Ένα έργο τέχνης που προβάλλει μια πιο ρεαλιστική πλευρά των σχέσεων, διδάσκοντάς μας ότι τα πράγματα ούτε είναι όπως φαίνονται, ούτε εξελίσσονται όπως επιθυμούμε.
«Το μυαλό αγαπά το άγνωστο. Αγαπά τις εικόνες των οποίων το νόημα είναι άγνωστο, αφού η έννοια του ίδιου του νου είναι άγνωστη ».
Rene Magritte
Γνωστός για την καλλιτεχνική του αμφισβήτηση της αντίληψής μας για την πραγματικότητα, ο Rene Magritte (1898 – 1967) ήταν ένας Βέλγος σουρεαλιστής ζωγράφος ο οποίος δεν αναγνωρίστηκε μέχρι τα 50 του έτη. Πριν καθιερωθεί ως σουρεαλιστής ζωγράφος, δούλεψε για πολλά χρόνια στη διαφήμιση ως γραφίστας και εικονογράφος – δουλειές που επηρέασαν το στυλ ζωγραφικής του και την τεχνική της αφίσας. Στο έργο τέχνης του συχνά αποδίδει καθημερινά άψυχα αντικείμενα σε ασυνήθιστες συνθήκες, αποτελώντας πηγή έμπνευσης για τους ζωγράφους της pop art όπως ο Andy Warhol και ο Ed Ruscha.
Το έργο του “Οι Εραστές ΙΙ” (Les Amants) ανήκει σε μια σειρά παραλλαγών που δημιούργησε το 1928 κι απεικονίζει δυο άτομα να φιλιούνται μεταξύ τους ενώ τα κεφάλια τους είναι καλυμμένα με πέπλα.
Η εικόνα
Το ζευγάρι βρίσκεται σε ένα δωμάτιο με έναν τοίχο πίσω του, έναν πλευρικό τοίχο και οροφή. Ο πίσω τοίχος είναι μπλε-γκρι με μια πιο ανοιχτή απόχρωση στο κάτω μισό και μια πιο σκούρα απόχρωση στο πάνω μισό. Ο πλευρικός τοίχος είναι κόκκινος από τούβλα με πιο ανοιχτόχρωμο στο κάτω μέρος και συνδυάζεται με μια πιο σκούρα απόχρωση μέχρι την κορυφή. Η οροφή είναι λευκή κι έχει διακοσμητική επένδυση κατά μήκος του περιγράμματος του κόκκινου τοίχου, αλλά δεν συνεχίζει κατά μήκος των συνόρων του μπλε-γκρι τοίχου. Τα έντονα χρώματα είναι σκιασμένα και δεν υπάρχουν παράθυρα που να δίνουν προοπτική. Αξίζει να σημειωθεί ότι είναι ασυνήθιστο να βλέπεις ένα δωμάτιο με τέτοια ποικιλία χρωματισμένων τοίχων.
“ Οι Εραστές” είναι το κύριο αντικείμενο του πίνακα και αυτό που προσθέτει το περισσότερο μυστήριο και ίντριγκα.
Ο άνδρας βρίσκεται σε κυρίαρχη θέση με τους ώμους γωνιακούς. Φοράει μαύρο κοστούμι και λευκό πουκάμισο με γραβάτα. Αγκαλιάζει μια γυναίκα ντυμένη με κόκκινο, αμάνικο ρούχο με λευκή επένδυση. Το μαυρισμένο χέρι της γυναίκας είναι εκτεθειμένο. Ο άνδρας βρίσκεται σε κυρίαρχη θέση σε σχέση με τη γυναίκα. Γέρνει το κεφάλι της προς τα πάνω, ενώ εκείνος σκύβει για να φιλήσει.
Και οι δύο φιγούρες έχουν πάνω τους ένα υπόλευκο πέπλο το οποίο καλύπτει πλήρως το πρόσωπο και το λαιμό τους. Τα πέπλα είναι σφιχτά στο μπροστινό μέρος του προσώπου και στην κορυφή του κεφαλιού ενώ χαλαρώνουν προς την πίσω μεριά. Το πρόσωπο της γυναίκας έχει κλίση ελαφρώς προς τα αριστερά, κάνοντας τον αγαπημένο της πιο εμφανή και αποκαλύπτοντας έτσι το ευδιάκριτο περίγραμμα της μύτης του.
Η επιλογή των χρωμάτων δεν έγινε τυχαία από τον καλλιτέχνη.
