Η εμπειρία ενός προηγούμενου μεγάλου πολέμου στην Ευρώπη —τον ξέρουμε ως Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο— θα πρέπει να μας υπενθυμίζει το τρομερό κόστος μιας παρατεταμένης και πικρής ένοπλης σύγκρουσης. Και όπως σήμερα, εκείνος ο πόλεμος ευρέως αναμενόταν να είναι σύντομος και αποφασιστικός.
Από την Margaret MacMillan
Η Margaret MacMillan είναι ομότιμη καθηγήτρια Διεθνούς Ιστορίας στην Οξφόρδη και συγγραφέας των βιβλίων War: How Conflict Shaped Us [1] και The War That Ended Peace: The Road to 1914 [2].
Η Ουκρανία, η Ρωσία, και τα διδάγματα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου*
Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, ο μεγάλος Ουκρανός μυθιστοριογράφος Andrey Kurkov και η σύζυγός του ξύπνησαν στο σπίτι τους στο Κίεβο από τον ήχο των ρωσικών πυραύλων. Στην αρχή δεν μπορούσε να πιστέψει αυτό που συνέβαινε. «Πρέπει να συνηθίσεις ψυχολογικά στην ιδέα ότι ο πόλεμος έχει ξεκινήσει», έγραψε. Πολλοί παρατηρητές της εισβολής ένιωσαν και συνεχίζουν να νιώθουν αυτή την αίσθηση δυσπιστίας. Ταράχτηκαν από την ανοιχτή και μαζική επίθεση της Ρωσίας και έμειναν έκπληκτοι με την σκληρή και επιτυχημένη αντίσταση της Ουκρανίας. Ποιος, εκείνες τις πρώτες μέρες του πολέμου, καθώς προχωρούσαν οι ρωσικές φάλαγγες, θα είχε προβλέψει ότι οι δύο πλευρές θα εξακολουθούσαν να πολεμούν πολύ περισσότερο από έναν χρόνο αργότερα; Με τόσα περισσότερα όπλα και πόρους και τόσο περισσότερο ανθρώπινο δυναμικό για να αντλήσει, φαινόταν δεδομένο ότι η Ρωσία θα συνέτριβε την Ουκρανία και θα καταλάμβανε τις κύριες πόλεις της σε λίγες μέρες.
Ricardo Tomás
—————————————————————–
Ωστόσο, στο δεύτερο έτος του, ο πόλεμος συνεχίζεται, και με πολύ διαφορετικό τρόπο από τον αναμενόμενο. Μια εισβολή στην Ουκρανία, πολλοί υπέθεσαν, θα περιλάμβανε γρήγορες προόδους και αποφασιστικές μάχες. Υπήρξαν μερικά από αυτά, συμπεριλαμβανομένης της δραματικής αντεπίθεσης της Ουκρανίας στην περιοχή του Χάρκοβο στα τέλη του καλοκαιριού του 2022. Αλλά στις αρχές Μαΐου, παρά τις συζητήσεις για μεγάλη ουκρανική επίθεση, ο πόλεμος είχε γίνει εδώ και καιρό μια σκληρή σύγκρουση κατά μήκος ολοένα και πιο οχυρωμένων γραμμών μάχης. Πράγματι, οι σκηνές που έρχονται από την ανατολική Ουκρανία -στρατιώτες μέχρι τα γόνατα στην λάσπη, οι δύο πλευρές να αντικρίζουν η μια την άλλη μέσα από χαρακώματα και ερειπωμένα κτίρια σε μια έρημο που έχει δημιουργηθεί από οβίδες- θα μπορούσαν να είναι από το δυτικό μέτωπο το 1916 ή το Στάλινγκραντ το 1942.
Πριν από την ρωσική εισβολή, πολλοί υπέθεταν ότι οι πόλεμοι μεταξύ μεγάλων δυνάμεων του 21ου αιώνα, αν συνέβαιναν καθόλου, δεν θα ήταν όπως οι προηγούμενοι. Θα γίνονταν χρησιμοποιώντας μια νέα γενιά προηγμένων τεχνολογιών, συμπεριλαμβανομένων των αυτόνομων οπλικών συστημάτων. Θα διεξάγονταν στο διάστημα και στον κυβερνοχώρο˙ οι στρατιώτες επί του πεδίου μάλλον δεν θα είχαν μεγάλη σημασία. Αντίθετα, η Δύση έπρεπε να φτάσει να συμβιβαστεί με έναν άλλο πόλεμο μεταξύ κρατών σε ευρωπαϊκό έδαφος, τον οποίο πολεμούν μεγάλοι στρατοί σε πολλά τετραγωνικά μίλια εδάφους. Και αυτός είναι μόνο ένας από τους πολλούς τρόπους με τους οποίους η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία παραπέμπει στους δύο παγκόσμιους πολέμους. Όπως εκείνοι οι προηγούμενοι πόλεμοι, τροφοδοτήθηκε από τον εθνικισμό και τις μη ρεαλιστικές υποθέσεις σχετικά με το πόσο εύκολο θα ήταν να συντρίψει κανείς τον εχθρό. Οι μάχες έχουν λάβει χώρα τόσο σε περιοχές αμάχων όσο και στο πεδίο της μάχης, ερημώνοντας πόλεις και χωριά και τρέποντας τους πληθυσμούς σε φυγή. Έχει καταναλώσει τεράστιους πόρους και οι εμπλεκόμενες κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν στρατεύσιμους και, στην περίπτωση της Ρωσίας, μισθοφόρους. Η σύγκρουση οδήγησε σε αναζήτηση νέων και πιο θανατηφόρων όπλων και ενέχει την πιθανότητα επικίνδυνης κλιμάκωσης. Επίσης έλκει μέσα του πολλές άλλες χώρες.
