό του. Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα είναι το έργο της Margaret Keane, της οποίας τα διάσημα πορτρέτα παιδιών με μεγάλα μάτια τα οποία όχι μόνο είχαν τεράστια απήχηση τη δεκαετία του 1960 αλλά και ενέπνευσαν τη βιογραφική ταινία του 2014, Big Eyes, με πρωταγωνιστές την Amy Adams και τον Christoph Waltz.

Η φιλία του Modigliani με τον Diego Rivera σήμαινε ότι το έργο του έγινε ιδιαίτερη πηγή έμπνευσης για τη Frida Kahlo. Ιδιαίτερα οι αυτοπροσωπογραφίες της, οι οποίες είναι πολλές, μοιράζονται τοn μακρύ λαιμό και τις αποκομμένες εκφράσεις του προσώπου που ήταν βασικό μέρος του έργου του Ιταλού καλλιτέχνη. 

Το πρόωρο τέλος

Ο τάφος του Modigliani και της συζύγου του, Jeanne, στο νεκροταφείο Père Lachaise, Παρίσι, μέσω της Πόλης των Αθανάτων

Ο Amedeo Modigliani ήταν από μικρός φιλάσθενος. Στην παιδική του ηλικία είχε ταλαιπωρηθεί από πλευρίτιδα, φυματίωση, τυφοειδή πυρετό,  τα οποία του προκάλεσαν μεγάλη αγωνία και είχαν ως αποτέλεσμα να εκπαιδεύεται στο σπίτι από τη μητέρα του για μεγάλο μέρος της παιδικής του ηλικίας. 

Αν και σε μεγάλο βαθμό ανάρρωσε από τις παιδικές του κρίσεις ασθένειας , ως ενήλικας δεν απελευθερώθηκε εντελώς από αυτές. Συχνά αντιμετώπιζε κοινωνικά προβλήματα, κάτι που μπορεί να ήταν αποτέλεσμα της απομονωμένης ανατροφής του.

Η σύζυγός του, Jeanne Hebuterne ήταν τόσο συγκλονισμένη που μόλις δύο μέρες μετά τον θάνατό του, πήδηξε από το παράθυρο του πέμπτου ορόφου του πατρικού της σπιτιού όπου είχε πάει να μείνει. Εκείνη την εποχή, ήταν έξι μηνών έγκυος κι έτσι με την αυτοκτονία στέρησε τη ζωή όχι μόνο από το εαυτό της αλλά και από το αγέννητο παιδί του ζευγαριού. 

Οι δυο τους θάφτηκαν χωριστά στην αρχή, δεδομένης της μακροχρόνιας αντιπάθειας της οικογένειάς της για τον Modigliani. Ωστόσο, το 1930 η οικογένεια τελικά φρόντισε να μεταφερθεί η σορός της στο νεκροταφείαο Pere Lachaise στο Παρίσι για να ενταφιαστεί δίπλα στον Amedeo.

Πάνω στις επιτύμβιες στήλες τους αναγράφεται : «χτυπημένoς από τον θάνατο τη στιγμή της δόξας» και «η αφοσιωμένη σύντροφός του στην ακραία θυσία».