H ευφάνταστη καλλιτεχνική του καριέρα όσο και η καταστροφική ψυχική του ασθένεια, δημιούργησε εκθαμβωτικά λεπτομερείς πίνακες νεράιδων ενώ ήταν περιορισμένος σε ένα άσυλο.

Η κλισέ ιδέα της «λεπτής γραμμής μεταξύ ιδιοφυΐας και παραφροσύνης» είναι αυτή που έχει συζητηθεί τόσο από ψυχιάτρους και ψυχολόγους για δεκαετίες. Κατά μία έννοια είναι μια επανάληψη του στερεότυπου του «βασανισμένου καλλιτέχνη» που χρησιμοποιείται από εκείνους που ακούν για τις άθλιες ζωές των μεγάλων δημιουργών και αποφασίζουν ότι τα ψυχολογικά προβλήματα ήταν απαραίτητα για να έχουν δημιουργήσει μεγάλη τέχνη. Στην πραγματικότητα, η ιδέα της ψυχικής ασθένειας που συνδέεται με τη δημιουργικότητα οφείλεται γενικά στη μεγαλύτερη εστίασή μας στις ψυχικές διαδικασίες των καλλιτεχνών, έτσι ώστε όταν είναι ψυχικά άρρωστοι είναι αδύνατο για τους ιστορικούς να το αγνοήσουν όπως κάνουν με πολιτικούς, αριστοκράτες και ηγέτες.  Αυτό συνέβη και με την περίπτωση του Richard Dadd.

Richard Dadd

Portrait of Richard Dadd at Bethlem by Henry Haring, c. 1875

Ο Richard Dadd ήταν ζωγράφος της βικτωριανής εποχής του οποίου η ζωή και η καλλιτεχνική σταδιοδρομία χαρακτηρίστηκαν από τραγωδία, πατροκτονία και καινοτομία στη δημιουργία νεράιδων στη ζωγραφική του 19ου αιώνα. Γεννημένος το 1817 σε μεγάλη οικογένεια στο Κεντ, ο Dadd θεωρούνταν καλλιτεχνικό θαύμα από τότε που ήταν παιδί. Σε ηλικία δεκαεπτά ετών, ο Dadd  μετακόμισε στο Λονδίνο αφού έγινε φοιτητής στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών.

Ο πολλά υποσχόμενος καλλιτέχνης Richard Dadd δολοφόνησε τον πατέρα του το καλοκαίρι του 1843. Κρατούμενος ως «σχιζοφρενής εγκληματίας », συνέχισε να ζωγραφίζει κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του. Σήμερα τον θυμόμαστε ως έναν από τους πιο καταξιωμένους καλλιτέχνες της βικτωριανής εποχής.

Από την αρχή της καριέρας του  οι πίνακες του Dadd του ήταν ευφάνταστοι και απροσδόκητοι. Αυτό προσέλκυσε τη δημόσια ίντριγκα ενώ αψηφούσε την κατηγοριοποίηση στα κύρια και avant-garde καλλιτεχνικά κινήματα της εποχής του. Οι πίνακες με νεράιδες του Dadd, με τις εμμονικά ζωγραφισμένες λεπτομέρειες, τους φανταστικούς χαρακτήρες νεράιδων, τις απόκοσμες σκηνές και τα μυστηριώδη νοήματα, θάμπωσαν τους επισκέπτες της έκθεσης κατά τη διάρκεια της ζωής του καλλιτέχνη και πολύ αργότερα.

