Στις 25 Σεπτεμβρίου του 1903 γεννήθηκε ο πρωτοπόρος του αφηρημένου εξπρεσιονισμού και ενός από τους μεγαλύτερους ζωγράφους του 20ού αιώνα
Ο Marth Rothko, ένας από τους πιο διάσημους μεταπολεμικούς Αμερικανούς καλλιτέχνες, αναγνωρίζεται πλέον γενικά ως Αφηρημένος Εξπρεσιονιστής με τα εξαίσια, αφηρημένα χρωματικά πεδία του. Μπορείς να δεις τα πάντα σε αυτά: θάνατο, αφοσίωση, ελπίδα. Ή ακόμα και την ίδια σου την ψυχή.
Οι εντελώς αφηρημένοι πίνακες του δεν προέκυψαν ξαφνικά ως αποτέλεσμα μιας ιδέας. Τα έργα του ήταν το αποτέλεσμα πολλών χρόνων εξέτασης άλλων έργων τέχνης, συμπεριλαμβανομένων ελληνικών αγγείων με οριζόντιες γραμμές, της τέχνης Αμερικανών ιθαγενών καθώς και του έργου των Ευρωπαίων σουρεαλιστών. Μέχρι το 1949, η προτιμώμενη μορφή του ήταν ένας όρθιος ορθογώνιος καμβάς ή χαρτί με δύο ή τρεις στοιβαγμένες ορθογώνιες μορφές που ποικίλλουν σε έκταση αλλά χωρίς το άκρο της εικόνας. Οι έγχρωμες λωρίδες, που ένιωθε ότι πρέπει να είναι “αισθησιακές ή λειτουργικές”, πήραν ένα ευρύ φάσμα χρωμάτων στα οποία πρόσθεσε ελαφρότητα ή σκοτάδι, διαφάνεια ή αδιαφάνεια, υψηλό ή χαμηλό κορεσμό, λείες υφές και αντιθέσεις χρωματικής περιοχής. Οι δημιουργίες που συζητήθηκαν δεν ξεχώρισαν τυχαία. Για εκείνον, το μαγικό κλειδί της δημιουργίας βρίσκεται στην ατομική, προσωπική εμπειρία.
Ο λόγος για τον Marcus Rothkowitz ο οποίος γεννήθηκε στο Dvinsk της Ρωσίας, μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1913 με την οικογένειά του. Υιοθέτησε το όνομα Rothko – με αυτό έγινε γνωστός- το 1940 και το άλλαξε νόμιμα το 1958. Το έργο του συγκρίθηκε με αυτό του δασκάλου και του μέντορά του, Joseph Albers, αν και οι πίνακές τους είχαν ελάχιστα κοινά. Το έργο του Albers ήταν πνευματικό, ενώ του Rothko συναισθηματικό. Την πρώτη περίοδο της ζωγραφικής του ζωής (γύρω στο 1920) η θεματογραφία του είναι αρκετά συμβατική. Οι αλλαγές όμως είναι καθοριστικές στην τέχνη του όταν βρίσκεται στο «ανοιχτόμυαλο» περιβάλλον της Νέας Υόρκης. Καθώς μεγάλωνε το έργο του γινόταν όλο και πιο σκοτεινό ενώ οι τελευταίοι πίνακές του και τα μεγάλα έργα του σε χαρτί ήταν απλά και ζοφερά- ίσως μια μεταφορά για την απόφασή του να δώσει τέλος στη ζωή του. Τα ώριμα έργα του Rothko δεν αντιπροσωπεύουν τίποτα άλλο εκτός από καθαρό χρώμα, ζωγραφισμένο σε οριζόντιες λωρίδες των οποίων οι άκρες χάνονται στο φόντο. Σκοπός του δημιουργού ήταν τα έργα του να προκαλέσουν βαθιά, πνευματική περισυλλογή στον θεατή. Για τον ίδιο τον Rothko, το χρώμα ήταν απλά το όχημα για να προκαλέσει μία συναισθηματική αντίδραση στον θεατή. Όπως έλεγε χαρακτηριστικά:«Αν σας συγκινούν μόνο οι συσχετισμοί χρωμάτων, τότε χάνετε το νόημα».
