Μήπως καταναλώνετε μεγάλες ποσότητες φαγητού, όταν είστε αγχωμένος/η προκειμένου να αισθανθείτε καλύτερα; Επιβραβεύετε συχνά τον εαυτό σας με γλυκά; Τρώτε συνήθως μέχρι ν’ αναρωτηθείτε: «Τί το ’θελα κι έφαγα τόσο;» Το φαγητό σας κάνει να νιώθετε ασφαλείς; Μειώνει το άγχος σας; Όταν παρατρώτε, αισθάνεστε πιο ευχάριστα ή ανακουφισμένοι; Δεν κρατιέστε, όταν βλέπετε φαγητό που σας αρέσει;
Αν απαντάτε καταφατικά στις περισσότερες από τις παραπάνω ερωτήσεις, ίσως και να τρώτε συναισθηματικά
Στην πραγματικότητα, όλοι μας μπορεί να επιτεθούμε στο ψυγείο για λόγους που δε σχετίζονται πάντα με το φυσικό αίσθημα της πείνας. Ωστόσο, αν η κατανάλωση τροφής αποτελεί τον κατ’ εξοχήν τρόπο διαχείρισης των προβλημάτων σας, τότε μπορεί να βρεθείτε παγιδευμένοι σ’ έναν φαύλο κύκλο όπου τα συναισθηματικά σας ζητήματα διαιωνίζονται: κι αυτό επειδή η διατροφική αστάθεια δεν μπορεί να διορθώσει τη συναισθηματική αστάθεια.
Αν καταφεύγετε στο φαγητό κάθε φορά που η διάθεσή σας είναι κακή ή νιώθετε πλήξη κ.ο.κ Αυτό συμβαίνει για έναν και μόνο λόγο: για να αποστασιοποιηθείτε από τα δυσάρεστα συναισθήματα και τις αρνητικές σκέψεις που σας ταλαιπωρούν ‒ όχι για να τα διορθώσετε.
Μπροστά στη δυσκολία, η πόρτα του ψυγείου ίσως φαντάζει ελκυστική, μιας και το φαγητό:
είναι απολαυστικό, γευστικό και πάντα διαθέσιμο.
προσφέρει άμεση ικανοποίηση.
δημιουργεί αίσθημα πληρότητας το οποίο υποκαθιστά τα αρνητικά συναισθήματα.
Εντούτοις, ύστερα από ένα επεισόδιο υπερφαγίας, το πιθανότερο είναι να αισθανθείτε ότι χάνετε τον έλεγχο της ζωή σας ‒καθώς η διάθεσή σας καθορίζεται από το φαγητό‒ και να νιώσετε ενοχές εξαιτίας των ανεπιθύμητων θερμίδων που αποκτήσατε.
1) Προσπαθήστε να καταλάβετε αν η πείνα σας είναι οργανική ή συναισθηματική
Για να βγείτε από τον φαύλο κύκλο της κατανάλωσης φαγητού που σκοπό έχει να καταπραΰνει τα συναισθήματά σας, θα χρειαστεί πρώτα να μάθετε πώς να διακρίνετε τις διαφορές μεταξύ της βιολογικής και της συναισθηματικής πείνας:
Η συναισθηματική πείνα ξεσπάει αιφνίδια. Στον εγκέφαλό σας, μια ραγδαία αύξηση των επιπέδων ενός νευροδιαβιβαστή που ονομάζεται ντοπαμίνη (στις περιοχές του κερκοφόρου πυρήνα και του κελύφους) σας ωθεί στην αναζήτηση πρόσκαιρης επιβράβευσης και ανακούφισης μέσω της κατανάλωσης μεγάλων ποσοτήτων φαγητού. Η βιολογική πείνα, αντίθετα, αυξάνεται σταδιακά και η ανάγκη να τραφείτε δεν μοιάζει τόσο επιτακτική.
Ο κορεσμός στη συναισθηματική πείνα επιτυγχάνεται με συγκεκριμένα είδη τροφής που συνήθως παχαίνουν, ενώ όταν τρώτε εξαιτίας οργανικών αναγκών, είστε συχνά σε θέση να καταναλώσετε σχεδόν ο,τιδήποτε.
Η συναισθηματική πείνα δεν καλύπτεται μόλις νιώσετε χορτασμένοι, αλλά μόλις νιώσετε δυσάρεστα. Αντίθετα, όταν η πείνα σας είναι βιολογική, το αίσθημα της πληρότητας επέρχεται μόλις γεμίσει το στομάχι.
Η συναισθηματική πείνα προκαλεί ενοχές και ντροπή, ενώ η όρεξη για φαγητό, η οποία προκύπτει από βιολογικά αίτια, σπανίως θα σας κάνει να νιώσετε άσχημα με τον εαυτό σας.
2) Εντοπίστε τα ερεθίσματα και τους λόγους που σας ανοίγουν την όρεξη.