Η εμπειρία ενός προηγούμενου μεγάλου πολέμου στην Ευρώπη —τον ξέρουμε ως Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο— θα πρέπει να μας υπενθυμίζει το τρομερό κόστος μιας παρατεταμένης και πικρής ένοπλης σύγκρουσης. Και όπως σήμερα, εκείνος ο πόλεμος ευρέως αναμενόταν να είναι σύντομος και αποφασιστικός. Ωστόσο, ο κόσμος, και η Ουκρανία, αντιμετωπίζουν τώρα ανησυχητικά ερωτήματα. Πόσο καιρό θα επιμείνει η Ρωσία στην εκστρατεία της, παρόλο που οι ελπίδες της να πανηγυρίσει τη νίκη εξακολουθούν να υποχωρούν; Τι μεγαλύτερη ζημιά και φρίκη θα προκληθεί στην Ουκρανία και τον λαό της; Και πότε μπορούν εκείνες οι χώρες που πλήττονται περισσότερο από την σύγκρουση, από τους γείτονες της Ουκρανίας έως τους ευρύτερα συμμετέχοντες στο ΝΑΤΟ, να σταματήσουν να ανησυχούν ότι ο πόλεμος θα διαρρεύσει έξω από τα σύνορα της Ουκρανίας; Αλλά το παρελθόν προσφέρει επίσης μια ακόμη πιο σκοτεινή προειδοποίηση —αυτή την φορά, για το μέλλον, όταν ο πόλεμος στην Ουκρανία τελειώσει επιτέλους, όπως κάνουν όλοι οι πόλεμοι. Η Ουκρανία και οι υποστηρικτές της μπορεί κάλλιστα να ελπίζουν σε μια συντριπτική νίκη και την πτώση του καθεστώτος Πούτιν. Ωστόσο, αν η Ρωσία αφεθεί σε αναταραχή, πικρή, και απομονωμένη, με πολλούς από τους ηγέτες και τους ανθρώπους της να κατηγορούν άλλους για τις αποτυχίες της, όπως έκαναν τόσοι πολλοί Γερμανοί σε εκείνες τις δεκαετίες του Μεσοπολέμου, τότε το τέλος του πολέμου θα μπορούσε απλώς να θέσει τις βάσεις για έναν άλλο.
ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΤΟΥ ΣΑΡΑΓΙΕΒΟ
Την άνοιξη του 1914, λίγοι πίστευαν ότι ήταν δυνατός ένας χερσαίος πόλεμος μεταξύ μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων. Τα ευρωπαϊκά κράτη, όπως υπέθεταν με αυταρέσκεια οι κάτοικοί τους, ήταν πολύ προηγμένα, πολύ εναρμονισμένα οικονομικά—πολύ «πολιτισμένα», στην γλώσσα της εποχής— για να καταφύγουν σε ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ τους. Πόλεμοι εξακολουθούσαν να γίνονται στην περιφέρεια της Ευρώπης, κυρίως στα Βαλκάνια ή σε αποικιακά εδάφη, όπου οι Ευρωπαίοι πολέμησαν ενάντια σε λιγότερο ισχυρούς λαούς- αλλά όχι στην ίδια την ήπειρο, όπως πιστευόταν.
Το ίδιο ίσχυε περίπου στις πρώτες εβδομάδες του 2022. Οι ηγέτες και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και το κοινό τους στην Δύση έτειναν να βλέπουν τον πόλεμο ως κάτι που συνέβη αλλού, είτε με τη μορφή εξεγέρσεων εναντίον αντιλαϊκών κυβερνήσεων είτε με τις φαινομενικά ατελείωτες συγκρούσεις σε αποτυχημένα κράτη. Είναι αλήθεια ότι υπήρχαν ανησυχίες για σύγκρουση μεγάλων δυνάμεων όταν, ας πούμε, η Κίνα και η Ινδία συγκρούστηκαν κατά μήκος των κοινών τους συνόρων ή όταν η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες διαξιφίζονταν για τη μοίρα της Ταϊβάν. Αλλά για εκείνους στα πιο τυχερά μέρη του κόσμου -την Αμερική, την Ευρώπη, μεγάλο μέρος της Ασίας, και τον Ειρηνικό- οι πόλεμοι ήταν παρελθόν ή πολύ μακριά.
Το 1914 και το 2022, όσοι υπέθεσαν ότι ο πόλεμος δεν ήταν πιθανός, έκαναν λάθος. Το 1914, υπήρξαν επικίνδυνες και άλυτες εντάσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών δυνάμεων, καθώς και μια νέα κούρσα εξοπλισμών και περιφερειακές κρίσεις, που είχαν οδηγήσει σε συζήτηση για πόλεμο. Ομοίως, τους μήνες πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Μόσχα είχε κάνει ξεκάθαρα τα παράπονά της με την Δύση και ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, είχε δώσει πολλές ενδείξεις για τις προθέσεις του. Αντί να βασίζονται σε υποθέσεις σχετικά με την απιθανότητα ενός πολέμου πλήρους κλίμακας, οι Δυτικοί ηγέτες που αμφέβαλλαν για την προοπτική μιας ρωσικής εισβολής θα έπρεπε να είχαν δώσει μεγαλύτερη προσοχή στην ρητορική του για την Ουκρανία. Ο τίτλος του εκτενούς δοκιμίου που δημοσίευσε ο Πούτιν το 2021 τα είπε όλα: «Σχετικά με την ιστορική ενότητα Ρώσων και Ουκρανών». Όχι μόνο ήταν η Ουκρανία η γενέτειρα της ίδιας της Ρωσίας, υποστήριξε, αλλά οι λαοί της ήταν πάντα Ρώσοι. Κατά την άποψή του, κακόβουλες εξωτερικές δυνάμεις -η Αυστροουγγαρία πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και η Ευρωπαϊκή Ένωση σήμερα- προσπάθησαν να διχάσουν την Ρωσία από τη νόμιμη κληρονομιά της.
Ο Πούτιν απηχούσε επίσης ηγέτες των αρχών του εικοστού αιώνα στο συμπέρασμα ότι ο πόλεμος ήταν μια λογική επιλογή. Μετά την δολοφονία ενός Σέρβου εθνικιστή, του Αυστριακού Αρχιδούκα Φραντς Φερδινάνδου, στο Σεράγεβο τον Ιούνιο του 1914, οι ηγεμόνες της Αυστροουγγαρίας έπεισαν γρήγορα τους εαυτούς τους ότι έπρεπε να καταστρέψουν την Σερβία, ακόμα κι αν αυτό σήμαινε πόλεμο με τον προστάτη της Σερβίας, την Ρωσία. Ο Τσάρος Νικόλαος Β’ ήταν ακόμη πολύ ενοχλημένος από την ταπείνωση που του είχε γίνει όταν η Αυστροουγγαρία προσάρτησε την Βοσνία από την Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1908 και ορκίστηκε ότι δεν θα υποχωρούσει ποτέ ξανά. Ο Γερμανός Κάιζερ Γουλιέλμος Β’, που διοικούσε τον πιο ισχυρό στρατό του κόσμου, φοβόταν μην φανεί δειλός. Καθένας από αυτούς τους ηγέτες, με διαφορετικούς τρόπους, ένιωσε ότι ένας γρήγορος και αποφασιστικός πόλεμος πρόσφερε τον καλύτερο τρόπο για να αναζωογονήσει την χώρα τους. Ομοίως, ο Πούτιν αγανακτούσε για την απώλεια ισχύος της Μόσχας μετά τον Ψυχρό Πόλεμο και ήταν πεπεισμένος ότι θα συνέτριβε γρήγορα την Ουκρανία. Και αντιμετώπισε ηγέτες στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες που είχαν το μυαλό τους σε άλλα πράγματα, όπως ακριβώς έναν αιώνα νωρίτερα, όταν ξέσπασε η κρίση στην ήπειρο, η βρετανική κυβέρνηση ήταν απασχολημένη με προβλήματα στην Ιρλανδία.
