Ένας χαρακτηρισμός που εύκολα αποδίδεται από ορισμένους κύκλους στον σύγχρονο Έλληνα είναι αυτός του «ρατσιστή». Όμως, για τους λάθος λόγους…
«Κατανοώντας» τους «μαχητές»…
Το πρόσφατο, αποτρόπαιο τρομοκρατικό χτύπημα στο Ισραήλ από «μαχητές» (sic) της Χαμάς, έφερε για μία ακόμα φορά στην επιφάνεια τα βαθιά αντισημιτικά αισθήματα μιας όχι ευκαταφρόνητης μειοψηφίας (με ένα ερωτηματικό εδώ) Ελλήνων. Σχεδόν κάθε έκφραση αποτροπιασμού στα social media για τα κτηνώδη εγκλήματα των τρομοκρατών σε βάρος ανυπεράσπιστων ανθρώπων, συνάντησε τον τυποποιημένο, ασύμμετρα συμψηφιστικό αντίλογο «ναι, αλλά και οι Ισραηλινοί…», που κατά βάθος διαβάζεται «…και οι Εβραίοι». Στην Αθήνα, οι επίσημες εκδηλώσεις συμπαράστασης στον λαό του Ισραήλ ήταν το πολύ υποτονικές (ίσα να τηρούνται τα προσχήματα για μία χώρα της Ευρώπης), ενώ για την Θεσσαλονίκη – μια πόλη που δεν ζήτησε ποτέ συγνώμη για τον, εκόντα ή άκοντα, ρόλο της στο Ολοκαύτωμα – ήταν απλά μήνας Οκτώβριος…
Όμως, ο αντισημιτισμός σε αυτή τη χώρα αφήνει ισχυρό αποτύπωμα ακόμα και μέσα στο ίδιο το Κοινοβούλιο. Με βάση τα αποτελέσματα των πρόσφατων εθνικών εκλογών, ένα όχι ευκαταφρόνητο ποσοστό του εκλογικού σώματος αντιπροσωπεύεται στη Βουλή από πολιτικά κόμματα που, εκτός των άλλων κοινών ή μη-κοινών τους χαρακτηριστικών, τα διακρίνει ένας βαθμός «εβραιοφοβίας» (ας μου συγχωρηθεί ο νεολογισμός). Έχουν κατά καιρούς εκφράσει, δηλαδή, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, μία σχετική απέχθεια για το εβραϊκό στοιχείο, όχι απαραίτητα με αφορμή και μόνο τις πολιτικές του κράτους του Ισραήλ.
Φυσικά, δεν ήταν οι όποιες αντισημιτικές τους θέσεις ο λόγος της παρουσίας των κομμάτων αυτών στη Βουλή. Εν τούτοις, αν και έχουν αποδοθεί στα εν λόγω κόμματα κατηγορίες περί ρατσιστικού λόγου, αυτές περιορίζονται κυρίως σε ζητήματα που αφορούν τη μετανάστευση. Ίσως επειδή, κατά βάθος, οι περισσότεροι σ’ αυτό τον τόπο κουβαλούμε εξ απαλών ονύχων μία μορφή ρατσισμού που έχει φωλιάσει για τα καλά στο εθνικό μας ασυνείδητο…
Ο ρατσισμός δεν βρισκόταν στο Σύνταγμα…
Το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς τού 2022, μερικές εκατοντάδες μεταναστών «κατέλαβαν» την Πλατεία Συντάγματος με σκοπό να γιορτάσουν το νέο έτος. Οι συγκεντρωθέντες αγνόησαν επιδεικτικά τα περιοριστικά μέτρα της πολιτείας εν μέσω σφοδρού, τις μέρες εκείνες, κύματος πανδημίας, ενώ πολλοί επιδόθηκαν σε ύβρεις εναντίον της πολιτικής ηγεσίας της χώρας.
Πριν καλά – καλά προλάβουν να ακουστούν διαμαρτυρίες γι’ αυτή την, κατ’ ουσίαν, μαζική επίδειξη υγειονομικής απείθειας (οι ίδιες διαμαρτυρίες που θα ακούγονταν αν επρόκειτο για συνάθροιση Ελλήνων αρνητών τού Covid), «ευαίσθητα» πληκτρολόγια έσπευσαν να χαρακτηρίσουν την συγκέντρωση ως «αυθόρμητη» και, σε κάθε περίπτωση, εντελώς καλοπροαίρετη. Αλλά δεν σταμάτησαν εκεί: Με αφορμή κάποιες αντιδράσεις στα social media, φιλοτέχνησαν για μία ακόμα φορά το προφίλ του Έλληνα ως ατόμου που διακατέχεται από ρατσιστικά αισθήματα απέναντι στους μετανάστες!