Ο Richard Dadd οδήγησε ένα καλλιτεχνικό κίνημα που ονομάζεται«The Clique»

Oberon and Titania από τον Richard Dadd, 1854-58

Όπως πολλοί νεαροί ενήλικες ζωγράφοι στη Βρετανία της βικτωριανής εποχής, ο Richard Dadd είχε βαρεθεί την ιεραρχία της τέχνης που επιβλήθηκε από ιδρύματα όπως η Βασιλική Ακαδημία Τεχνών, η οποία ευνοούσε την ιστορική ζωγραφική ως την υψηλότερη μορφή τέχνης. Στα τέλη της δεκαετίας του 1830, προτού αρχίσει να ενδιαφέρεται για τη ζωγραφική των νεραϊδών, ο Dadd δημιούργησε μια ομάδα avant-garde καλλιτεχνών που ονομαζόταν «The Clique» με συμφοιτητές της τέχνης στο Λονδίνο.

Αντί να ασκούν την ακαδημαϊκή υψηλή τέχνη, τα μέλη της The Clique προτιμούσαν τη ζωγραφική ειδών η οποία θεωρήθηκε ένα από τα λιγότερο σημαντικά είδη τέχνης από τη Βασιλική Ακαδημία επειδή απεικόνιζε συνηθισμένα θέματα και την καθημερινή ζωή. Ανέφεραν τον William Hogarth, έναν αμφιλεγόμενο Βρετανό ζωγράφο του 18ου αιώνα, ως έμπνευση. Η Clique πίστευε επίσης ότι η τέχνη πρέπει να κρίνεται από το κοινό και όχι σύμφωνα με τα ακαδημαϊκά πρότυπα της υψηλής τέχνης, τα οποία θεωρούσαν υπερβολικά άκαμπτα και ξεπερασμένα.

Η Clique σχημάτισε μια λέσχη σκίτσων, όπου συναντιόνταν για να κάνουν σχέδια με ένα κοινό θέμα και στη συνέχεια ζητούσαν από μη καλλιτέχνες να κρίνουν τα έργα που προέκυψαν και να επιλέξουν τα καλύτερα της συνεδρίας. Η ομάδα παρέμεινε μαζί μόνο μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1840, μετά την οποία κάθε μέλος του The Clique, εκτός από τον Richard Dadd, έγιναν επιτυχημένα μέλη της Βασιλικής Ακαδημίας. Η Ακαδημία ήταν γνωστή εκείνη την εποχή για την αντίθεσή της ενάντια στις δραστηριότητες της πιο διάσημης avant-garde ομάδας  προ-ραφαηλιτών καλλιτεχνών.

Πριν ασχοληθεί με τη ζωγραφική με νεράιδες, ο Richard Dadd ενδιαφερόταν για τον Οριενταλισμό

The Flight Out of Egypt του Richard Dadd, 1849-50, μέσω Tate Britain, Λονδίνο

Καθώς η ενασχόλησή του με το “The Clique” έφτασε στο τέλος της, η αναπτυσσόμενη καλλιτεχνική καριέρα του Dadd πήρε μια δική της κατεύθυνση. Ο Dadd ξεκίνησε μια μεγάλη περιοδεία στη Μέση Ανατολή για να βυθιστεί στο ύφος και το θέμα του οριενταλιστικού στυλ ζωγραφικής. O Οριενταλισμός ο οποίος αναφέρεται στις απεικονίσεις και τις μιμήσεις των δυτικών καλλιτεχνών των ανατολικών πολιτισμών και αισθητικής, ήταν ένας σεβαστός τομέας έμφασης για τους ακαδημαϊκούς ζωγράφους του 19ου αιώνα στην Ευρώπη.

“Η Φυγή από την Αίγυπτο” απεικονίζει τη Μαρία, τον Ιωσήφ και το θείο βρέφος σε μια δυναμική σκηνή γεμάτη φιγούρες και τολμηρές αποχρώσεις τοπίων της ερήμου. Ο Dadd πιθανότατα εμπνεύστηκε από ένα στρατόπεδο μουσουλμάνων προσκυνητών που επισκέφτηκε κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του στη Δαμασκό, σημείο συνάντησης για το ετήσιο προσκύνημα Χατζ στη Μέκκα. Ταυτόχρονα, αυτός ο πίνακας ήταν επίσης ξεκάθαρα εμπνευσμένος από τα ταξίδια του Dadd στην Αίγυπτο και τους Αγίους Τόπους. Όπως άλλα παραδείγματα οριενταλιστικής ζωγραφικής από την εποχή του Dadd, το “ Η Φυγή από την Αίγυπτο” είναι μια ευφάνταστη συνένωση άσχετων τοποθεσιών και πολιτισμών για να δημιουργήσει μια ελκυστική και εξωτική σκηνή για τους δυτικούς θεατές να ερμηνεύσουν τη βιβλική ιστορία.

