Στις 13 Ιουλίου του 1954 έφυγε από τη ζωή η δημοφιλέστερη Μεξικανή καλλιτέχνιδα που έζησε μια θυελλώδη ζωή γεμάτη δυσκολίες. Μια δυναμική γυναίκα που όχι μόνο δεν πτοήθηκε από τα εμπόδια που εμφανίστηκαν στον δρόμο της, αλλά κατάφερε να μετατρέψει τη θλίψη της σε δύναμη και να δημιουργήσει μια τέχνη ασυναγώνιστη που λατρεύεται ακόμη και σήμερα.

H Μεξικάνα ζωγράφος και σύντροφος του κορυφαίου τοιχογράφου Diego Rivera, Frida Kahlo υπήρξε μια εκρηκτική, γοητευτική και συγχρόνως τραγική φιγούρα. Γεννημένη το 1907 στην Πόλη του Μεξικού, άρχισε να ζωγραφίζει το 1926 ενώ ανάρρωσε από ένα ατύχημα με λεωφορείο που της είχε προκαλέσει χρόνιους πόνους. 

Παρά τα ιδιαίτερα σοβαρά προβλήματα υγείας της, η Kahlo δεν πτοήθηκε. Η προσωπικότητά της, άλλωστε, ήταν τόσο ισχυρή και εκκεντρική που ενέπνευσε τον έρωτα σε διάσημους άντρες και γυναίκες της εποχής της.Οι φίλοι της ανήκαν στην αφρόκρεμα της καλλιτεχνικής και πνευματικής πρωτοπορίας της εποχής. Η καθημερινή πραγματικότητά της, όμως, ήταν δυστυχώς πολύ οδυνηρή. Ήταν μόλις έξι ετών όταν προσβάλλεται από πολιομυελίτιδα. Το ένα της πόδι μένει πιο κοντό και πιο αδύνατο από το άλλο. Στα 18 της χρόνια έχει ένα σοβαρό δυστύχημα σε τρόλεϊ όπου και τραυματίζεται. Ένα χερούλι της σκίζει την κοιλιά, παθαίνει πολλαπλά κατάγματα στη λεκάνη και στη σπονδυλική στήλη ενώ το πόδι της συνθλίβεται. Από τότε υποβάλλεται συνολικά σε τριάντα πέντε εγχειρήσεις. Παρόλα αυτά η ζωή της από εκεί και πέρα είναι ένα μαρτύριο. Υποφέρει από τρομερούς πόνους και συνεχή κόπωση, εξαιτίας των οποίων μένει καθηλωμένη στο νοσοκομείο για μεγάλο χρονικό διάστημα.

«Ζωγραφίζω λουλούδια που δεν θα πεθάνουν ποτέ.» Frida Kahlo

Το εντυπωσιακό είναι ότι έμαθε να ζωγραφίζει κατά τη διάρκεια της ανάρρωσής της. Οι πίνακές της ιδιαίτεροι κι εντυπωσιακοί, τραβούν την προσοχή του Rivera ο οποίος την παρακινεί να συνεχίσει. Ανέπτυξε μια πλούσια εικονογραφία που αγγίζει τα “βασίλεια” της ζωής και του θανάτου, αναμειγνύοντας τη βία και την ευαλωτότητα με τρόπους που συχνά συγκλόνιζαν τους θεατές, προωθώντας τους κανόνες φύλου. 

«Νομίζουν ότι ήμουν σουρεαλίστρια, αλλά δεν ήμουν. Δεν ζωγράφιζα όνειρα, ζωγράφιζα την πραγματικότητά μου.» έλεγε. Χρησιμοποιούσε ένα στυλ αρκετά επηρεασμένο από τους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν στο Μεξικό. Έχει όμως επηρεαστεί αρκετά και από Ευρωπαϊκά ρεύματα στα οποία συμπεριλαμβάνονται ο ρεαλισμός, ο συμβολισμός και ο υπερρεαλισμός. Σχεδίαζε έντονες αυτοπροσωπογραφίες με ζωηρά χρώματα που σοκάρουν το θεατή και καταχωρούνται στις πιο ανεξίτηλες εικόνες του 20ου αιώνα. Όλος της ο πόνος, η οργή της από σωματικά και συναισθηματικά τραύματα διοχετευόταν στη ζωγραφική της. Έχοντας έντονο το στοιχείο της πλούσιας παράδοσης και το πρωτόγονο ύφος της μεξικανικής λαϊκής τέχνης, η Frida παρουσιάζει πίνακες με εσωτερικά όργανα σε κοινή θέα, τοκετούς και αποβολές.

