Στις 27 Αυγούστου θα έκλεινε τα 82της χρόνια η ερμηνεύτρια που προτιμούσε να τραγουδά ξυπόλητη σαν ένδειξη διαμαρτυρίας για τη φτώχεια που επικρατούσε στην πατρίδα της.
«Είθε ο Θεός να μας κρατά πάντα έτσι με ειρήνη, αγάπη και στοργή». Cesaria Evora
Αν υπήρξε ποτέ μια φωνή που ενσάρκωνε τη φωνή μιας σειρήνας, μια φωνή που μπορούσε να σαγηνεύσει, να λυπήσει και να γαληνέψει, αυτή θα ήταν της Cesaria Evora. Ήταν η φωνή του Πράσινου Ακρωτηρίου που έγινε γνωστή πέρα από τα σύνορα του νησιού, στον διεθνή κόσμο της μουσικής. H γυναίκα που έγινε «βασίλισσα της μόρνα» χωρίς να φοράει παπούτσια. Η ερμηνεύτρια που έμαθε να τραγουδά στη χορωδία του ορφανοτροφείου όπου και μεγάλωσε, coladeiras και mornas. Τα τελευταία, είναι τα τραγούδια της μελαγχολίας, της νοσταλγίας, της μετάνοιας, αλλά και της λύπης.
Το τραγούδι που την καθιερώνει και γίνεται η πρώτη της διεθνής επιτυχία και η πρώτη επιτυχία στη Γαλλία (αν και δεν ήταν στα γαλλικά) είναι το Sodade. Όλα ξεκίνησαν το 1988, όταν ο Ζοζέ ντα Σίλβα, ένας Γάλλος με καταγωγή από το Πράσινο Ακρωτήριο, την πείθει να μεταβεί στο Παρίσι για την ηχογράφηση του άλμπουμ La Diva Aux Pieds Nus (Η Ξυπόλητη Ντίβα). Το άστρο της αρχίζει να ανατέλλει, καθώς το περίφημο “Sodade” σηματοδοτεί την απαρχή της παγκόσμιας φήμης για την τραγουδίστρια από την Αφρική. Το άλμπουμ δέχεται τις καλύτερες κριτικές και η Cesária Évora γίνεται στα 47 της χρόνια ένα διεθνές αστέρι.
Το 1995, τα χρόνια που η Evora ζούσε και τραγουδούσε τα μπλουζ κορυφώθηκαν στο Cesária, ένα άλμπουμ που εδραίωσε τη σημασία της και της morna στην παγκόσμια μουσική.
Η Cesaria Evora γεννήθηκε στο Mindelo, μια πόλη-λιμάνι στο νησί São Vicente. Ο μουσικός πατέρας της πέθανε όταν εκείνη ήταν ακόμη στην εφηβεία της. Η μητέρα της Εvora, ανίκανη να τη φροντίσει, την έβαλε σε ορφανοτροφείο αμέσως μετά. Στην ηλικία των δεκαέξι ετών, η Εvora ήταν ήδη κουρασμένη από όλο τον κόσμο: σέρβιρε scotch, έσβηνε τα τσιγάρα και σαγήνευε τους θαμώνες με τα τραγούδια της απώλειας στις μικροσκοπικές ταβέρνες του Πράσινου Ακρωτηρίου.
Τραγούδησε στο Kriolu, το οποίο αντλεί από τις διαλέκτους της Δυτικής Αφρικής και τα Πορτογαλικά – τη γλώσσα του πρώην αποικιστή του Πράσινου Ακρωτηρίου. Η Εvora είχε το χάρισμα να εξυψώνει τη morna, ένα στυλ τραγουδιού του οποίου οι στίχοι αναφέρονται στη φτώχεια, τη λαχτάρα και, πιο βαθιά, τους χωρισμούς: τόσο τους σωματικούς όσο και τους συναισθηματικούς Η μελωδική φωνή της προκάλεσε την ομορφιά και τον αγώνα, τη μελαγχολία και τη λαχτάρα της ζωής στο Πράσινο Ακρωτήριο. Ερμηνεύοντας χωρίς παπούτσια, η Evora πληρωνόταν συχνά με ποτά και ασήμαντα φιλοδωρήματα καθώς έπαιζε για τους ναυτικούς που έφτασαν στα πορτογαλικά κρουαζιερόπλοια που έδεσαν στο Mindelo. Θα γινόταν τελικά γνωστή ως η «ξυπόλητη ντίβα» και η βασίλισσα της morna, και τα δύο ονόματα αιχμαλωτίζουν την ταπεινή μεγαλειότητα που προκαλούσε.
Δεκαετίες προτού έμπειροι καλλιτέχνες όπως η Sharon Jones και ο Charles Bradley φτάσουν σε παγκόσμια φήμη σε ηλικίες όπου οι περισσότεροι μουσικοί είχαν αποσυρθεί ή εγκαταλείψει εδώ και καιρό, η Evora «ανακαλύφθηκε» σε ηλικία 47 ετών από τον παραγωγό José Da Silva ενώ τραγουδούσε στη Λισαβόνα. Η Bana, μια τραγουδίστρια από το Πράσινο Ακρωτήριο που είχε πετύχει εκτός νησιού, ήθελε να εκθέσει την Évora και τη morna σε ένα μεγαλύτερο κοινό. Έτσι κάλεσε την κάλεσε να εμφανιστεί στην Πορτογαλία. Αυτό το μοιραίο ταξίδι θα της άλλαζε τη ζωή. Αλλά όπως και σε μεγάλο μέρος της καριέρας της, η δικαιωματική αναγνώριση θα ερχόταν αργότερα: τέσσερα άλμπουμ, για την ακρίβεια, με το Miss Perfumado του 1992. Αυτό το άλμπουμ την έκανε διεθνή σταρ και πούλησε 300.000 αντίτυπα παγκοσμίως.