Στο τέλος της εκδρομής του στη Μέση Ανατολή, ενώ ταξίδευε στον ποταμό Νείλο με βάρκα, ο Richard Dadd άρχισε να παρουσιάζει σημάδια αγωνίας. Ο Dadd περιέγραψε την φθίνουσα ψυχική του κατάσταση σε ένα γράμμα στο σπίτι:

Ο ενθουσιασμός αυτών των σκηνών ήταν αρκετός για να ανατρέψει τον εγκέφαλο ενός συνηθισμένου αδύναμου μυαλού σαν εμένα, και συχνά έχω ξαπλώσει τη νύχτα με τη φαντασία μου τόσο γεμάτη άγριες ιδιοτροπίες. ότι έχω πραγματικά και αληθινά αμφισβητήσει τη δική μου λογική».

Αν δεν είχε γίνει διάσημος για τη θεσμοθέτησή του και για τους πίνακές του με νεράιδες, τον Richard Dadd πιθανότατα θα τον θυμόμασταν για τους οριενταλιστικούς πίνακές του εμπνευσμένους από ταξίδια.

Δολοφόνησε τον πατέρα του και νοσηλεύτηκε

Sir Alexander Morison από τον Richard Dadd, 1852, μέσω της Σκωτίας Εθνικής Πινακοθήκης Πορτρέτων, Εδιμβούργο

Μετά την επιστροφή του στην Αγγλία από την περιοδεία του στη Μέση Ανατολή, ο Richard Dadd διαγνώστηκε ότι είχε συγχυσμένο μυαλό. Ελπίζοντας να αναρρώσει, ο Dadd μετακόμισε στο αγροτικό Κεντ με μέλη της οικογένειάς του. Ωστόσο, η ψυχολογική του δυσφορία και οι παρανοϊκές αυταπάτες μόνο επιδεινώθηκαν. Ο Dadd κατέληξε τραγικά να σκοτώσει τον πατέρα του με μαχαίρι, αφού πίστευε ότι ήταν δαιμονισμένος. Μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα φυγής, ο Dadd ομολόγησε το έγκλημα.

Ο Dadd ήταν μεταξύ των πρώτων καταδικασμένων εγκληματιών στη Βρετανία της βικτωριανής εποχής που κηρύχτηκε παράφρων παρά ένοχος για φόνο, κάτι που θα σήμαινε εκτέλεση. Αντίθετα, ο Dadd καταδικάστηκε να ζήσει σε ψυχιατρικό ίδρυμα για το υπόλοιπο της ζωής του. Εικάζεται ότι ο Dadd έπασχε πιθανώς από σχιζοφρένεια, μια πάθηση που φαινόταν να υπάρχει στην οικογένειά του.