Henry Ford Hospital, 1932 

«Ο Diego ήταν πάντα: το παιδί μου, ο εραστής μου, το σύμπαν μου» Frida Kahlo

Ο γάμος της με τον Rivera ήταν εξαιρετικά θυελλώδης. Με τον σύζυγό της παντρεύτηκε το 1929, χώρισαν δέκα χρόνια αργότερα και ξαναπαντρεύτηκαν το 1941.

Ήταν στη δεκαετία του ’40 όταν αρχίζει να εκθέτει τα έργα της εκτός Μεξικού. Κατά τη διάρκεια της ζωής της ήταν κυρίως γνωστή ως γυναίκα του Rivera και όχι ως ξεχωριστή καλλιτέχνης. Το 1938 ο Breton γνωρίζει την Kahlo και τον Rivera ενώ βρίσκεται στο Μεξικό. Εντυπωσιάζεται από τη δουλειά της και την καλεί να πάρει μέρος στην έκθεση μαζί με άλλους σουρρεαλιστές ζωγράφους. Οργανώνει, λοιπόν, μια έκθεση προσωπικής της δουλειάς στο Παρίσι. Η Frida τονίζει ότι οι πίνακές της δεν είναι όνειρα, αλλά η δική της πραγματικότητα.

Στις 13 Ιουλίου του 1954 φεύγει από τη ζωή… Ήταν μια εβδομάδα αφότου έκλεισε τα 47 της χρόνια.  Στο ημερολόγιό της έγραφε ότι ο μόνος λόγος που την κρατούσε ζωντανή, ήταν ο Diego και η ματαιοδοξία της που την έκανε να νομίζει ότι μπορεί να του λείψει…

«Ο πόνος, η χαρά και ο θάνατος δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια διαδικασία για την ύπαρξη. Η επαναστατική πάλη σε αυτή τη διαδικασία είναι μια πόρτα ανοιχτή για την ευφυΐα». Frida Kahlo

“Diego and I”

«Υπήρξαν δύο μεγάλα ατυχήματα στη ζωή μου. Το ένα ήταν με το το τρόλεϊ, και το άλλο ήταν ο Diego. Το δεύτερο ήταν μακράν το χειρότερο» Frida Kahlo

Στο έργο “O Diego κι εγώ”, είναι φανερή  η μεγάλη αγωνία της Frida για τον Diego Rivera. Όταν έκανε σχέση με τη Maria Felix παραλίγο να χωρίσει τη Frida. Η Maria Felix ήταν μια όμορφη σταρ του κινηματογράφου και επίσης στενή φίλη της Frida. Παρόλο που η Frida προσπαθούσε να διακωμωδήσει αυτή την υπόθεση- όπως έκανε και με τις άλλες απιστίες του Rivera- αυτό το έργο μαρτυρά ότι στην πραγματικότητα ήταν βαθιά πληγωμένη. 

Eίναι εμφανές το  είδος της σχέσης που είχε η Frida με τον Diego δείχνοντας πως η αγάπη μεταξύ τους δεν ήταν ποτέ απλή. Η σχέση τους σημαδεύτηκε από απιστίες και συγκρούσεις, που προκάλεσαν συνεχείς αλλαγές στη διάθεση και την προσωπικότητα της καλλιτέχνιδας. Τα συναισθήματά της ήταν ανάμεικτα: μίσος, θυμός και απογοήτευση. Κι όλα αυτά  αποτυπώθηκαν στο πρόσωπο του Diego Rivera.