Αλλά το 1995, εδραιώθηκε η θέση της Evora ως κυρίαρχη του Πράσινου Ακρωτηρίου . Υποψήφια για ένα Grammy το 1996 για το καλύτερο παγκόσμιο μουσικό άλμπουμ, η μουσική της απέδειξε ότι ακόμα και τα πένθιμα morna μπορούν κάποιες στιγμές να “καλέσουν” κάποιον να χορέψει και να λικνιστεί από ευχαρίστηση.
Οι ρυθμικές κιθάρες στο “Petit Pays” και στο “Nha Cancera Ka Tem Medida” σαγηνεύουν με τη ζεστασιά τους, ενώ η συμπερίληψη του βιολιού στο “Areia de Salamansa” κάνει την Evora να ακούγεται σαν να παίζει σε ευρωπαϊκό καφέ. Το “Consedjo” και το “Flor Na Paul” είναι κοινά τραγούδια που τραγουδιούνται με ενθουσιώδεις τραγουδιστές, η συμπερίληψη των οποίων έρχεται σε εντυπωσιακή αντίθεση με τη μοναξιά που δημιουργούσε τα φωνητικά της Evora σε προηγούμενα άλμπουμ. Και ακόμη και όταν ακούγεται η Evora να τραγουδά σόλο, οι εμπνευσμένες σφυρίχτρες στο “Rotcha ‘Scribida” και το “Doce Guerra” μοιάζουν με λυπημένοι σύντροφοι. Το αποτέλεσμα είναι ένα άλμπουμ νοσταλγικό στο οποίο η φωνή της Εvora κυριαρχεί πλήρως στη μουσική κι αυτή είναι η ομορφιά της…
Το άστρο της αρχίζει να ανατέλλει, καθώς το περίφημο “Sodade” σηματοδοτεί την απαρχή της παγκόσμιας φήμης για την τραγουδίστρια από την Αφρική. Το άλμπουμ δέχεται τις καλύτερες κριτικές και η Cesária Évora γίνεται στα 47 της χρόνια ένα διεθνές αστέρι.
Η έννοια του πορτογαλικού όρου saudade είναι αρκετά περίπλοκη, ώστε είναι είναι δύσκολο να μεταφραστεί. Γενικά σημαίνει νοσταλγία, πόθο, λύπη και μετάνοια. Η έκφραση της “sodade” αποτελεί εσωτερικό στοιχείο στη μουσική του Πράσινου Ακρωτηρίου.
Το Sodade, είναι ένα τραγούδι που όσες φορές και να το ακούσεις δύσκολα το βαριέσαι…
To Μάρτιο του 2003 η Ελευθερία Αρβανιτάκη στο Vox ηχογραφεί την εμπλουτισμένη έκδοση του album της για τις ευρωπαικές χώρες: ”Eleftheria Arvanitaki Live”. Το ντουέτο με τη Cesária Évora με τίτλο “Sodade”, βρίσκεται ανάμεσα στις δεκαεπτά επιτυχίες του δίσκου. Η μουσική είναι των Amandio Cabral και Luis Morais, ενώ οι στίχοι των Amandio Cabral και Μιχάλη Γκανού.
Στα μέσα της δεκαετίας του 2000, η Εvora είχε κατακτήσει κοινό σε όλο τον κόσμο — συμπεριλαμβανομένης της νίκης του Grammy το 2004 για το ένατο άλμπουμ της, Voz d’Amor. Όμως, παρά την αναγνώριση, ήταν ήδη πέρα από τις έννοιες και τις παγίδες της φήμης. Ήξερε ότι το άξιζε. Κατά τη διάρκεια μιας από τις sold-out συναυλίες της στο Διεθνές Φεστιβάλ Τζαζ του Μόντρεαλ προς το τέλος της καριέρας της, η Evora κοσμούσε τη σκηνή με αδιαφορία, κάπνιζε καθ’ όλη τη διάρκεια παρά την απαγόρευση καπνίσματος και στο τέλος απευθύνθηκε στο κοινό με ένα μόνο αντίο. H Cesaria Evora παρέμεινε ταπεινή μέχρι τον θάνατό της το 2011. Δεν παρασύρθηκε ποτέ από τη φήμη της. Συνέχισε να νιώθει όπως στο ξεκίνημά της. Μια απλή ερμηνεύτρια των μικρών μπαρ στο Πράσινο Ακρωτήρι.
Η σπουδαία ερμηνεύτρια, ενώ βρισκόταν για σειρά συναυλιών στην Πορτογαλία, το Μάιο του 2010, υπέστη καρδιακή προσβολή και υποβλήθηκε σε εγχείρηση ανοιχτής καρδιάς στο Παρίσι. Τον Σεπτέμβριο της επόμενης χρονιάς, ανακοινώνει ότι σταματά τη μουσική της καριέρα ακυρώνοντας τις συναυλίες που είχε προγραμματίσει καθώς βρισκόταν «σε κατάσταση μεγάλης εξάντλησης». Τρεις μήνες αργότερα, στις 17 Δεκεμβρίου 2011, η φωνή της σβήνει για πάντα… Και ο μύθος της περνά στο Πάνθεον των Αθανάτων… Τώρα πια, ξέρουμε πως Sodade σημαίνει Cesaria Evora…