Όσον αφορά την αναγνώριση και την αντιμετώπιση των ψυχικών ασθενειών η βικτωριανή εποχή έκανε πολλές προοδευτικές κοινωνικές αλλαγές. Ο 19ος αιώνας είδε την ίδρυση νέων εγκαταστάσεων ασύλου στη Βρετανία της βικτωριανής εποχής, οι οποίες επέτρεπαν σε άτομα που προφασίζονταν παραφροσύνη για να αποφύγουν την κακομεταχείριση στη φυλακή και αντ` αυτού να λάβουν θεραπεία ενώ περιορίζονταν σε άσυλα, τα οποία θεωρούνταν καταφύγιο και ανάκαμψη. Ενώ οι αντιψυχωτικές θεραπείες που ήταν διαθέσιμες κατά τη βικτοριανή εποχή δεν έκαναν λίγα για να καταπνίξουν τα ψυχολογικά συμπτώματα του Dadd, οι γιατροί του, τον ενθάρρυναν να συνεχίσει να ζωγραφίζει, κάτι που έκανε σε όλη τη διάρκεια των 42 χρόνων του εγκλεισμού του. Το πορτρέτο του Dadd, ο Sir Alexander Morison, απεικονίζει έναν από τους γιατρούς που επέβλεπαν την ψυχική του υγεία.

Το πορτρέτο ενός νεαρού άνδρα από τον Richard Dadd, 1853

Επειδή ο Richard Dadd πέρασε το απόγειο της καριέρας του ενώ ήταν στο άσυλο, τα περισσότερα από τα καλύτερα έργα του δημιουργήθηκαν μέσα στα τείχη των ασύλων. Για παράδειγμα, το “Πορτραίτο ενός νεαρού άνδρα” απεικονίζει έναν άγνωστο κάτοχο και ολοκληρώθηκε κατά τη διάρκεια της ποινής του. Το σκηνικό είναι τόσο ευφάνταστο και εξαιρετικά λεπτομερές όσο οι πιο φανταστικοί πίνακές του με νεράιδες και περιλαμβάνει ένα κόκκινο καπέλο φέσι που φορούσε ο Dadd κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του στη Μέση Ανατολή.

Στη δεκαετία του 1860, ο Dadd μεταφέρθηκε από το Νοσοκομείο Bethlem του Λονδίνου σε μια νέα υπερσύγχρονη εγκατάσταση υψηλής ασφάλειας που ονομάζεται Broadmoor Hospital έξω από το Λονδίνο. Εκεί, του εξόπλισαν ένα στούντιο ζωγραφικής και του παρασχέθηκαν πρόσθετες ελευθερίες, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης στους απέραντους χώρους έξω, όπου πέρασε χρόνο συγκεντρώνοντας έμπνευση για τους πίνακές του με νεράιδες και άλλα έργα. Ο Dadd ζωγράφισε επίσης τοιχογραφίες σε όλη τη νέα εγκατάσταση, οι οποίες δυστυχώς έκτοτε έχουν χαθεί.

Ο Dadd έζησε το υπόλοιπο της ζωής του άνετα στο Νοσοκομείο Broadmoor, όπου συνέχισε να εργάζεται στους διάσημους πίνακές του με νεράιδες μέχρι το θάνατό του το 1886 σε ηλικία 69 ετών.

Ο Richard Dadd ήταν ο ηγέτης της βικτωριανής εποχής της ζωγραφικής νεράιδων

Puck από τον Richard Dadd, γ. 1841

Η ζωγραφική με νεράιδες αναφέρεται σε ένα υποείδος τέχνης που απεικονίζει φανταστικά θέματα νεράιδων από μύθους, θρύλους και τη φαντασία των καλλιτεχνών. Ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές στη Βρετανία από τη δεκαετία του 1840 έως τη δεκαετία του 1870, αλλά πριν από τη βικτωριανή εποχή, Βρετανοί καλλιτέχνες όπως ο William Blake και ο Henry Fuseli είχαν ήδη ασχοληθεί με τη ζωγραφική των νεραϊδών. Η διαδεδομένη γοητεία με τον Πνευματισμό και το υπερφυσικό κατά τη διάρκεια της βικτωριανής εποχής βοήθησε στη διάδοση των απόκοσμων πινάκων με νεράιδες του Richard Dadd. Ο 19ος αιώνας είδε επίσης μια αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος του κοινού για τον Σαίξπηρ, ειδικά παραμυθίες όπως το Όνειρο Θερινής Νύχτας.

