Ίσως — αλλά αυτό μπορεί να μην είναι καλή ιδέα.
Μετά από έναν χωρισμό, μπορεί να νομίζει κανείς πως όλα είναι υπό έλεγχο, μέχρι να περάσετε από εκείνη τη γωνία του δρόμου ή να συναντήσετε έναν κοινό φίλο ή να ακούσετε ένα συγκεκριμένο τραγούδι αγάπης στο ραδιόφωνο. Κι όλα αυτά να είναι γεμάτα αναμνήσεις… Ανεξάρτητα από το πόσο θα θέλατε να σταματήσετε να σκέφτεστε αυτό το άτομο, όλα είναι μια υπενθύμιση της σχέσης. Χωρίς να σβήσετε ολόκληρα κομμάτια της μνήμης σας, όπως ο χαρακτήρας του Jim Carrey στην ταινία “Eternal Sunshine of the Spotless Mind”, είναι δυνατόν να διώξετε τις ανεπιθύμητες σκέψεις;
Η σύντομη απάντηση είναι: ίσως. Αλλά το αν είναι σκόπιμο να γίνει αυτό μακροπρόθεσμα είναι πιο περίπλοκο.
Οι σκέψεις των ανθρώπων είναι κάτω από πολύ λιγότερο έλεγχο – από όσο φαντάζονται οι περισσότεροι άνθρωποι, σύμφωνα με τον Joshua Magee, κλινικό ψυχολόγο και ιδρυτή του Wellness Path Therapy, ο οποίος έχει διεξαγάγει έρευνα για ανεπιθύμητες σκέψεις, εικόνες και ορμές σε ψυχικές διαταραχές. Σε μια διάσημη μελέτη του 1996 στο περιοδικό Cognitive interference: Theories, metoda, and findings από τον συγγραφέα της μελέτης Eric Klinger, ομότιμο καθηγητή ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα, οι συμμετέχοντες παρακολούθησαν όλες τις σκέψεις τους για μια μέρα . Κατά μέσο όρο, οι άνθρωποι ανέφεραν περισσότερες από 4.000 μεμονωμένες σκέψεις. Και αυτές οι σκέψεις ήταν φευγαλέες — δεν διήρκεσαν περισσότερο από πέντε δευτερόλεπτα η καθεμία, κατά μέσο όρο.
«Οι σκέψεις συνεχώς υποχωρούν και ρέουν και πολλοί από εμάς δεν το παρατηρούμε», είπε ο Magee. Στη μελέτη του 1996, το ένα τρίτο αυτών των σκέψεων φαινόταν να αναδύεται εντελώς από το πουθενά. Είναι φυσιολογικό να βιώνεις σκέψεις που προκαλούν ανησυχία, πρόσθεσε ο Magee. Στη μελέτη του 1987 που διεξήχθη από τον Klinger και τους συνεργάτες του, οι άνθρωποι αντιλαμβάνονταν το 22% των σκέψεών τους ως παράξενες, απαράδεκτες ή λανθασμένες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι λογικό να καταπιέζετε αυτές τις ανεπιθύμητες σκέψεις. Σε μια εξέταση ή μια συνέντευξη για δουλειά, για παράδειγμα, δεν θέλετε να αισθάνεστε αποσπασμένοι από τη σκέψη ότι θα αποτύχετε. Σε μια πτήση, πιθανότατα δεν θέλετε να σκεφτείτε τη συντριβή του αεροπλάνου. Και υπάρχουν ενδείξεις ότι είναι δυνατό να αποφθεχθούμ αυτές οι σκέψεις, είπε ο Magee.
Σε μια μελέτη του 2022 στο περιοδικό PLOS Computational Biology, μια ομάδα Ισραηλινών ερευνητών έδειξε σε 80 αμειβόμενους εθελοντές μια σειρά από διαφάνειες που εμφάνιζαν διαφορετικά ουσιαστικά. Κάθε ουσιαστικό επαναλήφθηκε σε πέντε διαφορετικές διαφάνειες. Καθώς έβλεπαν τις διαφάνειες, οι συμμετέχοντες σημείωσαν μια λέξη που συνέδεσαν με κάθε ουσιαστικό — για παράδειγμα, «δρόμος» ως απάντηση στη λέξη «αυτοκίνητο». Οι ερευνητές είπαν σε μια ομάδα ότι δεν θα πληρώνονταν για λέξεις που επαναλάμβαναν. Μια άλλη ομάδα μπορούσε να επαναλάβει όσα ουσιαστικά ήθελε. Με αυτήν τη μέθοδο, οι ερευνητές προσπάθησαν να μιμηθούν αυτό που συμβαίνει όταν κάποιος ακούει αυτό το τραγούδι αγάπης στο ραδιόφωνο και προσπαθεί απεγνωσμένα να σκεφτεί οτιδήποτε άλλο εκτός από την πρώην καλλονή του.
