Ο πίνακας Leonardo da Vinci που απεικονίζει τον Σωτήρα του Κόσμου κρύβει μια μελοδραματική ιστορία καθώς αμφισβητήθηκε ότι είναι δικό του έργο, ωστόσο πολλά στοιχεία επιβεβαιώνουν ότι ανήκει τελικά στον κορυφαίο καλλιτέχνη.
O Leonardo da Vinci θεωρείται ο κορυφαίος Ιταλός καλλιτέχνης της Αναγέννησης. Μια ιδιοφυής προσωπικότητα η οποία δημιούργησε πολύτιμα έργα στην ιστορία της τέχνες, από τα πιο αναγνωρίσιμα και αναπαραχθέντα έργα ζωγραφικής που υπάρχουν. Ο ακριβότερος πίνακάς του
 |
Salvator Mundi σημαίνει στα Λατινικά “Σωτήρας του Κόσμου”κι απεικονίζει τον Χριστό.
Στη ζωγραφική του, ο καλλιτέχνης παρουσιάζει τον Χριστό όπως χαρακτηρίζεται στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη 4:14: “Και είδαμε και μαρτυρούμε ότι ο Πατέρας έστειλε τον Υιό του ως Σωτήρα του Κόσμου”. Ο Χριστός κοιτάζει σταθερά τον θεατή, με λίγα γένια και καστανόξανθα δαχτυλίδια στα μαλλιά.
Με το δεξί του χέρι υψωμένο για να ευλογίσει και το αριστερό του χέρι να κρατά μια σφαίρα (που συχνά θεωρείται σταυρός) γνωστή ως globus cruciger- που πιστεύεται ότι αντιπροσωπεύει τους ουρανούς. Η σφαίρα εξετάστηκε από κάποιους που δήλωσαν ότι η ημιδιαφανής κρυστάλλινη σφαίρα θα αλλοίωνε τα ρούχα του Χριστού. Μέχρι εκείνη τη στιγμή το πρόσωπο και τα μαλλιά του Χριστού ήταν ζωγραφισμένα με έντονα χρώματα. Η μορφή του Σωτήρα του Κόσμου, κοιτάζει μπροστά και είναι ντυμένος με ρόμπα της Αναγέννησης.
Λέγεται ότι ο Leonardo da Vinci ζωγράφισε τον εν λόγω πίνακα για τον βασιλιά Λουδοβίκο XII της Γαλλίας και τη σύζυγό του, Anne της Μεγάλης Βρετανίας. Το πιθανότερο είναι να του ανατέθηκε μετά τις κατακτήσεις του Μιλάνου και της Γένοβας.
Το έργο θεωρήθηκε ταυτόχρονα ότι καταστράφηκε. Ο πίνακας εξαφανίστηκε από το 1763 έως το 1900, όταν αγοράστηκε από τον Sir Charles Robinson ως έργο του Bernardino Luini, οπαδού του Leonardo. Στη συνέχεια εμφανίστηκε στον οίκο δημοπρασιών Sotheby`s στην Αγγλία το 1958 όπου πωλήθηκε για 45 £ – περίπου 125 δολάρια εκείνη την εποχή. Στη συνέχεια εξαφανίστηκε ξανά μέχρι να αγοραστεί σε έναν μικρό αμερικανικό οίκο δημοπρασιών το 2005.
Όπως πολλά από τα σωζόμενα έργα του Leonardo , έτσι και ο πίνακας δεν ήταν σε άριστη κατάσταση όταν επανεμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Απαιτούσε εκτεταμένη αποκατάσταση. Παρόλο που υπάρχουν σεβαστοί ειδικοί στην τέχνη της Αναγέννησης που αμφισβητούν την απόδοση του πίνακα στον συγκεκριμένο καλλιτέχνη , πωλήθηκε σε δημοπρασία στο Christie`s στη Νέα Υόρκη τον Νοέμβριο του 2017 για 450.312.500 δολάρια, μια νέα τιμή ρεκόρ για ένα έργο τέχνης.