Το “Puck” είναι το πρώτο πλήρες παράδειγμα για έναν πίνακα ζωγραφικής με νεράιδες του Richard Dadd και παρουσιάστηκε το 1841, μαζί με ένα άλλο πίνακα, που εδραίωσαν την φήμη του ως του κορυφαίου καλλιτέχνη της βικτωριανής εποχής για το είδος της ζωγραφικής με νεράιδες. Ο πίνακας απεικονίζει τον Puck, έναν νεράιδο από το “Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας”, περιτριγυρισμένο από μικροσκοπικές φιγούρες που χορεύουν. Αυτός ο πίνακας ολοκληρώθηκε πριν από την ψυχική ασθένεια και τη νοσηλεία του Dadd, αλλά συνέχισε να ζωγραφίζει το θέμα και με το στυλ της νεράιδας σε όλη τη διάρκεια της καριέρας του.

Οι πιο διάσημοι πίνακες ενέπνευσαν πολλούς καλλιτέχνες

Οι νεράιδες του The Fairy Feller`s Master-Stroke από τον Richard Dadd, 1855-64

Ο Richard Dadd πέτυχε απίστευτη λεπτομέρεια στα έργα του με λάδι και ακουαρέλα με stippling, μια προσθετική τεχνική ζωγραφικής δανεισμένη από την παράδοση των μινιατούρων που περιλαμβάνει διακριτικά χτίσιμο χρωμάτων χρησιμοποιώντας ένα σφουγγάρι ή πινέλο για στοίβες σε λεπτά στρώματα. Ο Dadd ζωγράφισε το The Fairy Feller`s Master-Stroke σε μια περίοδο εννέα ετών. Ενώ ο καμβάς παραμένει τεχνικά ημιτελής, θεωρείται ευρέως ως το καλύτερο έργο του. Κατά τη διάρκεια σχεδόν μιας δεκαετίας, ο Dadd εργαζόταν σε ένα μικροσκοπικό τμήμα του πίνακα κάθε φορά, δημιουργώντας πολλά σκίτσα και στρώνοντας τόσο πολύ χρώμα που ο καμβάς είναι σχεδόν τρισδιάστατος. Η λεπτομέρεια είναι εξαιρετική και μικρή, ειδικά αν ληφθεί υπόψη το σχετικά μικρό μέγεθος του καμβά.

Ο Dadd μεταφέρθηκε μεταξύ ιδρυμάτων πριν προλάβει να ολοκληρώσει επίσημα αυτόν τον πίνακα, έτσι έγραψε ένα ποίημα σε μια προσπάθεια να εξηγήσει μερικές από τις εικόνες και τους χαρακτήρες που ζωγράφισε. The Fairy Feller`s Master-Stroke περιέχει μια σειρά από χαρακτήρες από τη φαντασία του Dadd, συμπεριλαμβανομένου του Fairy Feller, που σηκώνει ένα τσεκούρι. Η σύνθεση περιλαμβάνει επίσης τον Πάπα, τον αείμνηστο πατέρα του Dadd, και το Oberon and Titania του Σαίξπηρ.

Παρά το γεγονός ότι καλύπτεται από μυστήριο, αυτός ο πίνακας με νεράιδες συνέχισε να εμπνέει πολλούς δημιουργούς, συμπεριλαμβανομένων των καλλιτεχνών των αρχών του 20ού αιώνα που πρωτοστάτησαν στον σουρεαλισμό και τον frontman των Queen, Freddie Mercury. Έχοντας ανακαλύψει το The Fairy Feller`s Master-Stroke  στην γκαλερί  Τate του Λονδίνου και μελετώντας το συνοδευτικό ποίημα, ο Mercury εμπνεύστηκε να γράψει ένα τραγούδι με νεράιδες, αποδεικνύοντας τη διαρκή επίδραση των φανταστικών πίνακες νεράιδων του Richard Dadd του 19ου αιώνα.