Οι συμβατικοί τίτλοι στους πολύμορφους πίνακές του αντικαθίστανται με αριθμούς ή χρώματα. Ο δημιουργός τους αποφεύγει να εξηγεί τη σημασία του έργου του. Ο λόγος; Απλούστατα ισχυρίζεται ότι «η σιωπή είναι ακριβής».
Γνωρίζοντας διάφορες πτυχές της ζωής του Mark Rothko μπορεί κανείς να κατανοήσει καλύτερα το έργο του.
Καταγόταν από εβραϊκή οικογένεια
Ο Mark Rothko μεγάλωσε σε ένα εβραϊκό νοικοκυριό της κατώτερης μεσαίας τάξης. Η παιδική του ηλικία ήταν συχνά γεμάτη φόβο λόγω του ανεξέλεγκτου αντισημιτισμού.
Ακόμη και με μέτριο εισόδημα και φόβο, ο πατέρας τους, Jacob Rothkowitz, φρόντισε ώστε η οικογένειά του να έχει υψηλή μόρφωση. Ο Jacob ήταν εξαιρετικά αντιθρησκος για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Η οικογένεια Rothkowitz ήταν επίσης φιλομαρξιστική και πολιτικά αναμεμειγμένη.
Η μετανάστευση στις Ηνωμένες Πολιτείες από τη Λετονική Ρωσία & το ξεκίνημα της καριέρας του
Ο πατέρας και τα μεγαλύτερα αδέρφια του Mark Rothko μετανάστευσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες από φόβο μήπως κληθούν στον Αυτοκρατορικό Ρωσικό Στρατό. Ο Mark, η αδερφή του και η μητέρα τους μετανάστευσαν αργότερα, ενώ μπήκαν στη χώρα μέσω του Ellis Island στα τέλη του 1913.
Ο πατέρας του πέθανε αμέσως μετά. Ο Mark διέκοψε εντελώς τους δεσμούς με τη θρησκεία και εντάχθηκε στο εργατικό δυναμικό. Μέχρι το 1923, άρχισε να εργάζεται στην περιοχή ρούχων της Νέας Υόρκης. Ενώ ήταν εκεί, επισκέφτηκε έναν φίλο στη σχολή τέχνης, τους είδε να ζωγραφίζουν ένα μοντέλο και αμέσως ερωτεύτηκε αυτόν τον κόσμο.
Στη συνέχεια, άρχισε να παρακολουθεί μαθήματα στο Parsons – The New School for Design υπό τη διεύθυνση του Arshile Gorky. Εκεί γνώρισε τον Milton Avery, τον καλλιτέχνη που έδειξε στον Rothko ότι μια επαγγελματική καλλιτεχνική καριέρα ήταν δυνατή.
Άλλαξε το όνομά του για να αποφύγει τον αντισημιτισμό
Εσωτερικός χώρος – το δωμάτιο Mark Rothko στην Tate Modern του Λονδίνου
Τον Φεβρουάριο του 1938, ο Mark Rothko έγινε τελικά επίσημος πολίτης των Ηνωμένων Πολιτειών. Αυτή η απόφαση ελήφθη λόγω της αυξανόμενης ναζιστικής επιρροής στην Ευρώπη που προανήγγειλε τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Όπως πολλοί άλλοι Αμερικανοεβραίοι, ο Rothko φοβόταν ότι οι αυξανόμενες διεθνείς εντάσεις θα μπορούσαν να προκαλέσουν μια ξαφνική και αναγκαστική απέλαση.
Αυτό οδήγησε επίσης τον καλλιτέχνη να αλλάξει νομικά το όνομά του. Αντί να χρησιμοποιήσει το όνομα γέννησής του, Markus Rothkowitz, επέλεξε το Mark Rothko. Στόχος του ήταν να αποφύγει την αντισημιτική σκληρότητα κι έτσι επέλεξε ένα όνομα που δεν ήταν τόσο εβραϊκό.
