Ανάμεσα στις εμβληματικές Μεγάλες Πυραμίδες βρίσκεται ένα μνημείο εξίσου εντυπωσιακό και εμβληματικό της αρχαίας αιγυπτιακής μηχανικής: η Μεγάλη Σφίγγα της Γκίζας.

Αν και οι σφίγγες εμφανίστηκαν στην τέχνη σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο, αυτό το κολοσσιαίο άγαλμα παραμένει η πιο γνωστή απεικόνιση του μυθολογικού πλάσματος.

Το άγαλμα μήκους 240 ποδιών σκαλίστηκε από ένα κομμάτι ασβεστόλιθου από εκατοντάδες εργάτες και κάποτε ήταν εντελώς βαμμένο. Αν και το ορόσημο μπορεί να μην βρίσκεται στην ίδια κατάσταση όπως ήταν πριν από χιλιάδες χρόνια, υπάρχουν ακόμα πολλά να μάθουμε από τη μηχανική του.

Τι είναι η σφίγγα;

Fernand Khnopff, «Caress of the Sphinx», 1896

Η σφίγγα είναι ένα μυθολογικό πλάσμα που εμφανίζεται σε πολλούς διαφορετικούς πολιτισμούς. Συνήθως παρουσιάζεται με το κεφάλι ενός ανθρώπου, ενός γερακιού, μιας γάτας ή ενός προβάτου και το σώμα ενός λιονταριού με τα φτερά ενός γερακιού. Αξίζει να σημειωθεί ότι η εμφάνισή του ποικίλλει πολύ ανάλογα με την περιοχή.

αριστερά προς τα δεξιά:

Γλυπτό Σφίγγας από το Ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς, περ. 570-560 π.Χ.

Φτερωτή σφίγγα από το παλάτι του Δαρείου στα Σούσα, περ. 510 π.Χ. (

Γλυπτό της αρχαίας αιγυπτιακής σφίγγας.

Στην αρχαία ελληνική ιστορία του Οιδίποδα, η σφίγγα είναι ένα τρομακτικό πλάσμα που φύλαγε την πόλη των Θεμάτων με ένα δύσκολο αίνιγμα. Ενώ η σφίγγα απεικονίζεται με γυναικείο κεφάλι και κακόβουλη συμπεριφορά στις ελληνικές παραδόσεις, η αιγυπτιακή σφίγγα απεικονίζεται με το κεφάλι ενός άνδρα και συνήθως θεωρείται ως μια καλοπροαίρετη δύναμη.

Η ιστορία της Μεγάλης Σφίγγας

Αλαβάστρινο άγαλμα του Khafre

Η Μεγάλη Σφίγγα είναι το παλαιότερο και μεγαλύτερο γλυπτό που δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια του Παλαιού Βασιλείου (περίπου 2686 – 2181 π.Χ.), που ονομάζεται επίσης «Εποχή των Πυραμίδων». Τοποθετημένο στη δυτική όχθη του Νείλου, απεικονίζει ένα πλάσμα μισό-άνθρωπος, μισό λιοντάρι που φοράει βασιλική κόμμωση και γένια (τώρα έχει φύγει). Αποτελεί μέρος του συγκροτήματος που ονομάζεται Νεκρόπολη της Γκίζας, το οποίο στεγάζει επίσης την Πυραμίδα του Khufu (επίσης γνωστή ως Πυραμίδα της Γκίζας), την Πυραμίδα του Khafre και την Πυραμίδα του Menkaure.

Οι περισσότεροι Αιγυπτιολόγοι θεωρούν ότι χτίστηκε γύρω στο 2500 π.Χ. για τον φαραώ Khafre και μάλιστα διαμορφώθηκε σύμφωνα με το μοντέλο του ηγεμόνα. Ωστόσο, δεν υπάρχουν στοιχεία για την αρχική πρόθεση του μονόλιθου ή ακόμη και το αρχικό του όνομα. Φαίνεται ότι κάποια στιγμή κατά την κλασική αρχαιότητα —χιλιάδες χρόνια μετά την κατασκευή της Μεγάλης Σφίγγας— αναφέρθηκε ως «σφίγγα» λόγω της ομοιότητάς της με το μυθολογικό πλάσμα.

Χάρτης του συμπλέγματος πυραμίδας της Γκίζας. Η Μεγάλη Σφίγγα βρίσκεται απέναντι από το ανατολικό νεκροταφείο.

Frederic Louis Norden, «The Great Sphinx of Giza», σκίτσο σε χαρτί, που έγινε το 1737, δημοσιεύτηκε το 1755.

Εκατοντάδες χρόνια μετά την κατασκευή της, η Μεγάλη Σφίγγα και η υπόλοιπη νεκρόπολη της Γκίζας θάφτηκαν κάτω από την άμμο και ξεχάστηκαν. Αρκετοί Φαραώ, συμπεριλαμβανομένου του Thutmosis IV Ramesses II του Μεγάλου, προσπάθησαν να ανασκάψουν την τοποθεσία αλλά φαινομενικά χωρίς αποτέλεσμα.

Μόλις το 1800 η Μεγάλη Σφίγγα, η οποία ήταν θαμμένη μέχρι το λαιμό της στην άμμο, υποβλήθηκε στην πρώτη της σύγχρονη αρχαιολογική ανασκαφή. Με επικεφαλής τον Ιταλό Giovanni Battista Caviglia, η ομάδα κατάφερε να καθαρίσει αρκετή άμμο για να αποκαλύψει το στήθος της Σφίγγας. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν καθ` όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Όταν αποκαλύφθηκε το υπόλοιπο σώμα της Μεγάλης Σφίγγας καθώς και μια στήλη του Thutmosis IV, η οποία κατέγραψε ένα όνειρό του στο οποίο του, δόθηκε εντολή να αφαιρέσει την άμμο που κάλυπτε τη Σφίγγα.

Jean-Léon Gérôme, «Bonaparte Before the Spinx», λάδι σε καμβά, 1886.

Ο λόγος που η Σφίγγα έχασε τη μύτη της

Φωτογραφία: Στοκ Φωτογραφίες από τον Jeff Schultes/Shutterstock

Καθώς οι αρχαιολόγοι μπόρεσαν να ρίξουν μια καλύτερη ματιά στη Μεγάλη Σφίγγα και να μελετήσουν την αρχιτεκτονική της, ανακάλυψαν στοιχεία ότι η μύτη του αγάλματος αφαιρέθηκε σκόπιμα. Μια κοινή παρανόηση είναι ότι ο στρατός του Ναπολέοντα Βοναπάρτη ήταν αυτός που κατέστρεψε τη μύτη, ωστόσο, εικόνες από το 1700 αποδεικνύουν ότι η μύτη έλειπε πολύ πριν από την άφιξη του Ναπολέοντα. Μάλιστα, οι σύγχρονοι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι αφαιρέθηκε κάποια στιγμή μεταξύ του 3ου και του 10ου αιώνα μ.Χ. Ο λόγος για τον οποίο, ωστόσο, εξακολουθεί να συζητείται.