Η καραμέλα του «ρατσισμού» που βιώνουν οι μετανάστες στην Ελλάδα έχει αρχίσει πια να λιώνει, χάνοντας κι αυτήν ακόμα την άνοστη γεύση της. Στην πραγματικότητα, οι Έλληνες δυσφορούν εξαιτίας των προβλημάτων που έχει προκαλέσει η ανεξέλεγκτη – και, σε μεγάλο βαθμό, «παράτυπη» – μετανάστευση, με τις όποιες δυσάρεστες αλλαγές έχει επιφέρει στην ποιότητα ζωής και την καθημερινότητα των ανθρώπων. Ειδικά στις γειτονιές του κέντρου της πρωτεύουσας, αλλά και σε μερικά νησιά που έχουν υποστεί δυσβάσταχτες μεταναστευτικές πιέσεις.
Όμως, ο αληθινός ρατσισμός που ενδημεί στην Ελλάδα δεν αφορά τους ξένους μετανάστες, αλλά κάποιους ανθρώπους – ακόμα και Έλληνες πολίτες – που, απλά, ανήκουν σε διαφορετικό θρήσκευμα…
Το «λάθος του Χίτλερ»…
Όταν βρίσκω ελεύθερο χρόνο, συζητώ με τους φοιτητές μου θέματα Ιστορίας. Πριν από καιρό άνοιξα μία συζήτηση για τα εγκλήματα του Ναζισμού, και ειδικά το Ολοκαύτωμα. Κάποια στιγμή, ένας εκ των αρίστων της τάξης ζήτησε τον λόγο:
– Όμως, και οι Εβραίοι είχαν δώσει δικαιώματα με τη συμπεριφορά τους, κάνοντας τους Γερμανούς να αγανακτούν μαζί τους!
Ρωτώντας για ποιες συμπεριφορές επρόκειτο, πήρα μία απάντηση περί «στυγνών τραπεζιτών» και «διεθνών συνωμοσιών». Ήταν προφανές ότι ο νέος αυτός είχε μεγαλώσει ακούγοντας και, τελικά, αφομοιώνοντας όλα τα δαιμονικά στερεότυπα του αντισημιτισμού. Όταν ρώτησα ποιο ήταν το κρίμα ενός φτωχού Εβραίου χωρικού και της οικογένειάς του στα βάθη της Πολωνίας ή της Τσεχοσλοβακίας, που δολοφονήθηκαν από τους Ναζί στο Άουσβιτς ή σε κάποια τοπική τάφρο, ο καλός μου μαθητής έδειξε να προβληματίζεται. Ίσως για πρώτη φορά…
Ας πούμε την αλήθεια: Δύσκολα θα βρεθεί ένας από εμάς που να μην έχει ακούσει έστω μία φορά στη ζωή του τη θλιβερή φράση: «Το μόνο λάθος του Χίτλερ είναι πως δεν τους ξέκανε όλους!» Όχι αρθρωμένη από ανθρωπόμορφα τέρατα αλλά από συνηθισμένους ανθρώπους της διπλανής πόρτας. Αυτούς που θα ονόμαζε κάποιος «καλούς ανθρώπους». Γιατί, ακόμα και καλοί άνθρωποι έχουν πέσει θύματα μίας ρατσιστικής μυθολογίας που δαιμονοποιεί συλλήβδην τα μέλη ενός μικρού υποσυνόλου της ανθρωπότητας, «δικαιολογώντας» ακόμα και την επιχείρηση μαζικής εξόντωσής τους από τον Χίτλερ και την παρέα του.