Επιρροές από τον μηδενισμό και τη μυθολογία
Four Darks in Red, Mark Rothko, 1958, Whitney Museum of American Art
Ο Rothko διάβασε το The Birth of Tragedy (1872) του Friedrich Nietzsche που επηρέασε βαθιά την καλλιτεχνική του αποστολή. Η θεωρία του Neitzsche λέει πώς υπάρχει η κλασική μυθολογία για να σώσει την ανθρωπότητα από την τρομακτική κοσμικότητα της καθημερινής, θνητής ζωής. Ο Rothko το συνέδεσε με την τέχνη του και άρχισε να βλέπει το έργο του ως ένα είδος μυθολογίας. Θα μπορούσε να γεμίσει καλλιτεχνικά το πνευματικό κενό του σύγχρονου ανθρώπου. Αυτός έγινε ο κύριος στόχος του.
Στη δική του τέχνη, χρησιμοποίησε αρχαϊκές μορφές και σύμβολα ως τρόπο για να συνδέσει την προηγούμενη ανθρωπότητα με τη σύγχρονη ύπαρξη. Ο Rothko είδε αυτές τις μορφές ως εγγενείς στον πολιτισμό και τις χρησιμοποίησε για να σχολιάσει τη σύγχρονη ζωή. Δημιουργώντας τη δική του μορφή του «μύθου» ήλπιζε να αναπληρώσει το πνευματικό κενό στους θεατές του.
“Multiforms”
No. 61 (Rust and Blue), Mark Rothko, 1953
Το 1946, ο Rothko άρχισε να δημιουργεί πίνακες ζωγραφικής μεγάλης κλίμακας που αποτελούνταν από θολά μπλοκ χρώματος. Αυτά τα έργα θεωρούνται Multiforms, αν και ο Rothko δεν χρησιμοποίησε ποτέ αυτόν τον όρο ο ίδιος.
Αυτά τα έργα υποτίθεται ότι είναι μια πνευματική μορφή τέχνης κι είναι εντελώς απαλλαγμένα από οποιοδήποτε τοπίο, φιγούρα, μύθο ή ακόμα και σύμβολο. Ο σκοπός τους είναι καθαρά να προκαλέσουν συναισθήματα και προσωπική σύνδεση. Αυτό το πετυχαίνουν αναλαμβάνοντας μια δική τους ζωή, χωρίς άμεση σύνδεση με την ανθρώπινη εμπειρία. Ο Rothko δεν ονομάτιζε καν τα έργα του από φόβο μήπως περιορίσει τις δυνατότητές τους με έναν τίτλο.
Αυτές οι πολυμορφές θα γίνονταν το χαρακτηριστικό στυλ του Rothko. Έχει γίνει συνώνυμο με αυτά τα έργα και αποτελούν το ώριμο επιστέγασμα της καλλιτεχνικής του πορείας.
Μόλις έγινε γνωστός, θεωρήθηκε ξεπουλημένος
White Center, Mark Rothko, 1950, λάδι σε καμβά. Πωλήθηκε στον οίκο Sotheby`s για 73 εκατομμύρια δολάρια στις 15 Μαΐου 2007
Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, το Fortune 500 δήλωσε ότι οι πίνακες του Mark Rothko είναι μια μεγάλη χρηματική επένδυση. Αυτός ο οδηγός για συναδέλφους της avant garde, όπως ο Barnett Newman, αποκαλεί τον Rothko ξεπουλημένο με «αστικές φιλοδοξίες».
Αυτό έκανε τον Rothko να ανησυχεί ότι οι άνθρωποι θα αγόραζαν την τέχνη του επειδή είναι στιλ, όχι επειδή την κατανοούσαν πραγματικά. Άρχισε να σιωπά όταν ρωτήθηκε για το νόημα της τέχνης του, αποφασίζοντας ότι αυτό έλεγε περισσότερα από όσα θα μπορούσαν ποτέ οι λέξεις.