Όμως τα δάκρυα της Frida σε αυτό το πορτρέτο μας δείχνουν τη θλίψη και τον πόνο που της προκαλεί αυτή τη στιγμή στη ζωή της η πιθανότητα να τον χάσει ξανά.  

Στα περισσότερα από τα πορτρέτα, τα μαλλιά της Frida εμφανίζονται κομψά, δεμένα σε κότσο. Σε αυτό, αντίθετα, τα μαλλιά της είναι χαλαρά και μπλεγμένα στο λαιμό, υποδηλώνοντας κατάσταση πνιγμού ή στραγγαλισμού. Χωρίς τον Diego, η Frida χάνει την ανάσα της για μια ζωή.

Ο εν λόγω πίνακας δίνει έμφαση στο  πρόσωπο της δημιουργού του, το οποίο αποτελεί το κεντρικό σημείο του έργου.

Ωστόσο, πάνω από τα φρύδια της βρίσκεται το πρόσωπο του Diego καθώς και ένα τρίτο μάτι πάνω από το μέτωπό του, που παραπέμπει στην επικρατούσα νοητική και οπτική οξυδέρκειά του. 

Το ότι ο Rivera ήταν πάντα στις σκέψεις της Frida αποκαλύπτεται επίσης στο ημερόλογιό της, μεγάλο μέρος του οποίου είναι ένα ποίημα αγάπης γι `αυτόν: “DIEGO. Είμαι μόνη”. Μετά μερικές σελίδες αργότερα: “Diego μου. Δεν είμαι πια μόνη. Με συνοδεύεις. Με κοιμίζεις και με ξαναζωντανεύεις.” Σε μια πιο ρομαντική στιγμή έγραψε: “Diego: Τίποτα δεν συγκρίνεται με τα χέρια σου και τίποτα δεν είναι ίσο με το χρυσοπράσινο των ματιών σου. Το σώμα μου γεμίζει μαζί σου μέρες και μέρες. Είσαι ο καθρέφτης της νύχτας. Το βίαιο φως της αστραπής. Η υγρασία της γης. Η μασχάλη σου είναι το καταφύγιό μου. Τα δάχτυλά μου αγγίζουν το αίμα σου. Όλη μου χαρά είναι να νιώσω τη ζωή σου να εκτοξεύεται από το λουλούδι σου που κρατά το δικό μου για να γεμίσει όλα τα μονοπάτια του τα νεύρα μου που σου ανήκουν».

Όταν παντρεύτηκαν, οι γονείς της τους αποκαλούσαν «ο ελέφαντας» και «το περιστέρι». Eκείνος,  διάσημος δεξιοτέχνης των τοιχογραφιών που βοήθησε στην αναβίωση μιας αρχαίας παράδοσης τοιχογραφιών των Μάγια και έδωσε μια ζωντανή οπτική φωνή σε αυτόχθονες Μεξικανούς εργάτες που αναζητούσαν κοινωνική ισότητα μετά από αιώνες αποικιακής καταπίεσης. Εκείνη, η νεότερη, ονειροπόλα, που ύφαινε μαγικά μέσα από διαπεραστική ενδοσκόπηση και χρόνιο σωματικό πόνο, πίνακες σοβαρής και μυστηριώδους ομορφιάς. Μαζί, ήταν δύο από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα.

Σε αντίθεση με την Kahlo, για την οποία η ζωγραφική του προσώπου του συζύγου της της έδινε τη  δυνατότητα να χαρτογραφήσει τις ανεξερεύνητες περιοχές της αγάπης και της τέχνης τους, o Rivera μάλλον σπανιότερα αποτύπωνε το πρόσωπο της Kahlo στο έργο του. Στo Seated Nude with Raised Arms (Frida Kahlo), που δημιουργήθηκε τον πρώτο χρόνο γάμου του ζευγαριού το 1930, διακρίνεται η αγάπη του για εκείνη. Καθισμένη στην άκρη του κρεβατιού τους χωρίς να φορά τίποτα εκτός από τις κάλτσες, τις γόβες και ένα χοντρό κολιέ, φαίνεται χαμένη στις σκέψεις της. Η Rivera την έχει αποτυπώσει σε μια στιγμή φαινομενικά ανήσυχης ηρεμίας, με τους αγκώνες της να σηκώνονται ψηλά σαν φτερά πεταλούδας που ετοιμάζονται να υψωθούν.