Ουκρανός στρατιώτης σε μια τάφρο στην περιοχή Ντόνετσκ, στην Ουκρανία, τον Μάιο του 2023. Serhii Nuzhnenko / Radio Free Europe/Radio Liberty / Reuters
——————————————————-
Εξίσου επικίνδυνη ήταν η υπόθεση των επιτιθέμενων ότι ένας πόλεμος θα ήταν σύντομος και αποφασιστικός. Το 1914, οι μεγάλες δυνάμεις είχαν μόνο επιθετικά πολεμικά σχέδια, βασισμένα σε γρήγορες νίκες. Το περιβόητο Σχέδιο Schlieffen της Γερμανίας φανταζόταν έναν πόλεμο δύο μετώπων εναντίον της Γαλλίας και της συμμάχου της Ρωσίας. Ο γερμανικός στρατός θα έκανε μια προληπτική επίθεση στα ανατολικά, όπου η Γερμανία και η Ρωσία είχαν τότε κοινά σύνορα. Και η Γερμανία θα εξαπέλυε μια μαζική επίθεση στην Δύση, περνώντας μέσω του Βελγίου και της βόρειας Γαλλίας για να περικυκλώσει το Παρίσι -όλα μέσα σε έξι εβδομάδες, οπότε, υπέθεταν οι Γερμανοί, η Γαλλία θα παραδιδόταν και η Ρωσία θα έκανε έκκληση για ειρήνη. Το 2022, ο Πούτιν έκανε σχεδόν το ίδιο λάθος. Ήταν τόσο πεπεισμένος για την ικανότητα της Ρωσίας να κατακτήσει γρήγορα την Ουκρανία που είχε μια κυβέρνηση μαριονέτα σε αναμονή και διέταξε τους στρατιώτες του να φέρουν μαζί τις στολές τους για μια παρέλαση νίκης. Και όπως η αυτοκρατορική Γερμανία έναν αιώνα νωρίτερα, η Ρωσία έδωσε ελάχιστη σημασία στο δυνητικά καταστροφικό κόστος εάν τα πράγματα δεν πήγαιναν όπως είχε προγραμματιστεί.
Οι ηγέτες με την δύναμη να φέρουν τις χώρες τους σε πόλεμο —ή να τις συγκρατήσουν— σπάνια μπορούν να θεωρηθούν απλές μηχανές που καταγράφουν τα κόστη και τα οφέλη. Αν ο Πούτιν είχε κάνει τους σωστούς υπολογισμούς στην αρχή, πιθανότατα δεν θα είχε εισβάλει στην Ουκρανία, ή τουλάχιστον θα προσπαθούσε να απεγκλωβίσει τις ρωσικές δυνάμεις μόλις γινόταν σαφές ότι δεν θα έπαιρνε την γρήγορη, φθηνή κατάκτηση που περίμενε. Τα συναισθήματα —αγανάκτηση, υπερηφάνεια, φόβος— μπορούν να επηρεάσουν μεγάλες και μικρές αποφάσεις, και όπως έδειξε το 1914, το ίδιο μπορούν και οι εμπειρίες όσων λαμβάνουν τις αποφάσεις. Όπως ο Νικόλαος, ο Πούτιν θυμήθηκε μια ταπείνωση. Ως νεαρός αξιωματικός της KGB, είχε δει από πρώτο χέρι την υποχώρηση της σοβιετικής αυτοκρατορίας από την Ανατολική Γερμανία και στην συνέχεια την διάλυση της ίδιας της Σοβιετικής Ένωσης, και είδε την επέκταση του ΝΑΤΟ και της ΕΕ προς τα ανατολικά —αμφότερα είχαν ξεκινήσει υπό τους προκατόχους του, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και Μπόρις Γέλτσιν— ως αναξιοπρέπεια και απειλή. Η Δύση υποβάθμισε τους φόβους της Ρωσίας και αγνόησε σε μεγάλο βαθμό τα χτυπήματα στην εθνική υπερηφάνεια της.
Το 1914, οι ελίτ της Ευρώπης μοιράζονταν μια κοινή κουλτούρα, μιλούσαν συχνά τις ίδιες γλώσσες και συνδέονταν με δεσμούς φιλίας και γάμου. Ωστόσο, δεν κατάφεραν να κατανοήσουν την δύναμη του εθνικισμού, τις αυξανόμενες αντιπάθειες μεταξύ των συχνά γειτονικών λαών, και τον τρόπο με τον οποίο οι άρχουσες τάξεις και οι διανοούμενοί τους καταχρώνταν την ιστορία για να ισχυριστούν ότι, για παράδειγμα, οι Γερμανοί και οι Γάλλοι ήταν κληρονομικοί εχθροί. Σήμερα, για τον Πούτιν και τους πολλούς Ρώσους που βλέπουν τα πράγματα όπως εκείνος, η Δύση, όπως και αν ορίζεται, είναι ο εχθρός και ήταν πάντα. Η Ουκρανία παρασύρθηκε από τον Δυτικό υλισμό και την παρακμή και έπρεπε να σωθεί και να αποκατασταθεί στην κατάλληλη οικογένειά της. Και ένα άλλο κίνητρο ήταν στο παιχνίδι: εάν ο φιλελευθερισμός και η δημοκρατία ριζώσουν στην Ουκρανία, όπως φαινόταν να συμβαίνει, αυτές οι επικίνδυνες δυνάμεις μπορεί να αρχίσουν να μολύνουν και την ρωσική κοινωνία. Πριν από την εισβολή, λίγοι στην Δύση κατανοούσαν τον βαθμό στον οποίο ο Πούτιν έβλεπε την Ουκρανία ως κεντρικό στοιχείο της μοίρας της Ρωσίας.