Το μπλε χρώμα σχετίζεται με την ηρεμία ή το νερό που σχετίζεται με τη ζωή. Το κόκκινο χρώμα συνδέεται με το θυμό, τον πόθο και την αγάπη, ενώ το λευκό σχετίζεται με την καθαρότητα που επίσης φαίνεται να είναι το λιγότερο εμφανές. Το μαύρο συνήθως συνδέεται με τον θάνατο, τον οποίο μπορεί να αντιπροσωπεύει ο άντρας. Η γυναίκα είναι ντυμένη στα κόκκινα που μπορεί να σημαίνει αγάπη ή πάθος. Τα πέπλα έχουν υπόλευκο ή γκριζωπό χρώμα και θα μπορούσε να σημαίνει καθαρότητα ή ότι η καθαρότητα ξεθωριάζει ή λερώνεται.
Η ερμηνεία 
Σε αντίθεση με τη ερωτική και ρομαντική σκηνή του “Φιλιού” του Gustav Klimt, ο Magritte παρουσίασε δύο φιγούρες με τα πρόσωπά τους καλυμμένα από ένα λευκό ύφασμα, κλειδωμένα σε ένα διφορούμενο περιβάλλον και ανίκανα να επικοινωνήσουν ή να αγγίξουν πραγματικά το ένα το άλλο.
Δεν είναι εύκολο να συνδυαστούν όλα αυτά τα στοιχεία για να σχηματιστεί ένα ενιαίο νόημα. Ίσως κάποιοι αναρωτηθούν αν πρόκειται για ένα φιλί άρνησης της αγάπης. Το ύφασμα κρατά τις δύο φιγούρες μακριά δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα μυστηρίου που ιντριγκάρει δίνοντας τροφή για σκέψη.
Τα τυλιγμένα με πέπλα πρόσωπα ήταν ένα κοινό μοτίβο στην τέχνη του Magritte. Ο καλλιτέχνης ήταν δεκατεσσάρων ετών όταν η μητέρα του Regina, η οποία έπασχε από κατάθλιψη, έδωσε τέλος στη ζωή της πέφτοντας στο ποταμό Sambre, στο Βέλγιο. Λέγεται πως ήταν παρών όταν το σώμα της ανασύρθηκε από το ποτάμι. Καθώς, οι αρχές την ανέσυραν από το νερό, η λευκή νυχτικιά της είχε καλύψει το πρόσωπο της, αφήνοντας το υπόλοιπο σώμα της γυμνό. Λέγεται ότι αυτή η εικόνα σημάδεψε κι ενέπνευσε τον Magritte, ο οποίος την αναπαρήγαγε ξανά και ξανά ως μοτίβο σε πολλούς πίνακες του.
Ο καλλιτέχνης, ωστόσο, διαφώνησε με τέτοιες ερμηνείες, αρνούμενος οποιαδήποτε σχέση μεταξύ των έργων του και του θανάτου της μητέρας του. “Η ζωγραφική μου είναι ορατές εικόνες που δεν κρύβουν τίποτα”, έγραψε, “προκαλούν μυστήριο και, πράγματι, όταν βλέπει κανείς μια από τις φωτογραφίες μου, κάνει στον εαυτό του αυτή την απλή ερώτηση:” Τι σημαίνει αυτό; ” Δεν σημαίνει τίποτα, γιατί ούτε το μυστήριο σημαίνει τίποτα, είναι άγνωστο”. Είναι εικόνες που έχουν σκοπό να ξεκλειδώσουν τη σκοτεινότερη πλευρά του μυαλού.
Αφήνεται στην ερμηνεία του θεατή εάν το ύφασμα σημαίνει την καθολικότητα της αγάπης, καθώς μπορεί να είναι οποιοδήποτε πρόσωπο από κάτω του ή ένα εμπόδιο στην ελεύθερη εκδήλωση της αγάπης. Τα υφάσματα υποδηλώνουν επίσης τη μυστικότητα και όλα όσα αποκρύπτουν οι εραστές μεταξύ τους. Μπορεί για παράδειγμα να ζουν διπλές ζωές και να κρύβουν τον πραγματικό τους εαυτό ο ένας από τον άλλο.
“Οι Εραστές” του Magritte είναι αναμφίβολα ένα διαχρονικό μάθημα για τον έρωτα. Τελικά, ωστόσο, δεν υπάρχει κατηγορηματική απάντηση στην εξήγηση της αυτού του έργου. Η μόνη ίσως σωστή απάντηση είναι η επίμονη αμφισβήτηση της πραγματικότητας και των εμφανίσεων, μια διαδικασία που τελικά αλλάζει τον πίνακα, ανάλογα με το ποιος τον κοιτάζει.