Περιφρονούσε απόλυτα την Pop Art
Flag, Jasper Johns, 1954
Μετά τον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό της δεκαετίας του 1940 και της δεκαετίας του 1950, η Pop Art έγινε το επόμενο μεγάλο πράγμα στην καλλιτεχνική σκηνή. Οι αφηρημένοι εξπρεσιονιστές όπως ο Willem de Kooning, ο Jackson Pollock και, φυσικά, ο Mark Rothko γίνονταν παρελθόν από εκείνη τη στιγμή. Ποπ καλλιτέχνες όπως ο Roy Lichtenstein, ο Jasper Johns και ο Andy Warhol ήταν πλέον οι βασικοί παίκτες τέχνης και ο Rothko το περιφρονούσε αυτό.
Ο Rothko κατέστησε σαφές ότι αυτό δεν οφειλόταν στη ζήλια, αλλά σε μια χυδαία αντιπάθεια για την Pop μορφή τέχνης. Ένιωθε ότι η Pop Art, και συγκεκριμένα η Flag του Jasper Johns, αντιστρέφει όλη τη δουλειά που είχε γίνει προηγουμένως για να προωθήσει την ανάπτυξη της τέχνης.
Η συνταγή της τέχνης του Mark Rothko
Τον Νοέμβριο του 1958 ο Mark Rothko έδωσε μια ομιλία στο Pratt Institute. Συζήτησε την τέχνη ως εμπόριο και πρόσφερε «τη συνταγή ενός έργου τέχνης – τα συστατικά του – πώς να το φτιάξεις – τη φόρμουλα».
1. Πρέπει να υπάρχει ξεκάθαρη ενασχόληση με τον θάνατο – υποδείξεις θνητότητας… Η τραγική τέχνη, η ρομαντική τέχνη κ.λπ., ασχολείται με τη γνώση του θανάτου.
Mark Rothko, Untitled (Black on Grey), 1970, National Gallery of Art, Washington, DC, USA.
2. Αισθησιασμός. Η βάση μας για να είμαστε συγκεκριμένοι για τον κόσμο. Είναι μια λάγνη σχέση με πράγματα που υπάρχουν.
3. Ένταση. Είτε σύγκρουση είτε περιορισμένη επιθυμία.
4. Ειρωνεία, αυτό είναι ένα σύγχρονο συστατικό – το αυτοεξάλειψη και εξέταση με την οποία ένας άντρας για μια στιγμή μπορεί να προχωρήσει σε κάτι άλλο.
Mark Rothko, Νο. 15. Μαύρο, κόκκινο και μαύρο, 1968, Museo Thyssen-Bornemisza, Μαδρίτη, Ισπανία.
5. Εξυπνάδα και παιχνίδι… Για το ανθρώπινο στοιχείο.
6. Το εφήμερο και το τυχαίο… Για το ανθρώπινο στοιχείο.
7. Ελπίδα. 10% για να γίνει η τραγική ιδέα πιο υπομονετική.
Λευκό Κέντρο – Ο πίνακας που πωλήθηκε για $ 72,84 εκ.
Το “Λευκό κέντρο” (επίσης γνωστό ως “Κίτρινο, ροζ και λεβάντα στο κόκκινο”) -White center (yellow, pink and lavender on red)- δεν έγινε τυχαία ένα από τα πιο διάσημα έργα του Rothko. Ο πίνακας έγινε διάσημος επειδή το 2007 έσπασε ρεκόρ για το ακριβότερο έργο τέχνης της μεταπολεμικής εποχής που πωλήθηκε σε δημοπρασία. Στη συνέχεια, στη δημοπρασία του Sotheby`s αγοράστηκε από μέλη της βασιλικής οικογένειας του Κατάρ, οι οποίοι έγιναν ιδιοκτήτες του πίνακα για 72,84 εκατομμύρια δολάρια.
Για να γίνει αυτό πιο κατανοητό, οι «Ιριδες» του Van Gogh (1889) πωλήθηκαν προς 53.9 εκατ. δολάρια το 1987.