Ιδιοκτήτης του πίνακα λέγεται ότι είναι ο διάδοχος της Σαουδικής Αραβίας, Mohammed bin Salman (MBS). Το έργο πωλήθηκε ως αυθεντικός Leonardo da Vinci και είχε ονομαστεί «η αρσενική Mona Lisa».
Λίγο καιρό αργότερα, το περίφημο Λούβρο του Abu Dhabi ανακοίνωσε την έκθεση του πίνακα. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να προσελκύσει χιλιάδες επισκέπτες στη Σαουδική Αραβία αλλά και στο μουσείο της χώρας. Ωστόσο, όλα έδειξαν ότι δεν ήταν κατάλληλη η εποχή να συμβεί αυτό, αφού συνέπεσε με τον διεθνή σάλο εξαιτίας της δολοφονίας τουJamal Ahmad Khashoggi μέσα στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη, από ομάδα Σαουδαράβων πρακτόρων, στις 2 Οκτωβρίου 2018. Όσο για τις αποκαλύψεις γύρω από το έγκλημα, αμαύρωσαν και την εικόνα του διαδόχου του θρόνου, πρίγκιπα Mohammed bin Salman.
Εύλογο ήταν το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού της χώρας να αναβάλει την πολυαναμενόμενη έκθεση-παρουσίαση του έργου. Η ανακοίνωση στα σόσιαλ μίντια ανέφερε πως “διευκρινίσεις θα δοθούν σύντομα”, χωρίς να δωθούν ποτέ περαιτέρω εξηγήσεις. Φυσικά διευκρινίσεις δε δόθηκαν ποτέ.
Καθώς ο πίνακας του Da Vinci θεωρείται το ακριβότερο έργο στον κόσμο, το μουσείο του Λούβρου το ζήτησε για μια μεγάλη έκθεση με αφορμή τα 500 χρόνια από το θάνατο του κορυφαίου ζωγράφου.
Η απάντηση των ιδιοκτητών είναι τελικά αρνητική. Κι αυτό το γεγονός όπως και οι διάφορες θεωρίες συνωμοσίας για το αν τελικά ο πίνακας είναι έργο του Da Vinci, κάνει να μοιάζει την ιστορία του πίνακα με αστυνομικό μυθιστόρημα.
Το μυστήριο της γυάλινης σφαίρας και η αμφισβήτηση ότι είναι έργο του Leonardo
Οι μελετητές τέχνης συμφωνούν ότι η γυάλινη σφαίρα στον πίνακα συμβολίζει τον κόσμο. Ωστόσο, η σφαίρα δεν διαθλά το φως με τον τρόπο που θα έκανε μια πραγματική γυάλινη σφαίρα. Ορισμένοι ιστορικοί τέχνης πιστεύουν ότι αυτό αποδεικνύει ότι ο Da Vinci δεν ζωγράφισε το έργο.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι είχε σπουδάσει την επιστήμη της οπτικής. Άφησε άλλωστε πίσω του άφθονες σημειώσεις και διαγράμματα για το θέμα. Έτσι, αν ζωγράφιζε μια σφαίρα από συμπαγές γυαλί, ο Leonardo da Vinci θα έδειχνε την πραγματική παραμόρφωση των αντικειμένων πίσω από το καμπύλο γυαλί.
Σε μια άλλη εξήγηση για το μυστήριο της σφαίρας του Da Vinci, ο βιογράφος Walter Isaacson εικάζει ότι η παράλειψη παραμόρφωσης ήταν συνειδητή επιλογή του καλλιτέχνη. Παρακάμπτοντας τους φυσικούς νόμους της οπτικής, λέει, ο da Vinci ήθελε να δείξει τη θαυματουργή φύση της θεματολογίας του. Ο Martin Kemp, ένας άλλος μελετητής του da Vinci, περιγράφει την ανωμαλία της σφαίρας ως θέμα θρησκευτικής εθιμοτυπίας. Θεωρεί ότι ο ζωγράφος δεν ήθελε να παραμορφώσει ένα πορτρέτο του Χριστού.