Ένα από τα μαθήματα του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι ότι οι Δυτικοί στρατηγιστές πρέπει να δώσουν μεγαλύτερη προσοχή στο πώς οι ηγέτες αλλού βλέπουν τις χώρες και τις ιστορίες τους. Για παράδειγμα, η εισβολή στην Ταϊβάν θα εγκυμονούσε κάθε είδους ρίσκα για την Κίνα. Αλλά οι Κινέζοι ίσως να είναι διατεθειμένοι να τα πάρουν. Ο ηγέτης τους, Σι Τζινπίνγκ, έχει καταστήσει σαφές ότι θεωρεί το νησί και τους ανθρώπους του ως μέρος του κινεζικού έθνους και θέλει η «επανένωση» να είναι μέρος της κληρονομιάς του. Αυτή η άποψη και αυτή η επιθυμία πρέπει να επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την λήψη αποφάσεων του Xi.
Η ΠΛΑΝΗ ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Όπως έδειξε ανεξίτηλα ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, οι πόλεμοι σπάνια πάνε όπως είχαν προγραμματιστεί. Οι στρατιωτικοί στρατηγιστές γνώριζαν την αυξανόμενη σημασία του πολέμου χαρακωμάτων και του πυροβολικού ταχείας βολής, ωστόσο απέτυχαν να δουν τις συνέπειες. Ήταν απροετοίμαστοι για αυτό που γρήγορα έγινε στατικό μέτωπο, στο οποίο οι αντίπαλες πλευρές πραγματοποιούσαν μαζικές ανταλλαγές πυροβολικού και πολυβόλων από οχυρά χαρακώματα -τακτικές που οδήγησαν σε πολύ υψηλά ποσοστά απωλειών με ελάχιστες προόδους. Ένας πόλεμος που επρόκειτο να τελειώσει σε μήνες ρίζωσε για περισσότερα από τέσσερα χρόνια και στοίχισε πολύ περισσότερο σε ανθρώπινες ζωές και οικονομικούς πόρους από όσο είχε φανταστεί κανείς στην αρχή.
Αν και ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι μόλις στον δεύτερο χρόνο του, έχει επίσης εκτυλιχθεί, για πολύμηνα διαστήματα, σε μια κατάσταση σκλήρυνσης των γραμμών του μετώπου με πολύ υψηλό ανθρώπινο κόστος. Μια τέτοια πραγματικότητα δεν αποκλείει την δυνατότητα σημαντικών νέων επιχειρήσεων και από τις δύο πλευρές και τις επακόλουθες αλλαγές στην δυναμική [του πολέμου]. Με πάνω από έναν χρόνο μέσα στον πόλεμο, οι πρόοδοι είναι πιθανό να έρθουν με πολύ υψηλότερο τίμημα. Το έδαφος για το οποίο έχει γίνει μάχη, όπως έμαθαν οι στρατηγοί στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι πιο δύσκολο να το διασχίσει κάποιος. Και οι δύο πλευρές έχουν χρησιμοποιήσει τους χειμερινούς μήνες για να προετοιμάσουν τις άμυνές τους. Αν και τέτοιοι αριθμοί πρέπει να αντιμετωπίζονται με προσοχή, οι Δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών έχουν εκτιμήσει ότι κατά την διάρκεια μερικών από τις χειρότερες μάχες, η Ρωσία έχει υποστεί κατά μέσο όρο περισσότερους από 800 νεκρούς και τραυματίες την ημέρα και οι Ουκρανοί αξιωματούχοι έχουν αναγνωρίσει κορυφώσεις μεταξύ 200 και 500 ουκρανικών απωλειών ανά μέρα. Η Ρωσία έχει ήδη χάσει περισσότερους στρατιώτες σε αυτόν τον πόλεμο από όσους στα δέκα χρόνια των μαχών της στο Αφγανιστάν.
Το σωστό είδος στρατιωτικής προετοιμασίας μπορεί να έχει μεγαλύτερη σημασία από την συνολική δύναμη πυρός. Στις αρχές του εικοστού αιώνα, το βρετανικό και το γερμανικό ναυτικό αφιέρωσαν τεράστιους πόρους για την κατασκευή στόλων θωρηκτών [τύπου] Dreadnought, όπως ακριβώς τα αντίστοιχά τους [πολεμικά ναυτικά] σήμερα έχουν επιδιώξει αεροπλανοφόρα. Αλλά οι νέες και μερικές φορές φθηνές τεχνολογίες, όπως οι νάρκες πριν από έναν αιώνα και τα drones σήμερα, μπορούν να καταστήσουν αυτές τις τεράστιες πολεμικές μηχανές ξεπερασμένες. Στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα βρετανικά και γερμανικά θωρηκτά παρέμεναν συχνά στα λιμάνια επειδή οι νάρκες και τα υποβρύχια αποτελούσαν πολύ μεγάλο κίνδυνο. Στον τρέχοντα πόλεμο, η Ουκρανία έχει βυθίσει την βαριά οπλισμένη ναυαρχίδα του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας με δύο σχετικά χαμηλής τεχνολογίας αντιπλοϊκούς πυραύλους, διέλυσε εκατοντάδες ρωσικά τανκς με drones και οβίδες πυροβολικού, και εμπόδισε την υποτιθέμενη ανώτερη αεροπορία της Ρωσίας με την αεράμυνα της.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει επίσης επανεμφανίσει το διαχρονικό πρόβλημα των ανεπαρκών ή εσφαλμένων δαπανών για την άμυνα. Πριν από το 1914, οι Βρετανοί διατηρούσαν τον στρατό τους μικρό και υποχρηματοδοτούμενο και άργησαν να εισαγάγουν νέες τεχνολογίες όπως το πολυβόλο. Εν όψει του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία άργησαν να επανεξοπλιστούν, δημιουργώντας ένα μειονέκτημα που βοήθησε να πεισθούν οι ηγέτες τους να προσπαθήσουν να κατευνάσουν τον Χίτλερ. Έτσι, οι δύο χώρες έκαναν λίγα για να αντισταθούν στην κατάληψη της Αυστρίας και της Τσεχοσλοβακίας από την Γερμανία, δίνοντας στους Ναζί μια ακόμη ισχυρότερη θέση στην καρδιά της Ευρώπης. Ομοίως απροετοίμαστοι, οι Ευρωπαίοι ηγέτες έκαναν ελάχιστα για να ανταποκριθούν στην προσάρτηση της Κριμαίας από τον Πούτιν και στον ακήρυχτο πόλεμό του στην ανατολική Ουκρανία το 2014. Αυτό και το γεγονός ότι οι ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις, που τότε εξακολουθούσαν να βασίζονταν στο παλιό ιεραρχικό σοβιετικό μοντέλο, και ήταν ανεπαρκώς εξοπλισμένες και ελάχιστα εκπαιδευμένες, είχαν αποδώσει άσχημα το 2014, και ήταν βασικά μέρη του περιβάλλοντος βάσει του οποίου η Ρωσία αποφάσισε να εισβάλει το 2022.