Seated Nude with Raised Arms, 1930

Εννέα χρόνια αργότερα, αυτή η αθώα αίσθηση γαλήνης αποτυπώθηκε με τη δημιουργία του Rivera, Portrait of Frida Kahlo (1939) – που περιγράφεται από το ίδρυμα που το κατέχει, τη συλλογή του Μουσείου Τέχνης της Κομητείας του Λος Άντζελες, ως «το μόνο γνωστό πορτρέτο της γυναίκας του». Τοποθετημένο σε έναν ουρανό που αλλάζει δραματικά από το μπλε στα αριστερά στο πράσινο στα δεξιά, το ακλόνητο βλέμμα της Kahlo καθηλώνει όποιον το κοιτάζει.

Πορτρέτο της Frida Kahlo, 1939

Η μικρή εικόνα, την οποία ο Diego κράτησε σαν τη δική του Mona Lisa μέχρι τον θάνατό του τον Νοέμβριο του 1957, αντιπροσωπεύει την προσπάθειά του να δει την Frida μέσα από τα δικά της μάτια. 

 «Είμαι η μούσα του εαυτού μου. Εγώ είμαι το θέμα που γνωρίζω καλύτερα. Το θέμα που θέλω να ξέρω καλύτερα» Frida Kahlo

Η Frida Kahlo και το κατοικίδιο ελάφι της Granizo, μέσω των Μουσείων Telfair

Ενώ η πιο διάσημη εξωσυζυγική της σχέση ήταν με έναν άνδρα, η Frida ήταν επίσης γνωστό ότι κυνηγούσε γυναίκες. Είχε σχέση με την Georgia O`Keeffe και την Josephine Baker μεταξύ πολλών άλλων. Παρά το παράνομο καθεστώς των ομόφυλων ρομαντικών σχέσεων εκείνη την εποχή, η Frida ήταν αρκετά ανοιχτή σχετικά με την αμφιφυλοφιλία της, ακόμη και γνωστό ότι γοητεύει τις φίλες του συζύγου της. Τόσο η Frida όσο και ο Diego ήταν πολιτικοί ακτιβιστές, η Frida κατήγγειλε την αποικιοκρατία, αγωνιζόταν για τα δικαιώματα των γυναικών, συμμετείχε σε πολλές διαδηλώσεις κι εντάχθηκε στο κομμουνιστικό κόμμα του Μεξικού. 

Ο πόνος της Frida Kahlo στην τέχνη

1. Χωρίς Ελπίδα, 1945

Αν και δεν απεικονίζουν όλοι οι πίνακες της Kahlo τον αγώνα της με τις χρόνιες ασθένειες, πολλοί από αυτούς το κάνουν. Για παράδειγμα, το 1945, αφού ένας γιατρός διέταξε να την να ταΐσουν βίαια, ζωγράφισε μια από τις αυτοπροσωπογραφίες της. Σε αυτό, είναι ξαπλωμένη στο κρεβάτι της, με φόντο το φεγγάρι και τις σφαίρες που μοιάζουν με τον ήλιο σε έναν μπεζ ουρανό. Ένας ξύλινος μηχανισμός κρατά ένα συγκρότημα από κρεμαστά, κοκκινοκαφέ τρόφιμα, ένα ανθρώπινο κρανίο και ένα κουφάρι κοτόπουλου ορατό στο χάος. 

Με τον πίνακα “Χωρίς Ελπίδα”, κάνοντας ξεκάθαρα τα συναισθήματά της μετά από εντολή του γιατρού. Ακόμη και σήμερα, η εύρεση της κατάλληλης θεραπείας αποδεικνύεται τρομερά δύσκολη για τα άτομα με χρόνιες ασθένειες. Επομένως μπορεί κανείς μόνο να φανταστεί πόσο δύσκολο πρέπει να ήταν το 1940. 