Μία επιστημονική μελέτη αποκαλύπτει…
Έπεσε πρόσφατα στα χέρια μου μία ενδιαφέρουσα κοινωνιολογική μελέτη, προϊόν επιστημονικής δημοσκοπικής έρευνας που διεξήχθη πριν λίγα χρόνια από την Μονάδα Ερευνών Κοινής Γνώμης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Είχε ως θέμα το φαινόμενο του αντισημιτισμού στη σύγχρονη Ελλάδα. (Η μελέτη αποφεύγει να ξύσει πληγές επεκτείνοντας τον χρονικό της ορίζοντα προς το παρελθόν, και ιδιαίτερα στην περίοδο της Κατοχής.) Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω κατά πόσον τα ευρήματα της έρευνας είναι απόλυτα αντιπροσωπευτικά της ελληνικής πραγματικότητας σε ό,τι αφορά τον αντισημιτισμό. Θεωρώ όμως ότι, ως αποτέλεσμα σοβαρής επιστημονικής προσπάθειας, τα συμπεράσματα της έρευνας αν μη τι άλλο καταγράφουν τάσεις στην ελληνική κοινή γνώμη που δεν θα πρέπει να αμφισβητηθούν.
Παραθέτω επιγραμματικά ένα μικρό μόνο μέρος από τα στοιχεία που αναφέρονται στο κείμενο της μελέτης [1]:
1. Πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο εβραϊκός πληθυσμός στη χώρα μας αριθμούσε 73,000 άτομα, εκ των οποίων 65,000 Έλληνες Εβραίοι αφανίστηκαν στο Ολοκαύτωμα (σ.σ.: το τι συνέβη με τις περιουσίες τους είναι μια άλλη, θλιβερή ιστορία…). Σήμερα ζουν στην Ελλάδα περί τους 5,000 Έλληνες εβραϊκού θρησκεύματος.
2. Από σχετικά πρόσφατη διεθνή έρευνα μεταξύ 100 χωρών, προέκυψε ότι το 69% των Ελλήνων πολιτών διακατέχεται από κάποιου βαθμού αντισημιτικά αισθήματα, όταν ο μέσος όρος στη Δυτική Ευρώπη βρίσκεται στο 24% και στην Ανατολική στο 34%.
3. Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, στη χώρα μας η «εβραιοφοβία» εκδηλώνεται επίσημα χωρίς να αποτελεί ταμπού, ως ιδεολογική πεποίθηση ενός τμήματος της ελληνικής Ορθοδοξίας, του πολιτικού κόσμου, αλλά και της κοινωνίας των πολιτών (περιλαμβανομένης μίας ελίτ διανοουμένων).
4. Συχνά είναι τα φαινόμενα βεβήλωσης εβραϊκών μνημείων, συναγωγών και νεκροταφείων, τόσο από μέλη νεοναζιστικών οργανώσεων, όσο και από μέλη οργανώσεων της άκρας αριστεράς (κυρίως ως αντίποινα για πολιτικές του κράτους του Ισραήλ).
5. Την περίοδο της μεγάλης οικονομικής κρίσης του πρόσφατου παρελθόντος, η συχνή παρομοίωση των συνεπειών της κρίσης με το Ολοκαύτωμα αποτέλεσε κοινό μοτίβο μεταξύ αριστερών και δεξιών πολιτικών δυνάμεων. Μία τέτοια ασύμμετρη σχετικοποίηση οδηγεί στην υποτίμηση της εμπειρίας του Ολοκαυτώματος και, τελικά, στην υποβάθμιση της σημασίας ενός εγκλήματος γενοκτονίας.
6. Διαδεδομένη είναι στην Ελλάδα η αντίληψη ότι το «λεγόμενο Ολοκαύτωμα» δεν είναι παρά σιωνιστικός μύθος, τον οποίο οι σιωνιστές προπαγανδίζουν παγκοσμίως σε αγαστή συνεργασία με ακαδημαϊκούς κύκλους.
7. Περίπου το 65% των ερωτηθέντων στην έρευνα θεωρεί ότι οι Εβραίοι εκμεταλλεύονται το Ολοκαύτωμα για να έχουν καλύτερη αντιμετώπιση από διεθνή κέντρα αποφάσεων. Το ίδιο ποσοστό ερωτηθέντων ταυτίζει απόλυτα την αμυντική πολιτική του Ισραήλ με την γενοκτονική πολιτική των Ναζί.
8. Το 55% με 58% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι έχει ελάχιστη έως καθόλου εμπιστοσύνη προς τους Εβραίους.
9. Περίπου το 21% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι θα έπρεπε να απαγορεύεται στους Εβραίους να αγοράζουν γη.