Όχι λιγότερο από όσο στο παρελθόν, η ικανότητα διατήρησης της κοινωνίας σε λειτουργία και της πολεμικής μηχανής σε κίνηση μπορεί να κάνει την διαφορά μεταξύ νίκης και ήττας. Στο ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, οι στρατοί και στις δύο πλευρές διαπίστωσαν ότι μέσα σε λίγες εβδομάδες εξάντλησαν τα αποθέματα πυρομαχικών που προορίζονταν να διαρκέσουν για μήνες ή και περισσότερο. Οι εμπόλεμοι έπρεπε να κινητοποιήσουν τις κοινωνίες τους σε εξαιρετικό βαθμό για να εξασφαλίσουν ότι θα μπορούσαν να συνεχίσουν να πολεμούν. Ήταν τόσο μεγάλη η πίεση στην Ρωσία που επέφερε την κατάρρευση του παλιού καθεστώτος το 1917, την κατάληψη της εξουσίας από τους Μπολσεβίκους, και έναν βάναυσο και καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο. Στον σημερινό πόλεμο, η ουκρανική κοινωνία έχει αντιμετωπίσει τις εξαιρετικές προκλήσεις και τις κακουχίες που της επιβάλλονται και, από πολλές ενδείξεις, είναι πιο ενωμένη από ποτέ. Ωστόσο, δεν είναι σαφές πόσο καιρό μπορεί να κρατήσει η χώρα ενωμένη καθώς οι υποδομές της καταστρέφονται σταθερά και ολοένα και περισσότεροι από τους κατοίκους της φεύγουν στο εξωτερικό. Πιο άμεσα, η Ουκρανία ίσως να δυσκολευτεί να εξασφαλίσει αρκετά πυρομαχικά και άλλο εξοπλισμό, όπως τεθωρακισμένα οχήματα, για να συνεχίσει, ειδικά καθώς αμφότερες οι πλευρές εντείνουν τις μάχες τους κατά τους θερμότερους μήνες.
Την άνοιξη του 2023, η Ρωσία είχε ήδη αυξήσει την αμυντική της παραγωγή και αποκτούσε όπλα από πολλές άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένου του Ιράν και της Βόρειας Κορέας. Ωστόσο, σύμφωνα με πολλαπλές αναφορές και έγγραφα πληροφοριών που διέρρευσαν, οι Δυτικές δυνάμεις -με επικεφαλής τις Ηνωμένες Πολιτείες, από τις οποίες εξαρτάται η Ουκρανία- άργησαν οδυνηρά να αυξήσουν την παράδοση όπλων και υλικού, αφήνοντας το Κίεβο με κρίσιμες ελλείψεις. Πολλά θα εξαρτηθούν από το αν η Δύση θα συνεχίσει να αυξάνει την υποστήριξή της. Η Ρωσία του Πούτιν αντιμετωπίζει σοβαρά δικά της ζόρια, με ρωγμές να αρχίζουν να εμφανίζονται στην ρωσική ελίτ και καθώς εκατοντάδες χιλιάδες απλοί Ρώσοι, ειδικά άνδρες σε στρατεύσιμη ηλικία, εγκαταλείπουν την χώρα. Θα μείνει η Ρωσία ενωμένη όπως έκανε η Σοβιετική Ένωση στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο; Ή μήπως τα επόμενα χρόνια θα επαναλάβουν το 1917;
ΤΟ ΒΕΡΝΤΕΝ ΤΟΥ ΠΟΥΤΙΝ
Όσο περισσότερο διαρκεί μια σύγκρουση, τόσο πιο σημαντικοί γίνονται οι σύμμαχοι και οι πόροι. Και στους δύο παγκόσμιους πολέμους, η Γερμανία και οι σύμμαχοί της είχαν κάποιες πρώιμες επιτυχίες, ωστόσο καθώς ο αγώνας συνεχιζόταν, ο αντίπαλος συνασπισμός κέρδισε τον οικονομικό πόλεμο καθώς και εκείνον στο πεδίο της μάχης. Σε κάθε περίπτωση, το Ηνωμένο Βασίλειο μπορούσε να βασιστεί στην υπερπόντια αυτοκρατορία του για πλούτο και πρώτες ύλες, και αργότερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες έγιναν, όπως το έθεσε ο πρόεδρος Φράνκλιν Ρούσβελτ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το «οπλοστάσιο της δημοκρατίας» και τελικά ένας πλήρης στρατιωτικός εταίρος. Αυτή η υπεροχή των πόρων και του ανθρώπινου δυναμικού ήταν κρίσιμη για την επίτευξη των συμμαχικών νικών.
Την εποχή της εισβολής του Πούτιν το 2022, η Ρωσία φαινόταν να έχει σημαντικό πλεονέκτημα έναντι της Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένου ενός πολύ πιο ισχυρού στρατού και περισσότερων από οτιδήποτε μπορούσε να μετρηθεί, από τανκς μέχρι στρατεύματα. Αλλά καθώς ο πόλεμος συνεχίζεται, οι σύμμαχοι της Ουκρανίας έχουν αποδειχθεί πιο σημαντικοί από την δύναμη της Ρωσίας. Πράγματι, παρ’ όλη την γενναιότητα και την επιδεξιότητα των ενόπλων δυνάμεων της Ουκρανίας, το Κίεβο δεν θα μπορούσε να αντέξει όσο άντεξε χωρίς την εξαιρετική ροή όπλων και χρημάτων από τις χώρες του ΝΑΤΟ. Οι πόλεμοι κερδίζονται ή χάνονται τόσο με την πρόσβαση σε πόρους ή από την φθορά των πόρων του εχθρού όσο και από την ικανότητα των διοικητών κάθε πλευράς και την γενναιότητα των μαχητών τους. Και οι πολίτες κάθε εμπόλεμου έθνους πρέπει να συντηρηθούν με τις ελπίδες τους να κερδίσουν, και μια τέτοια πειθώ μπορεί να έρθει με μεγάλο κόστος.