Πέντε χρόνια αργότερα, αυτή την πρωτιά την πήρε ένας άλλος πίνακας του Rothko: το 2012, ένας άγνωστος συλλέκτης πλήρωσε περίπου 87 εκατομμύρια δολάρια για τον πίνακα “Πορτοκαλί, κόκκινο, κίτρινο” στη δημοπρασία του Christie`s.
Γιατί άραγε ο πίνακας “White Center” (Λευκό Κέντρο) είναι τόσο ακριβός;
Πρώτον, δημιουργήθηκε το 1950 όταν ο Rothko απέκτησε πια την καλλιτεχνική του ταυτότητα που τον δόξασε και τον έκανε έναν από τους πιο αναγνωρίσιμους καλλιτέχνες της εποχής μας. Είναι επίσης ένας από τους μεγαλύτερους (205,8 x 141 εκατοστά) από τους δεκαέξι πιο εντυπωσιακούς πίνακες ζωγραφισμένους σε καμβά εκείνης της χρονιάς.
Ο ίδιος γράφει χαρακτηριστικά: «Ζωγραφίζω πολύ μεγάλους πίνακες, αντιλαμβάνομαι ότι ιστορικά η λειτουργία της ζωγραφικής μεγάλων πινάκων είναι κάτι πολύ μεγαλόστομο και πομπώδες. Εν τούτοις, ο λόγος που τους ζωγραφίζω είναι ίσα – ίσα επειδή θέλω να είμαι πολύ προσωπικός και ανθρώπινος. Το να ζωγραφίζεις έναν μικρό πίνακα είναι σαν να τοποθετείσαι έξω από την εμπειρία σου, να κοιτάζεις μια εμπειρία σαν με στερεοσκόπιο ή με σμικρυντικό φακό. Εν τούτοις, όταν ζωγραφίζεις τον μεγαλύτερο πίνακα, είσαι μέσα σ’ αυτόν. Δεν είναι κάτι που το ελέγχεις».
Το εν λόγω έργο χαρακτηρίζεται από άνετη αντίληψη και μια αισιόδοξη επιλογή χρωμάτων, η οποία δεν είναι πάντα χαρακτηριστική των έργων του Rothko. Συγκρίνοντας αρκετούς πίνακες του ίδιου έτους, η παλέτα τους προκαλεί ενόχληση και την επιθυμία να ξεφύγει κανείς από αυτή. Ο καλλιτέχνης δεν προσπάθησε ποτέ να διασφαλίσει ότι το έργο του θα κατευνάσει ή θα βελτιώσει τη διάθεσή του. Ο στόχος του ήταν να κάνει τον θεατή να βιώσει εκκωφαντικά συναισθήματα – ανεξάρτητα από το τι, με το σύμβολο μείον ή συν.
Επιπλέον, μερικές φορές ο Rothko ήθελε συνειδητά να στερήσει τη διάθεση από τους ανθρώπους με τα έργα του, όπως στην περίπτωση του πίνακα του “κύκλου Sigremovsky”. Αλλά αυτή δεν είναι η περίπτωση του πίνακα “Το Λευκό Κέντρο”. Αντιθέτως, ο στοχασμός του μπορεί να βελτιώσει τη διάθεση και να εμπνεύσει αισιοδοξία. Κίτρινο, ροζ, λεβάντα και κόκκινο – με μια μόνο απαρίθμηση λουλουδιών, μια εορταστική εικόνα έρχεται στο μυαλό, ακόμα κι αν δεν την κοιτάτε.
Αξίζει να σημειωθεί ότι παρά τις τιμές ρεκόρ στις οποίες πωλήθηκαν τα έργα του, τα χρήματα και η φήμη δεν ήταν ποτέ μέσα στις προτεραιότητες του Rothko. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η ανάθεση Seagram. Τον Ιούνιο του 1958, ο καλλιτέχνης δέχθηκε μια ανάθεση από τους ιδιοκτήτες του νέου εστιατορίου Four Seasons στη Νέα Υόρκη για να δημιουργήσει μια σειρά τοιχογραφιών για το εσωτερικό και για να συμπληρώσει το «καστ» όσων εμπλέκονταν στο σχεδιασμό του εστιατορίου, συμπεριλαμβανομένων των Mies van der Rohe και Philip Johnson.