Είναι σημαντικό να αναγνωρίσετε τους λόγους που καταφεύγετε στο φαγητό
Οι άνθρωποι καταφεύγουν στο φαγητό για πολλούς λόγους. Ποιες καταστάσεις, τόποι ή συναισθήματα οδηγούν τα βήματά σας στην πόρτα του ψυγείου; Το στρες, η πλήξη, η θλίψη άλλα έντονα συναισθήματα; Διατηρήστε ένα ημερολόγιο, όπου θα καταγράφετε τα επεισόδια συναισθηματικής πείνας και υπερφαγίας, καθώς και τους λόγους που πιστεύετε ότι προκάλεσαν την παρόρμησή σας. Με την πάροδο του χρόνου, θα αποκτήσετε μια καλύτερη εικόνα για το μοτίβο και τις πιο εμφανείς αφορμές των δυσλειτουργικών διατροφικών συνηθειών σας.
3) Κάντε μια παύση 5 λεπτών πριν φάτε ο,τιδήποτε
Οι περισσότεροι άνθρωποι που καταφεύγουν στο φαγητό για συναισθηματικούς λόγους νιώθουν ανήμποροι να αντισταθούν στην άμεση ικανοποίηση που προσφέρει η κατανάλωση μιας σοκολάτας, μιας λιχουδιάς, ή κάποιας άλλης τροφής, επειδή αφενός οι προσπάθειές τους κατά το παρελθόν να αντισταθούν στην παρόρμηση υπήρξαν αποτυχημένες και επειδή αφετέρου η συναισθηματική κατανάλωση τροφής συμβαίνει αυτόματα και μηχανικά.
Συνεπώς, είναι σημαντικό να κάνετε μια παύση 5 λεπτών, πριν φάτε ο,τιδήποτε, να συλλογιστείτε, και τέλος να δώσετε στον εαυτό σας την ευκαιρία να κάνει μια συνειδητή επιλογή.
Αναρωτηθείτε: «Πώς αισθάνομαι;», «Ποιό συναίσθημά μου θέλω να καταπραΰνω;», «Έχω εναλλακτικούς τρόπους να ανακουφίσω το συναίσθημα ή τη διάθεσή μου;».
4) Ικανοποιείστε τα συναισθήματά σας με άλλους τρόπους:
Προκειμένου να σταματήσετε την κατανάλωση φαγητού για συναισθηματικούς λόγους, δεν αρκεί μόνο η γνώση για τα αίτια που σας σπρώχνουν στο ψυγείο. Θα χρειαστεί επίσης να βρείτε εναλλακτικούς τρόπους προκειμένου να αμβλύνετε τα συναισθήματά σας. Για παράδειγμα:
•Αν αισθάνεστε θλιμμένοι, μπορείτε να καλέσετε κάποιον στο τηλέφωνο που συνήθως σας βελτιώνει τη διάθεση.
•Αν είστε αγχωμένοι, μπορείτε να απασχοληθείτε με κάτι χειρωνακτικό (χειροτεχνία, περίπατο, δουλειές του σπιτιού κτλ.).
•Αν νιώθετε πλήξη, διαλέξτε μια δραστηριότητα που σας ευχαριστεί (π.χ., να βγείτε για περίπατο).
5) Δώστε χώρο στα συναισθήματά σας:
Συχνά, οι άνθρωποι που τρώνε για συναισθηματικούς λόγους νομίζουν εσφαλμένα ότι δεν μπορούν να ελέγξουν όσα νιώθουν και ως εκ τούτου τα «ανακουφίζουν» με το φαγητό.
Αυτό συμβαίνει, επειδή φοβούνται ότι το συναίσθημά τους θα είναι πολύ έντονο και θα έχει μεγάλη διάρκεια.
Ωστόσο, η καταπίεση ενός συναισθήματος οδηγεί σε περαιτέρω δυσκολίες και είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι, όταν δεν καταπνίγουμε ένα συναίσθημα ή όταν δεν του δίνουμε υπερβολική σημασία, μπορεί η ένταση ακόμη και του πιο επίπονου να μειωθεί σχετικά γρήγορα.
Αν, για παράδειγμα, νιώθετε θλιμμένοι, αντί να επικεντρώσετε όλη σας την προσοχή σε αυτό που βιώνετε και να μπείτε στη διαδικασία να απαντήσετε σε ερωτήσεις που δεν επιδέχονται απάντηση (π.χ. «Γιατί να συμβαίνει αυτό σε μένα;), αλλάξτε τον εσωτερικό σας μονόλογο και πείτε στον εαυτό σας: «Αυτή τη στιγμή νιώθω θλιμμένος. Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορώ να υιοθετήσω συμπεριφορές που θα με φέρουν πιο κοντά στους στόχους μου».
Φάτε, λοιπόν, αλλά τουλάχιστον κάντε το συνειδητά. Δεν θ’ αργήσετε να δείτε τη διαφορά. Να θυμάστε πάντα ότι οι συνήθειες σε όλους τους ανθρώπους αλλάζουν με τον καιρό. Μην είστε απαιτητικοί με τον εαυτό σας, απλώς δοκιμάστε το.
Συγγραφή άρθρου
Βασίλης Καραβασίλης, MSc Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής, Συνεργάτης του Ψυχοθεραπευτικού Κέντρου – Πολυχώρου Animus Corpus