Τα αποτελέσματα αποκάλυψαν ότι όταν οι συμμετέχοντες είδαν κάθε ουσιαστικό για δεύτερη φορά, χρειάστηκαν περισσότερο χρόνο από την ομάδα ελέγχου για να βρουν έναν νέο συσχετισμό – “λάστιχο” αντί για “δρόμος”, για παράδειγμα – που υποδηλώνει ότι η πρώτη τους απάντηση ήρθε στο μυαλό τους πριν το αντικαταστήσουν. Οι απαντήσεις τους καθυστέρησαν ιδιαίτερα για λέξεις που την πρώτη φορά βαθμολόγησαν ως “έντονα συσχετισμένες” με τη λέξη σύνθημα. Ωστόσο, οι συμμετέχοντες γίνονταν πιο γρήγοροι κάθε φορά που έβλεπαν την ίδια διαφάνεια, υποδεικνύοντας ότι η συσχέτισή τους μεταξύ της λέξης υπόδειξης και της πρώτης τους απόκρισης —της σκέψης που προσπαθούσαν να αποφύγουν— εξασθενούσε.
«Δεν βρήκαμε στοιχεία ότι οι άνθρωποι μπορούν να αποφύγουν εντελώς τις ανεπιθύμητες σκέψεις», δήλωσε στο Live Science ο επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης Isaac Fradkin, ο οποίος έκανε την έρευνα ως ψυχολόγος στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ. Αλλά τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η πρακτική μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να γίνουν καλύτεροι στην αποφυγή μιας συγκεκριμένης σκέψης, πρόσθεσε ο Fradkin, ο οποίος είναι τώρα συνεργάτης στο Κέντρο Υπολογιστικής Ψυχιατρικής και Έρευνας του Πανεπιστημίου Max Planck University College του Λονδίνου.
Δεν συμφωνούν όλοι ότι μια παρουσίαση τυχαίων λέξεων είναι ένας καλός τρόπος να δούμε πώς οι άνθρωποι καταστέλλουν σκέψεις γεμάτες συναισθήματα, όπως το Medical News Today. Και άλλες έρευνες δείχνουν ότι η αποφυγή των σκέψεων μπορεί να γίνει μπούμερανγκ. «Όταν καταπιέζουμε μια σκέψη, στέλνουμε στον εγκέφαλό μας ένα μήνυμα», είπε ο Magee. Αυτή η προσπάθεια χαρακτηρίζει τη σκέψη ως κάτι που πρέπει να φοβόμαστε. «Στην ουσία, κάνουμε αυτές τις σκέψεις πιο ισχυρές προσπαθώντας να τις ελέγξουμε». Μια ανάλυση του 2020 στο περιοδικό Perspectives on Psychological Science 31 διαφορετικών μελετών σχετικά με την καταστολή της σκέψης διαπίστωσε ότι η καταστολή της σκέψης λειτουργεί — βραχυπρόθεσμα. Ενώ οι συμμετέχοντες έτειναν να πετυχαίνουν σε εργασίες καταστολής της σκέψης, η σκέψη που αποφεύχθηκε εμφανίστηκε στο μυαλό τους πιο συχνά μετά το τέλος της εργασίας.
Στο τέλος, μπορεί να είναι πιο λογικό να προσεγγίσεις προσεκτικά αυτές τις ανεπιθύμητες σκέψεις και απλώς να περιμένεις να περάσουν αντί να τις αποφύγεις – όπως και οι χιλιάδες άλλες σκέψεις που περνούν από το κεφάλι σου κάθε μέρα, είπε ο Fradkin. «Μπορούμε να επιτρέψουμε σε αυτές τις σκέψεις να είναι απλώς στο μυαλό μας, να μην τις κρατάμε πολύ σφιχτά και να μην προσπαθούμε να τις πολεμήσουμε».