Αρχικά αποδέχθηκε, ωστόσο στην πορεία έσπασε απότομα το συμβόλαιο χωρίς εξηγήσεις. Μια πιθανή εξήγηση ήταν ότι σκέφτηκε πως το έργο θα έθετε σε κίνδυνο την ακεραιότητά του ως καλλιτέχνη και θα καθιστούσε τα έργα του ως καθαρά διακοσμητικά αντικείμενα μέσα σε ένα πολυτελές περιβάλλον.
Πορτοκαλί, Κόκκινο, Κίτρινο, Mark Rothko, 1961, λάδι σε καμβά
Παρεκκλήσι Rothko
Rothko Chapel στο Χιούστον του Τέξας
Ο Mark Rothko θεώρησε το παρεκκλήσι Rothko ως τη «μοναδική πιο σημαντική καλλιτεχνική δήλωση». Ήθελε να δημιουργήσει μια ολοκληρωμένη, πνευματική εμπειρία για τους θεατές μέσα σε αυτόν τον καθορισμένο χώρο για να δουν τους πίνακές του.
Αυτό το παρεκκλήσι που βρίσκεται στο Χιούστον του Τέξας είναι ένα μικρό κτίριο χωρίς παράθυρα. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός του χώρου επιλέχθηκε για να μιμηθεί τη ρωμαιοκαθολική τέχνη και αρχιτεκτονικές πρακτικές. Αυτό εμποτίζει μια αίσθηση πνευματικότητας στον χώρο. Βρισκόταν επίσης σε μια πόλη μακριά από τα κέντρα τέχνης όπως το Λος Άντζελες και η Νέα Υόρκη, καθιστώντας το ένα είδος προσκυνήματος για τον πιο ενδιαφερόμενο θεατή της τέχνης.
Μια απόδοση του παρεκκλησίου με τον νέο φεγγίτη και τους πίνακες Rothko. Kate Rothko Prizel & Christopher Rothko/Artists Rights Society (ARS), Νέα Υόρκη; Γραφείο Ερευνών Αρχιτεκτονικής
Η τελική δημιουργία είναι ένα είδος Μέκκας για τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό. Ένας θεατής μπορεί να βιώσει την πλήρη ζωή που δημιουργούν οι πίνακές του σε ένα πνευματικά συνδεδεμένο περιβάλλον, ακριβώς για αυτόν τον σκοπό. Διατίθενται θέσεις για ήσυχη περισυλλογή και εσωτερική εργασία.
Το τέλος του Rothko
Ο τάφος του Rothko στο East Marion Cemetery, East Marion, Νέα Υόρκη
Το 1968, ο Rothko διαγνώστηκε με ήπιο ανεύρυσμα αορτής. Το να ζούσε μια πιο υγιεινή ζωή θα είχε αυξήσει την ποιότητα ζωής του πάρα πολύ, αλλά αρνήθηκε να κάνει οποιαδήποτε αλλαγή. Ο Rothko συνέχισε να πίνει, να καπνίζει και να ζει έναν τελικά ανθυγιεινό τρόπο ζωής.
Καθώς η υγεία του επιδεινώθηκε, έπρεπε να κάνει αλλαγές στο στυλ του. Δεν μπορούσε να ζωγραφίσει έργα μεγάλης κλίμακας χωρίς τη βοήθεια βοηθών.
Στις 25 Φεβρουαρίου 1970, ένας από αυτούς τους βοηθούς βρήκε τον Mark Rothko νεκρό στην κουζίνα του σε ηλικία 66 ετών. Είχε βάλει τέλος στη ζωή του χωρίς να αφήσει σημείωμα.