Ένα από τα χαρακτηριστικά των δύο παγκόσμιων πολέμων ήταν η τεράστια συμβολική σημασία που δόθηκε σε συγκεκριμένες πόλεις ή περιοχές -ακόμα κι αν το κόστος της υπεράσπισης ή της κατάληψής τους φαίνεται να αψηφά την λογική. Ο Χίτλερ σπατάλησε μερικές από τις καλύτερες δυνάμεις και τον εξοπλισμό του στο Στάλινγκραντ επειδή αρνήθηκε να υποχωρήσει. Δεν είχαν μεγάλη στρατηγική σημασία όλα τα νησιά του Ειρηνικού που οι αμερικανικές δυνάμεις προσπάθησαν να καταλάβουν από την Ιαπωνία. Σκεφτείτε την Iwo Jima, στην οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες υπέστησαν περισσότερες από 26.000 απώλειες σε μόλις 36 ημέρες, σημειώνοντας μερικές από τις μεγαλύτερες απώλειες σε μια μάχη στην ιστορία του Σώματος Πεζοναυτών: η νίκη έδωσε στους Αμερικανούς κάτι περισσότερο από μια λωρίδα προσγείωσης αμφισβητήσιμης στρατηγικής αξίας. Και μετά υπήρξε το Βερντέν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό το φρούριο κοντά στα σύνορα της Γαλλίας με την Γερμανία είχε κάποια στρατηγική σημασία, αλλά ο ιστορικός συμβολισμός του είναι εκείνος που το έκανε σημαντικό για τον Έριχ φον Φαλκενχάιν, τον αρχηγό του γερμανικού γενικού επιτελείου. Αν οι Γάλλοι μπορούσαν να ηττηθούν σε ένα μέρος τόσο συνυφασμένο με την γαλλική ιστορία, ένιωθε, θα αποδυνάμωνε την θέλησή τους να συνεχίσουν να αγωνίζονται. Και ακόμη κι αν επέλεγαν να το υπερασπιστούν, θα υφίσταντο τέτοιες απώλειες που, όπως το έθεσε ο Falkenhayn, θα «αιμορραγούσε την Γαλλία εντελώς». Ήταν μια πρόκληση που οι Γάλλοι κατάλαβαν και αποδέχτηκαν.
Η επίθεση ξεκίνησε με μια μαζική γερμανική προέλαση τον Φεβρουάριο του 1916. Όταν όμως το αρχικό σχέδιο του Falkenhayn να καταλάβει όλους τους λόφους γύρω από το Verdun απέτυχε, οι Γερμανοί βρέθηκαν αφοσιωμένοι σε μια καταστροφική μάχη που δεν μπόρεσαν να κερδίσουν. Ταυτόχρονα, δεν μπορούσαν να αποσυρθούν από τοποθεσίες που είχαν ήδη καταλάβει, συμπεριλαμβανομένου του απομακρυσμένου γαλλικού φρουρίου Douaumont: τα κέρδη είχαν κοστίσει πάρα πολλές ζωές Γερμανών και οι Γερμανοί ηγέτες είχαν πει στο κοινό ότι το Douaumont ήταν το κλειδί για την ευρύτερη εκστρατεία. Η μάχη του Βερντέν έφτασε στο τέλος της δέκα μήνες αργότερα με περίπου 143.000 Γερμανούς και 162.000 Γάλλους νεκρούς και περίπου 750.000 συνολικές απώλειες. Στο τέλος, οι Γάλλοι είχαν ανακαταλάβει ένα μεγάλο μέρος του εδάφους που είχαν καταφέρει να καταλάβουν οι Γερμανοί, αν και ο ίδιος ο πόλεμος θα συνεχιζόταν για σχεδόν δύο χρόνια ακόμη.
Κατεστραμμένα κτίρια στην Chasiv Yar, στην Ουκρανία, τον Απρίλιο του 2023. Violeta Santos Moura / Reuters
———————————————————-
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει δημιουργήσει τις δικές του παράλογες μάχες αυτού του είδους. Σκεφτείτε την ρωσική πολιορκία της Μπαχμούτ, μιας σε μεγάλο βαθμό ερειπωμένης πόλης στα ανατολικά, με μικρή προφανή στρατηγική σημασία. Μετά από περισσότερους από οκτώ μήνες μάχης, αμφότερες οι πλευρές είχαν δαπανήσει περισσότερους ανθρώπινους και στρατιωτικούς πόρους από οποιαδήποτε άλλη μάχη του πολέμου. Σύμφωνα με εκτιμήσεις των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ, μόνο από τον Δεκέμβριο έως τις αρχές Μαΐου, η Ρωσία υπέστη 100.000 απώλειες στην Bakhmut, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από 20.000 νεκρών. Ωστόσο, για τη Μόσχα, η μάχη για τη Μπαχμούτ ήταν μια ευκαιρία για μια τόσο αναγκαία νίκη. Για το Κίεβο, η άμυνα της πόλης είχε γίνει σύμβολο της αποφασιστικότητας των Ουκρανών να υπερασπιστούν την γη τους με οποιοδήποτε κόστος. Ο επικεφαλής του προσωπικού του Ουκρανού προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι, Αντρίι Γιέρμακ, έκανε ο ίδιος την σύγκριση με το Βερντέν.
Αλλά η προοπτική περισσότερων Verdun δεν είναι η μόνη απειλή που δημιουργεί ένας παρατεταμένος πόλεμος στην Ουκρανία. Ακόμη μεγαλύτερη ανησυχία προκαλεί η πιθανότητα να προσελκυσθούν άλλες δυνάμεις και να γίνει [ο πόλεμος] όλο και πιο εκτεταμένος και καταστροφικός. Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκίνησε ως μια τοπική αντιπαράθεση στα Βαλκάνια μεταξύ Αυστροουγγαρίας και Σερβίας. Μέσα σε πέντε εβδομάδες, είχε γίνει ένας γενικός ευρωπαϊκός πόλεμος, επειδή οι άλλες μεγάλες δυνάμεις επέλεξαν να επέμβουν, ενεργώντας, όπως πίστευαν, προς το συμφέρον τους. Στην συνέχεια, σε κάθε διαδοχικό στάδιο, ακολουθούσαν σταθερά άλλες δυνάμεις: η Ιαπωνία στα τέλη του καλοκαιριού του 1914, η Βουλγαρία και η Ιταλία το 1915, η Ρουμανία το 1916, και η Κίνα, η Ελλάδα, και οι Ηνωμένες Πολιτείες το 1917. Αν και οι πολλοί φίλοι της Ουκρανίας δεν έχουν περάσει ακόμη την γραμμή τού να γίνουν πραγματικοί μαχόμενοι, εμπλέκονται όλο και πιο πολύ, παρέχοντας, για παράδειγμα, πληροφορίες και υλικοτεχνική υποστήριξη, εκτός από όλο και πιο ισχυρά και εξελιγμένα όπλα. Και καθώς αυξάνουν την ποιότητα και την ποσότητα της υποστήριξής τους, αυτό με την σειρά του αυξάνει τον κίνδυνο η Ρωσία να επιλέξει να κλιμακώσει, πιθανώς με το να επιτεθεί σε γειτονικές χώρες όπως η Πολωνία ή τα κράτη της Βαλτικής. Ένας επιπλέον κίνδυνος είναι ότι η Κίνα θα μπορούσε να αρχίσει να στηρίζει την Ρωσία πιο ενεργά, στέλνοντας θανατηφόρα βοήθεια και αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες σύγκρουσης μεταξύ Πεκίνου και Ουάσιγκτον.