10. Το 34% των ερωτηθέντων διαφωνεί με τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στην ελληνική εκπαίδευση, ενώ το 17% θεωρεί «δικαιολογημένη» την βεβήλωση μνημείων του Ολοκαυτώματος.
Για περισσότερες λεπτομέρειες σε ό,τι αφορά τη μελέτη, δείτε το πλήρες κείμενο [1].
Ρατσισμός χωρίς εισαγωγικά…
Είναι αλήθεια ότι, από εννοιολογική άποψη, ο ρατσισμός είναι δύσκολο να οριστεί με τρόπο απόλυτο και οικουμενικά αποδεκτό. Μία απόπειρα εννοιολογικής προσέγγισης στον ρατσισμό είχαμε κάνει παλιότερα σε μία σειρά κειμένων (βλ., π.χ., [2,3]). Αυτό που δεν αμφισβητείται είναι ότι η αρνητική προδιάθεση απέναντι σε έναν άνθρωπο για τον λόγο και μόνο ότι είναι «διαφορετικός» (π.χ., έρχεται από άλλα μέρη, έχει διαφορετικό θρήσκευμα, έχει διαφορετικό χρώμα, κλπ.) είναι δείγμα ρατσιστικής νοοτροπίας, στον βαθμό που ο άνθρωπος αυτός σέβεται απόλυτα τους νόμους και, γενικότερα, συμβάλλει θετικά στο επίπεδο ζωής στη χώρα. Προϋπόθεση που, δυστυχώς, δεν ισχύει πάντοτε σε ό,τι αφορά τους μετανάστες…
Η στάση μας απέναντι στα άτομα εβραϊκού θρησκεύματος αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση με ηθικά και ψυχικά φορτισμένους ιστορικούς συνειρμούς. Όπως πιστοποιεί η έρευνα που παραθέσαμε, οι άνθρωποι αυτοί αντιμετωπίζονται συχνά με προκατάληψη, όχι εξαιτίας κάποιας αποκλίνουσας κοινωνικής συμπεριφοράς τους αλλά λόγω της θρησκευτικής τους πίστης, ή ακόμα και της φυλετικής τους ταυτότητας. Κατά συνέπεια, κάθε αρνητική διάκριση απέναντί τους συνιστά, θα λέγαμε, τον ορισμό του ρατσισμού. Ιδιαίτερα μάλιστα όταν αυτή η διάκριση οδηγεί στην κατ’ ουσίαν «δικαιολόγηση» του πιο φριχτού μαζικού εγκλήματος της Ιστορίας, μερικές φορές συνοδευόμενη από εγκωμιαστικά σχόλια για τον διαστροφικό νου που το εμπνεύστηκε και το οργάνωσε!
Στη χώρα που γνώρισε τη φρίκη των ναζιστικών ολοκαυτωμάτων στα Καλάβρυτα, στο Δίστομο, στο Κομμένο, στην Κάνδανο (κι αυτή είναι μόνο μία μερική λίστα) είναι ανεπίτρεπτο να υποβαθμίζουμε – πόσο μάλλον να χειροκροτούμε – τις ναζιστικές θηριωδίες που υπέστησαν μαζικά έξι εκατομμύρια συνάνθρωποί μας. Ακόμα και αν, κατά την δογματική ορθοδοξοκεντρική πεποίθησή μας, οι άνθρωποι αυτοί ανήκαν σε έναν λαό που αντιλαμβάνεται με «λάθος» τρόπο τα μεταφυσικά ζητήματα…
Ως επίλογο θα προσθέσω τούτο: Θλιβερή κηλίδα για τη Δημοκρατία μας αποτελεί η παρουσία εκπροσώπων του νεοναζιστικού χώρου στο ελληνικό Κοινοβούλιο. Το χειρότερο, όμως, είναι πως κάποιες από τις νοσηρές ιδέες τους βρίσκονται βαθιά ριζωμένες στο συλλογικό μας ασυνείδητο, ανεξάρτητα από τον βαθμό προσήλωσης του καθενός στις δημοκρατικές αρχές. Αν θέλουμε να λεγόμαστε σύγχρονη δημοκρατική κοινωνία – χωρίς εκπτώσεις στη σημασία των λέξεων – θα πρέπει κάποτε να κοιταχτούμε με θάρρος στον καθρέφτη της εθνικής αυτογνωσίας και να δούμε όλα εκείνα που πρέπει να αλλάξουμε. Μέσα μας, κυρίως.