Ακολουθώντας τις διάφορες ιστορίες που προέκυψαν πριν από την πώληση του έργου, οι οποίες υποστήριζαν ότι ο πίνακας ήταν ψεύτικος, ο ιστορικός τέχνης του πανεπιστημίου της Οξφόρδης, Matthew Landrus, αναφέρει ότι η συμβολή του da Vinci κυμαίνεται από 5% έως 20%, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του τελικού αποτελέσματος είναι πιθανόν έργο του Βernardino Luini βοηθού του μεγάλου ζωγράφου, του οποίου οι πίνακες έχουν πολύ μικρότερη αξία. «Μπορώ να αποδείξω ότι ο Luini ζωγράφισε το μεγαλύτερο μέρος αυτού του πίνακα», δήλωσε ο Landrus στη Guardian. “Μια σύγκριση των πινάκων του Luini με το Salvator Mundi θα είναι επαρκής απόδειξη. Η κατάλληλη απόδοση του έργου θα πρέπει να είναι «ένας πίνακας του studio του Leonardo στούντιο”, λέει.
Ο μελετητής παραθέτει τεχνικές λεπτομέρειες που βρέθηκαν στη ρόμπα και τις χρυσές ταινίες του θέματος, οι οποίες λέει ότι είναι συγκρίσιμες με άλλα έργα του Luini. Ωστόσο, παραδέχτηκε ότι η παρουσία της τεχνικής του Leonardo (sfumato) , μια σύνθετη μέθοδος σκίασης που είναι μοναδική για τον καλλιτέχνη, είναι απόδειξη ότι ο κύριος έπαιξε τουλάχιστον ένα μικρό ρόλο στη δημιουργία του πίνακα.
O Martin Clyton, επιμελητής των έργων του Da Vinci στη Βασιλική Βιβλιοθήκη του Κάστρου του Windsor, ανέφερε στον Guardian πως στις φωτογραφίες πριν τη συντήρηση, «ο πίνακας θυμίζει ξεκάθαρα Leonardo, κάτι που δεν ισχύει για τη μετέπειτα κατάστασή του.
O διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης στο Λονδίνο, Nicholas Penny εκτίμησε πως «είναι σχεδόν αδύνατο να ανακαλύφθηκε ένας αυθεντικός πίνακας του Λεονάρντο που να μην τον ξέρουμε. Μόνο 20 πίνακές του επιβιώνουν μέχρι σήμερα, οι άλλοι ξέρουμε πως έχουν χαθεί ή καταστραφεί. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να εμφανιστεί κάποιος πίνακας από το πουθενά με τέτοιο τρόπο», βάζοντας ένα ακόμα λιθαράκι στις θεωρίες αμφισβήτησης του πίνακα, ενώ ο πρώτος ιδιοκτήτης του έργου, Robert Simon, που απέκτησε πρώτος τον πίνακα σε δημοπρασία στη Λουιζιάνα το 2005, βρήκε παράλογη την τιμή πώλησης, λέγοντας πως ο πίνακας που πουλήθηκε για 450 εκ. δολάρια, δεν είναι ο πρωτότυπος αλλά ένα αντίγραφο. Αξίζει να σημειωθεί ότι πίνακας επανεκτιμήθηκε το 2013 και πωλήθηκε μέσω του Οίκου Sotheby’s για 127,5 εκ. δολάρια σε έναν μεσάζοντα για τον Ρώσο μεγιστάνα Dmitri Rybolovlev, ο οποίος αργότερα τον μεταπώλησε για την τιμή – ρεκόρ που άγγιξε σχεδόν το μισό δισεκατομμύριο.
Ο οίκος δημοπρασιών, μαζί με διάφορους ακαδημαϊκούς και επιστήμονες, συμπεριλαμβανομένου του εμπειρογνώμονα για έργα του da Vinci, Leonard Kemp, καθηγητή ιστορίας και τέχνης στο κολέγιο Trinity της Οξφόρδης και του Luke Syson, ο οποίος ήταν επιμελητής ιταλικών έργων ζωγραφικής στην εθνική γκαλερί του Λονδίνου κατά τη διάρκεια της έκθεσης του 2011 των έργων του da Vinci, έχουν αντικρούσει τη γνώμη του Landrus.