2. Το λεωφορείο, 1929

Σε έναν άλλο πίνακα του 1929 με τίτλο, “Το λεωφορείο”, η Frida Kahlo απεικονίζει μια σκηνή από το λεωφορείο στιγμές πριν συμβεί το ατύχημα που άλλαξε τη ζωή της. Στον πίνακα, σχολιάζει επίσης την κοινωνικοοικονομική κατάσταση και τον ταξικισμό στο Μεξικό, δείχνοντας μια σειρά ανθρώπων διαφορετικών τάξεων να κάθονται ο ένας δίπλα στον άλλο στο λεωφορείο. Μια μεσήλικη γυναίκα, ένας γαλάζιος εργάτης με τις φόρμες του, μια μητέρα και τα παιδιά της, ένας επιχειρηματίας που κρατάει μια τσάντα με χρήματα και μια νεαρή κοπέλα, πιθανώς η Frida, δίπλα δίπλα. 

Αν και ήταν ασυνήθιστο να απεικονίζει κανείς τέτοιο προσωπικό πόνο στην τέχνη εκείνη την εποχή, τα πολιτικά και κοινωνικά σχόλια που περιλάμβανε το έκαναν ακόμα πιο ασυνήθιστο, τόσο οι κριτικοί όσο και οι συνάδελφοι καλλιτέχνες έγιναν γρήγορα θαυμαστές του έργου της Frida Kahlo. Το 1938, είχε μια έκθεση στην Πινακοθήκη της Νέας Υόρκης, ένα σημαντικό επίτευγμα ειδικά για μια γυναίκα με ειδικές ανάγκες. Τον επόμενο χρόνο, προσκλήθηκε στο Παρίσι από τον Γάλλο ποιητή Andre Breton και έγινε φίλος με τους καλλιτέχνες Piet Mondrian, Marc Chagall και Pablo Picasso. Σε μια επιστολή προς τον Diego Rivera, o Pablo Picasso παρατήρησε την εκφραστική ομορφιά του έργου της, λέγοντας «Κοίτα αυτά τα μάτια, ούτε εσύ ούτε εγώ είμαστε ικανοί για κάτι παρόμοιο». 

3. Η σπασμένη στήλη, 1944

Ο πόνος στην τέχνη που απεικόνιζε η Kahlo έλειπε από τον κυρίαρχο κόσμο της τέχνης για δεκαετίες σε εκείνο το σημείο. Το 1944, ζωγράφισε μια άλλη από τις διάσημες αυτοπροσωπογραφίες της, αυτή τη φορά δείχνοντας τον εαυτό της χωρισμένο στα δύο από μια μεταλλική κολόνα που, στην πραγματικότητα, αντιπροσώπευε ένα χειρουργικό στήριγμα που έπρεπε να φορέσει ως μέρος της ανάρρωσής της από μια χειρουργική επέμβαση με στόχο να μειώσει τον χρόνιο πόνο. Δυστυχώς, η χειρουργική επέμβαση και ο νάρθηκας που είχαν σκοπό να τη βοηθήσουν επιδείνωσαν μόνο τον πόνο, αφήνοντάς την με μια στήλη από μέταλλο να σκάβει συνεχώς τη σπονδυλική της στήλη. Ο πίνακας δείχνει νύχια να τρυπούν το δέρμα της σε όλο της το σώμα, τα χέρια της βαμμένα κόκκινα πιθανότατα από αίμα και τη στήλη που χωρίζει το σώμα της αφήνοντας μια ανοιχτή πληγή στο κέντρο της.