Καθώς οι πόλεμοι συνεχίζονται, οι τρόποι μάχης και τα είδη όπλων που ήταν αδιανόητα στην αρχή γίνονται συχνά αποδεκτά. Το δηλητηριώδες αέριο ήταν εκτός νόμου στην Σύμβαση της Χάγης του 1899, αλλά αυτό δεν εμπόδισε την Γερμανία να το χρησιμοποιήσει ξεκινώντας το 1915, με τους Σύμμαχους να ακολουθούν το παράδειγμά της μέχρι το τελευταίο έτος του πολέμου. Το 1939, το Ηνωμένο Βασίλειο απέφυγε να βομβαρδίσει γερμανικούς στρατιωτικούς στόχους, εν μέρει από φόβο αντιποίνων αλλά και για ηθικούς και νομικούς λόγους. Έναν χρόνο αργότερα, υιοθέτησε μια πολιτική για απεριόριστο αεροπορικό πόλεμο, ακόμα κι αν αυτό σήμαινε απώλειες αμάχων. Και τέλος, με τις επιδρομές της Βασιλικής Αεροπορίας στις γερμανικές πόλεις στα τελευταία στάδια του πολέμου, οι ίδιοι οι άμαχοι έγιναν πρωταρχικοί στόχοι σε αυτό που είχε καταστεί μια προσπάθεια να σπάσει το ηθικό του εχθρού.
Η Ρωσία έχει ήδη παραβιάσει τους διεθνείς νόμους και κανόνες σε πολλές περιπτώσεις στην Ουκρανία, και η μικρή πόλη Bucha στα περίχωρα του Κιέβου έχει γίνει συνώνυμη με τα εγκλήματα πολέμου. Ανησυχητικά, η Ρωσία έχει επίσης απειλήσει να σπάσει το ταμπού για την πρώτη χρήση πυρηνικών όπλων και έχει την ικανότητα να διεξάγει χημικό και βιολογικό πόλεμο. Είναι δύσκολο να υποθέσουμε πώς θα αντιδράσουν η Ουκρανία ή οι φίλοι της εάν η Ρωσία χρησιμοποιήσει αυτά τα όπλα. Αλλά αν ο Πούτιν τα χρησιμοποιήσει και την γλιτώσει με αυτό, άλλες χώρες που κυβερνώνται από αυταρχικούς ηγέτες θα μπουν στον πειρασμό να ακολουθήσουν το παράδειγμά του.
Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ
Ακόμη και οι παρατεταμένοι πόλεμοι τελειώνουν τελικά, μερικές φορές όταν ένας εμπόλεμος δεν μπορεί πλέον να πολεμήσει, και μερικές φορές μέσω διαπραγματεύσεων. Το τελευταίο αποτέλεσμα, ωστόσο, είναι δυνατό μόνο όταν και οι δύο πλευρές είναι έτοιμες να συνομιλήσουν και να συμβιβαστούν. Ορισμένοι ιστορικοί του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου υποστήριξαν ότι οι Σύμμαχοι, με την επιμονή τους σε μια άνευ όρων γερμανική παράδοση, δεν έδωσαν άλλη επιλογή στη ναζιστική Γερμανία παρά να πολεμήσει μέχρι το πικρό τέλος. Ωστόσο, δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι ο Χίτλερ ήταν ποτέ έτοιμος να διαπραγματευτεί σοβαρά. Το 1945, αυτοκτόνησε αντί να παραδεχτεί την ήττα, παρόλο που οι πόλεις του ήταν ερειπωμένες, οι ένοπλες δυνάμεις του ήταν τελειωμένες, και οι συμμαχικοί στρατοί προχωρούσαν γρήγορα στο Βερολίνο. Προετοιμάζοντας το ιαπωνικό κοινό να πολεμήσει μέχρι θανάτου σε περίπτωση αμερικανικής εισβολής, οι μιλιταριστές που έλεγχαν την Ιαπωνία είχαν τέτοια ελλείμματα σε όπλα που άρχισαν να βγάζουν ακονισμένα μπαστούνια από μπαμπού. Μόνο μετά την ρίψη των βομβών στην Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, η Ιαπωνία προσέφερε μια άνευ όρων παράδοση.
Είναι πιθανό η Ουκρανία και η Ρωσία, ίσως υπό την πίεση της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών, να συμφωνήσουν μια μέρα να μιλήσουν για τον τερματισμό του πολέμου. Η χρονική στιγμή μπορεί να είναι κρίσιμη. Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, παρόλο που έγιναν διάφορες ειρηνευτικές πρωτοβουλίες —για παράδειγμα, από τον Πάπα και από τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Γούντροου Γουίλσον— αμφότερες οι πλευρές συνέχισαν να προσκολλώνται στην ελπίδα της στρατιωτικής νίκης. Μόνο το καλοκαίρι του 1918, όταν η γερμανική ανώτατη διοίκηση αναγνώρισε ότι έχανε, η Γερμανία ζήτησε ανακωχή. Αλλά είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς το πώς θα μοιάζει μια τέτοια διευθέτηση στην Ουκρανία, και καθώς οι μάχες και οι απώλειες και στις δύο πλευρές αυξάνονται και περισσότερες αναφορές για τις θηριωδίες της Ρωσίας έρχονται στο φως, το συσσωρευμένο μίσος και η πικρία θα αποτελέσουν τεράστια εμπόδια σε οποιεσδήποτε παραχωρήσεις από οποιαδήποτε πλευρά.