“To έργο “Salvator Mundi” δεν είναι ένα πολύ συνηθισμένο θέμα, αλλά είναι ένα τυπικό θέμα και για να είσαι “Salvator Mundi” πρέπει να κάνεις τρία πράγματα. Πρώτον, ο Χριστός πρέπει να κοιτάξει τον θεατή. Το βλέμμα του γίνεται αναπόφευκτο. Στην πραγματικότητα, αυτό σχολιάστηκε εκείνη την εποχή – ότι ο “Salvator Mundi” είναι αυτή η πανταχού παρούσα άποψη για τον Θεό. Η δεύτερη πτυχή είναι ότι ο Χριστός πρέπει να είναι ευλογημένος. Αυτό είναι μέρος του θέματος. Και η τρίτη πτυχή είναι ότι πρέπει να κρατάει μια σφαίρα. Τώρα στην περίπτωση του Leonardo, έχει κάνει κάτι αξιοσημείωτο που κανένα από τα αγόρια ή τους αντιγραφείς δεν μπορούσε να κάνει ή δεν θα καταλάβαινε. Έχει μετατρέψει τον πλανήτη σε μια κρυστάλλινη σφαίρα. Είναι μια κρυστάλλινη σφαίρα με αυτό που στη γεωλογία ονομάζονται εγκλείσματα, κενά. Δεν είναι φυσαλίδες αέρα όπως στο γυαλί. Έκανα κάποια γεωλογία στο Cambridge όταν ήμουν εκεί κάνοντας φυσικές επιστήμες. Μόλις είδα τη σφαίρα, σκέφτηκα ότι έμοιαζε με κρύσταλλο βράχου. Έχετε λοιπόν αυτά τα τρία απολύτως απαιτούμενα στοιχεία του Salvator Mundi για το εάν πρόκειται να είναι Salvator Mundi. To σίγουρo είναι πως είναι ένας πίνακας που έγινε κατά παραγγελία.”
Μια πρόσφατη μελέτη από επιστήμονες υπολογιστών από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, προσφέρει μια άλλη, εξήγηση. Χρησιμοποίησαν ψηφιακά γραφικά και προγράμματα προσομοίωσης φωτός για να αποδείξουν ότι η απόδοση της γυάλινης σφαίρας από τον Leonardo είναι τελικά ακριβής.
 |
| Virtual Scene Setup από το University of California, Irvine for Proof of Concept |
Η ομάδα υποστηρίζει ότι η σφαίρα που ζωγράφισε ο Da Vinci πρέπει να είναι κοίλο γυαλί και όχι συμπαγής κρύσταλλος. Ως εκ τούτου, δεν θα παραμορφώσει το φως όπως άλλοι υπέθεσαν ότι θα έπρεπε. Μάλλον, θα προκαλούσε μόνο μικρές στρεβλώσεις της κουρτίνας πίσω της, τις οποίες ζωγράφισε ο καλλιτέχνης με ακρίβεια.
Αυτό το εύρημα συνδέεται στενότερα με τη γοητεία του Da Vinci με την επιστήμη. Όπως φαίνεται από τις εξελιγμένες γραφικές αποδόσεις της ομάδας, το έργο Salvator Mundi ενσωματώνει τις επιστημονικές του γνώσεις σχετικά με την οπτική αντί να το διαψεύδει.
Ένα από τα μυστήρια του πίνακα – εκτός από την αντανάκλαση του Ιησού μέσα στη σφαίρα που κρατά- είναι ότι στο πρωτότυπο έργο, ο Ιησούς μοιάζει να έχει δύο αντίχειρες, ενώ σε εκείνο που πωλήθηκε έχει έναν. Μια πιθανότητα είναι ότι ίσως το τελικό έργο που “συντηρήθηκε” και πωλήθηκε στην απίστευτα μεγάλη τιμή, να είναι ένα αντίγραφο.. Ασχέτως όμως της αυθεντικότητας του έργου, οι συντηρητές συμφωνούν πως η “υπερβολική συντήρηση” το έχει αποδυναμώσει.. Ο οίκος Christie’s δεν παύει να τον θεωρεί αυθεντικό, χαρακτηρίζοντάς τον ως τη μεγαλύτερη καλλιτεχνική επανανακάλυψητου 21ου αιώνα.