4. Το πληγωμένο ελάφι, 1946

Το 1946, η Frida Kahlo έκανε άλλη μια επέμβαση στην πλάτη της, αυτή τη φορά στη Νέα Υόρκη. Δυστυχώς, όπως και οι άλλες θεραπείες, η χειρουργική επέμβαση όχι μόνο δεν μείωσε τον χρόνιο πόνο της αλλά τον επιδείνωσε. Το χειρουργείο της προκάλεσε μεγάλο σωματικό πόνο και η συνεχής αποτυχία των θεραπειών της συνέβαλε περαιτέρω στην κατάθλιψή της. Η Frida ζωγράφισε το “Πληγωμένο Ελάφι” την ίδια χρονιά, εκφράζοντας τον πόνο και τη συναισθηματική της αγωνία. Η καλλιτέχνιδα είχε πολλά διαφορετικά είδη κατοικιδίων κατά τη διάρκεια της ζωής της, συμπεριλαμβανομένων σκύλων, πουλιών και πιθήκων, αλλά ένα από τα αγαπημένα της ήταν ένα μικρό ελάφι που ονόμασε Granizo. Το χρησιμοποίησε ως μοντέλο όταν ζωγράφιζε αυτό το έργο, αλλά ζωγράφισε το δικό της πρόσωπο στο σώμα του ελαφιού, προσθέτοντας κέρατα στο κεφάλι της. 

Το ελάφι του πίνακα είναι βαριά πληγωμένο, εννέα βέλη τρυπούν το σώμα του. Υπάρχει ένα σκοτεινό δάσος στο βάθος και ένας ουρανός γεμάτος αστραπές που βρίσκεται πάνω από ένα υδάτινο σώμα. Στο κάτω μέρος του πίνακα δίπλα στο όνομά της, η Frida γράφει τη λέξη «Κάρμα», το ισπανικό αντίστοιχο της ινδουιστικής έννοιας του κάρμα, αναφερόμενη στη μοίρα της. Ενώ ο χρόνος του πίνακα σε σχέση με την εγχείρησή της δείχνει ότι είναι μια έκφραση της σωματικής ταλαιπωρίας και απογοήτευσής της, άλλες ερμηνείες υποστηρίζουν ότι ο πίνακας είναι μια δήλωση για την απογοήτευση που νιώθει ότι δεν μπορεί να ελέγξει το πεπρωμένο της, ή πιθανώς ένα κομμάτι για τον πόνο που πηγάζει από τις προσωπικές της σχέσεις. 

Τα τελευταία χρόνια

Η Frida Kahlo το 1939

Το 1953, η Kahlo έκανε την πρώτη της έκθεση για ένα άτομο στο Μεξικό. Λόγω της κακής υγείας της, οι γιατροί της συνέστησαν να μην πάει, αλλά εκείνη επέμενε να παρευρεθεί. Αν και την μετέφεραν στην έκθεση με νοσοκομειακό φορείο, η έκθεση στέφθηκε με επιτυχία. Όσο περνούσε η χρονιά, η υγεία της γινόταν όλο και χειρότερη. Το εξαιρετικά αδύναμο δεξί της πόδι μολύνθηκε από γάγγραινα και χρειάστηκε να ακρωτηριαστεί κάτω από το γόνατο, με αποτέλεσμα να γίνει χρήστης αναπηρικού αμαξιδίου πλήρους απασχόλησης. Έπεσε σε βαθιά κατάθλιψη και πιθανότατα να αυτοκτονούσε κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου της ζωής της, λόγω της εξαιρετικά κακής υγείας της. Στις 13 Ιουλίου 1954, μόλις μια εβδομάδα μετά τα 47α γενέθλιά της, η Frida Kahlo πέθανε από πνευμονική εμβολή που προκλήθηκε από πνευμονία. Ενώ η πνευμονική εμβολή παραμένει η επίσημη αιτία θανάτου, υπάρχουν φήμες ότι η Kahlo έκανε υπερβολική δόση παυσίπονων.  

Το σπίτι στο οποίο μεγάλωσε είναι πλέον μουσείο, όπου εκτίθενται τα υπάρχοντά της και τα έργα τέχνης της. Πολλοί από τους πίνακές της εκτίθενται τώρα στην ερευνητική βιβλιοθήκη Πόλη τ και μουσείο του Κέντρου Χάρι Ράνσομ στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν και στο Museo de Arte Moderno, ή Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, στηνου Μεξικού. Παρόλο που έχει φύγει από τη ζωή σχεδόν πριν από 70 χρόνια, ο αντίκτυπός της στον κόσμο της τέχνης κράτησε και δεν πάει πουθενά.