Αναπόφευκτα, σε έναν μακρό πόλεμο, οι στόχοι αμφότερων των πλευρών εξελίσσονται. Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι πολεμικοί στόχοι της Γερμανίας επεκτάθηκαν για να συμπεριλάβουν ένα συμμορφούμενο -και ίσως προσαρτημένο- Βέλγιο στην Δύση και μια αυτοκρατορία, οικονομική ή πιο επίσημη, που θα περιλάμβανε τα κράτη της Βαλτικής και την Ουκρανία. Η Γαλλία, η οποία είχε ξεκινήσει τον πόλεμο θέλοντας να ανακτήσει τις χαμένες επαρχίες της Αλσατίας και Λωρραίνης, μέχρι το 1918 σκεφτόταν να προσαρτήσει όλη την γερμανική επικράτεια δυτικά του ποταμού Ρήνου. Και η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο μάλωναν για το ποιος θα μαζέψει τα μεγαλύτερα τμήματα της ηττημένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Στον τρέχοντα αγώνα, η Ρωσία μοιάζει να έχει εγκαταλείψει προς το παρόν το να κατακτήσει το Κίεβο, αλλά φαίνεται ότι είναι αποφασισμένη να απορροφήσει όσα περισσότερα μπορεί από την Ουκρανία και να περιορίσει ό,τι έχει απομείνει σε ένα φτωχό, περίκλειστο κράτος. Κατά ειρωνικό τρόπο, η Ρωσία, η οποία ξεκίνησε τον πόλεμο διακηρύσσοντας ότι στόχος της ήταν η απελευθέρωση των αθώων Ουκρανών από την φερόμενη ζαλισμένη από τα ναρκωτικά, φασιστική κυβέρνηση του Ζελένσκι, τώρα μιλά για τους απλούς Ουκρανούς ως προδότες. Με την σειρά της, η ουκρανική κυβέρνηση, η οποία αρχικά είχε ως στόχο απλώς να αντισταθεί στην ρωσική επίθεση και να υπερασπιστεί την γη της, έχει δηλώσει την πρόθεσή της να απωθήσει την Ρωσία από όλη την Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένης της Κριμαίας, καθώς και τα τμήματα της Ντόνετσκ και της Λουχάνσκ που κατέχονται από την Ρωσία από το 2014. Εφόσον και οι δύο πλευρές συνεχίζουν να ελπίζουν σε κάτι που μπορούν να ονομάσουν νίκη, θα είναι δύσκολο να φτάσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, και το αυξανόμενο χάσμα μεταξύ των πολεμικών τους στόχων θα κάνει την επίτευξη διευθέτησης ακόμη πιο δύσκολη.
Το 1914, λίγοι περίμεναν το αδιέξοδο, την κλίμακα της καταστροφής, την εξάπλωση των μαχών από την Ευρώπη στη Μέση Ανατολή, την Αφρική, και την Ασία, ή την ζημιά στις κοινωνίες της Ευρώπης. Όταν τελικά τα όπλα σώπασαν, αυτό έγινε σε μια πολύ διαφορετική Ευρώπη. Τρεις αυτοκρατορίες —Αυστρο-Ουγγαρία, Γερμανία, και Ρωσία— βρίσκονταν σε χάος, και η Οθωμανική Αυτοκρατορία επρόκειτο να διαλυθεί. Η ισορροπία δυνάμεων είχε αλλάξει με μια αποδυναμωμένη Βρετανική Αυτοκρατορία και τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ιαπωνία ανερχόμενες. Θα φέρει ο πόλεμος στην Ουκρανία παρόμοιες μεγάλες αλλαγές, με μια κατεστραμμένη Ρωσία και μια ολοένα πιο ισχυρή και διεκδικητική Κίνα;
Ο Ζορζ Κλεμανσό, ο Γάλλος πρωθυπουργός το 1919, είπε κάποτε ότι η ειρήνευση είναι πιο δύσκολη από την διεξαγωγή πολέμου. Ίσως είμαστε έτοιμοι να ανακαλύψουμε ξανά την αλήθεια των λόγων του. Ακόμα κι αν ο πόλεμος στην Ουκρανία μπορεί να φτάσει σε κάτι σαν ένα τέλος, η οικοδόμηση ειρήνης στον απόηχό του θα είναι μια τρομερή πρόκληση. Οι ηττημένοι δεν δέχονται εύκολα την ήττα και οι νικητές δυσκολεύονται να είναι μεγαλόψυχοι. Η Συνθήκη των Βερσαλλιών δεν ήταν ποτέ τόσο τιμωρητική όσο ισχυρίστηκε η Γερμανία και πολλές από τις ρήτρες της συνθήκης δεν εφαρμόστηκαν ποτέ. Αλλά η Ευρώπη της δεκαετίας του 1920 θα ήταν ένα πιο ευτυχισμένο μέρος εάν οι Σύμμαχοι δεν είχαν προσπαθήσει να αποσπάσουν υψηλές αποζημιώσεις από την Γερμανία και την είχαν καλωσορίσει ξανά στην κοινότητα των εθνών νωρίτερα.
Η ιστορία μπορεί να προσφέρει πιο ενθαρρυντικά παραδείγματα. Στον απόηχο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το Σχέδιο Μάρσαλ των ΗΠΑ βοήθησε στην ανοικοδόμηση των χωρών της δυτικής Ευρώπης σε ακμάζουσες οικονομίες και, εξίσου σημαντικές, σταθερές δημοκρατίες. Σε κάτι που θα φαινόταν εξαιρετικό το 1945, η Δυτική Γερμανία και η Ιταλία, ομολογουμένως υπό την απειλή του Ψυχρού Πολέμου, επετράπη να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ και έγιναν βασικά μέλη της διατλαντικής συμμαχίας. Ακόμη και πρώην εχθροί μπορούν να μεταμορφωθούν σε στενούς συνεργάτες.
Η μοίρα των δυνάμεων του Άξονα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο προσφέρει τουλάχιστον την ελπίδα ότι η σημερινή Ρωσία ίσως μια μέρα να είναι τόσο μακρινή ανάμνηση όσο είναι η Γερμανία του 1945. Για την Ουκρανία, υπάρχει η υπόσχεση για καλύτερες μέρες, εάν ο πόλεμος εξελιχθεί ευνοϊκά για αυτήν, με την χώρα να ανακτά μεγάλο μέρος των χαμένων ανατολικών εδαφών της και τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, καθώς και να γίνει δεκτή στην ΕΕ. Αλλά εάν αυτό δεν συμβεί και η Δύση δεν καταβάλει συνεχείς προσπάθειες για να βοηθήσει την Ουκρανία να ανοικοδομηθεί -και εάν οι Δυτικοί ηγέτες είναι αποφασισμένοι να αντιμετωπίσουν την Ρωσία ως μόνιμο παρία- τότε το μέλλον και για τις δύο χώρες θα είναι ένα μέλλον δυστυχίας, πολιτικής αστάθειας, και ρεβανσισμού.
*Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στο τεύχος αρ. 83 (Αύγουστος – Σεπτέμβριος 2023) του Foreign Affairs The Hellenic Edition.
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/War-How-Conflict-Shaped-Us/dp/1984856138
[2] https://www.amazon.com/War-That-Ended-Peace-Road/dp/0812980662
Copyright © 2023 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/ukraine/how-wars-dont-endFo