Σύμφωνα με τη δική μου οπτική γωνία, πρόκειται τη σύγκρουση που υπάρχει μεταξύ της εικόνας ενός ατόμου που δημιουργείται στο μυαλό του εραστή του και του ποιος πραγματικά είναι. Ο αμοιβαίος έρωτας που εμπεριέχει την αγάπη είναι αυτός που κατά τη γνώμη μου διατηρεί όλα τα χαρακτηριστικά της τρυφερής παιδικής ηλικίας- απλότητα, ειλικρίνεια, απόλυτη πίστη, θαυμασμό. Δυστυχώς, στις περισσότερες περιπτώσεις, τα ζευγάρια μπορεί να νιώθουν ότι έρχονται όλο και πιο κοντά μεταξύ τους, αλλά κάποια στιγμή συνειδητοποιούν ότι ποτέ δεν κατάφεραν να γνωριστούν πραγματικά. Οι περισσότεροι άνθρωποι στο ξεκίνημα της σχέσης τους προβάλλουν μια ωραιοποιημένη εικόνα του εαυτού τους προκειμένου να μην διαταράξουν τη “μαγεία” των πρώτων συναντήσεων και εκμυστηρεύσεων. Επιτρέπουν στον σύντροφό τους να δουν μόνο την “άψογη” εικόνα τους. Παγιδεύουν με αυτόν τον τρόπο τον εαυτό τους – συνειδητά ή ασυνείδητα- σε ένα ιδιαίτερα επικίνδυνο παιχνίδι του φαίνεσθαι και όχι του είναι. Αυτή η ψεύτικη κατάσταση διαιωνίζεται μέχρι που η επικοινωνία στη σχέση γίνεται πια άγνωστη λέξη.
Ο συμβολισμός που χρησιμοποιεί ο Magritte με τα αδιαφανή πέπλα δεν είναι τυχαίος. Είναι η εικόνα που έχουν οι εραστές ο ένας για τον άλλον κι αυτό γιατί κοιτάζονται μέσα από αυτά. Έτσι είναι άλλωστε και ο έρωτας. Τυφλός. Όπως έλεγε ο Κικέρωνας: “ο έρωτας και η λογική μοιάζουν με τον ήλιο και το φεγγάρι. Όταν ανατέλλει το ένα, δύει το άλλο”.
“Οι Εραστές” θεωρώ ότι είναι ένα ισχυρό μήνυμα για τις σχέσεις ανάμεσα στα ζευγάρια. Απεικονίζει από τη μια το αρχέτυπο του εραστή γιατί αντιπροσωπεύει πολλούς ανθρώπους που τυφλώνονται από την αγάπη. Από την άλλη παρουσιάζει τον καλά κρυμμένο εαυτό που κρύβει ο κάθε άνθρωπος και που δεν επιθυμεί να αποκαλύψει στον σύντροφό του. Είναι ένα έργο τέχνης που προβάλλει μια πιο ρεαλιστική πλευρά των σχέσεων, διδάσκοντάς μας ότι τα πράγματα ούτε είναι όπως φαίνονται, ούτε εξελίσσονται όπως επιθυμούμε.
Μου θυμίζει τις αμέτρητες σχέσεις, ρομαντικές ή μη, οι οποίες έχουν διαλυθεί επειδή οι συμμετέχοντες είτε δεν θέλουν είτε δεν μπορούν να επικοινωνήσουν ουσιαστικά.
Aκολουθεί απόσπασμα από αυτοβιογραφικό κείμενο του Μαγκρίτ που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό L’Invention Collective τον Απρίλιο 1940 :
“Παρά τον πλούτο των λεπτομερειών και των αποχρώσεων που παρουσιάζει η φύση, εγώ μπορούσα να βλέπω ένα τοπίο σαν μια απλή κουρτίνα τοποθετημένη μπροστά μου. Άρχισα να αμφιβάλλω για το βάθος των αγρών, να δυσπιστώ για το πόσο μακρινός είναι ο ορίζοντας.
Τo 1925 αποφάσισα να ξεφύγω από αυτή την παθητική στάση. Ήταν το επακόλουθο ενός επίμονου στοχασμού σε μια πολυσύχναστη μπυραρία των Βρυξελλών: τα διακοσμητικά κυμάτια μιας πόρτας μου φάνηκαν προικισμένα με μια μυστηριώδη ύπαρξη και για αρκετή ώρα βρισκόμουν σε επαφή με την πραγματικότητά τους. Ένα αίσθημα σχεδόν φόβου αποτέλεσε την αφετηρία για μια εκούσια δράση πάνω στον πραγματικό κόσμο, για ένα μετασχηματισμό της ζωής.
Βεβαιώθηκα, λοιπόν, ότι έπρεπε να ζήσω επικίνδυνα, έτσι ώστε ο κόσμος και η ζωή να αντιστοιχούν περισσότερο στην σκέψη και τα αισθήματά μου.”
