Το απίστευτο ταλέντο του, η τεράστια κληρονομιά που άφησε, ο Μαγικός Αυλός επηρεασμένος από τον τεκτονισμό. Ο Μότσαρτ έφυγε από τη ζωή στις 5 Δεκεμβρίου 1791.
“Ούτε η υψηλή νοημοσύνη ούτε η φαντασία ούτε και οι δύο μαζί δεν συνθέτουν τη μεγαλοφυΐα. Αγάπη, αγάπη, αγάπη, αυτό είναι που κάνει τη μεγαλοφυΐα.” Wolfgang Amadeus Mozart
Από την παιδική του ηλικία έδειξε ότι διέθετε σημαντικές μουσικές ικανότητες. Εξελίχθηκε σε έναν από τους σημαντικότερους συνθέτες κλασική μουσικής. Έναν από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους του λεγόμενου βιεννέζικου κλασικισμού και της “Πρώτης Σχολής της Βιέννης” που συνέθεσε πάνω από 600 έργα, μουσική δωματίου, συμφωνική και εκκλησιαστική μουσική, καθώς και μικρότερες συνθέσεις (άριες, σονάτες, παραλλαγές, φαντασίες).
Γεννημένος στο Σάλτσμπουργκ της Αυστρίας το 1756, ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ συνεχίζει να υμνείται μέχρι σήμερα ως ένας από τους πιο σημαντικούς και παραγωγικούς συνθέτες της κλασικής περιόδου. Πάνω από 600 έργα συμφωνικής, μουσικής δωματίου, όπερας και χορωδιακής μουσικής αποδίδονται στη μουσική κληρονομιά του Μότσαρτ. Λόγω του ότι γεννήθηκε σε μουσική οικογένεια, το ταλέντο του μπόρεσε να ευημερήσει πέρα από τον συνηθισμένο κανόνα. Ο Μότσαρτ μπορούσε να διαβάζει και να γράφει μουσική σε ηλικία πέντε ετών και ήδη έγραφε τις πρώτες του συνθέσεις σε ηλικία έξι ετών. Όλοι μπόρεσαν να δουν τι σπάνιο χάρισμα είχε ο διάσημος συνθέτης.
Μια ιδιοφυία
Portrait of Wolfgang Amadeus Mozart by Friedrich Theodor Müller, 1821, via The National Portrait Gallery, Λονδίνο
Το μεγαλείο του Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ μπορεί, εν μέρει, να αποδοθεί στην ανυποχώρητη φιλοδοξία του πατέρα του. Ο Λεοπόλδος Μότσαρτ ήταν διάσημος συνθέτης, δάσκαλος και βιολιτζής, που εργαζόταν στην υπηρεσία του αρχιεπισκόπου του Σάλτσμπουργκ. Ο Λεοπόλδος και η σύζυγός του, Άννα Μαρία, προσπάθησαν να μεταδώσουν την αγάπη τους για τη μουσική στα παιδιά τους.
Το 1762, ο Λεοπόλδος έφερε τον γιο του, Βόλφγκανγκ, να εμφανιστεί ενώπιον των ευγενών στην Αυτοκρατορική αυλή στη Βιέννη της Αυστρίας. Η παράσταση στέφθηκε με επιτυχία και από το 1763 έως το 1766, ο Λεοπόλδος πήρε την οικογένειά του σε μια μουσική περιοδεία σε όλη την Ευρώπη. Ταξίδεψαν από το Παρίσι στο Λονδίνο, ενώ παράλληλα εμφανίζονταν ενώπιον βασιλικών οικογενειών. Ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ έγινε γνωστός ως το πιο διάσημο παιδί θαύμα. Ευδοκίμησε ως επιδέξιος ερμηνευτής πλήκτρων αλλά και ως συνθέτης και αυτοσχεδιαστής. Ο διάσημος συνθέτης έγραφε συχνά οργανικά έργα και μουσικά κομμάτια στα γερμανικά και στα λατινικά. Μέχρι το 1768, παρήγαγε τις πρώτες του πρωτότυπες όπερες.
Σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών, ο Λεοπόλδος τον έστειλε στην Ιταλία, προσπαθώντας να καθιερώσει το όνομά του ως συνθέτη όπερας. Στη Ρώμη,ο Μότσαρτ έγινε δεκτός και μάλιστα έγινε μέλος ενός παπικού τάγματος ιπποτών. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, παρήγαγε τις πρώτες του όπερες μεγάλης κλίμακας, συμπεριλαμβανομένων των Mitridate, Ascanio in Albaκαι Lucio Silla.
Leopold Mozart του Pietro Antonio Lorenzoni, περ. 1765
Εκείνη την εποχή, ο Λεοπόλδος άρχισε να προτρέπει τον γιο του να τολμήσει να πάει στο Παρίσι. Μετά από εννέα βαρείς μήνες στη γαλλική πρωτεύουσα, ο Μότσαρτ επέστρεψε στο Σάλτσμπουργκ για άλλη μια φορά. Η ατυχής αναζήτηση τον έριξε σε κατάσταση κατάθλιψης, που επιδεινώθηκε από το θάνατο της μητέρας του. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο Παρίσι, ο Μότσαρτ έγραψε μουσική κατά παραγγελία, όπως το Sinfonia Concertante, το Κοντσέρτο για φλάουτο και άρπα και τη μουσική μπαλέτου Les petits riens. Άρχισε επίσης να εργάζεται ως δάσκαλος μουσικής.
Μετά ήρθαν τα ακμαία του χρόνια στη Βιέννη, από την άφιξή του σε ηλικία είκοσι πέντε ετών, μέχρι τον πρόωρο θάνατό του σε ηλικία τριάντα πέντε ετών. Αυτή η περίοδος των δέκα ετών αντιπροσωπεύει μια από τις πιο εξέχουσες εξελίξεις σε ολόκληρη την ιστορία της μουσικής. Η εξέλιξη του Μότσαρτ ως συνθέτη όπερας παραμένει ιδιαίτερα αξιοσημείωτη. Το αρχικό του επίτευγμα ήταν το γερμανικό Singspiel, Abduction from the Seraglio, που έκανε πρεμιέρα το 1782. Στη συνέχεια, ο Μότσαρτ ανέλαβε την ιταλική όπερα με τους Le Nozze di Figaro (Ο γάμος του Figaro), Don Giovanni και Cosi fan tutte.
Η τελευταία και ίσως, πιο αξιοσημείωτη όπερά του, είναι το Die Zauberflöte (Ο μαγικός αυλός)του 1791. Σε αυτό το κομμάτι, ο διάσημος συνθέτης γυρίζει πίσω στη γερμανική γλώσσα και συνδυάζει θέατρο και μουσικές εκφράσεις, από λαϊκή έως κλασική όπερα. Το κύκνειο άσμα του Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ είναι η Λειτουργία Ρέκβιεμ, που παραγγέλθηκε από έναν οικονομικό υποστηρικτή, άγνωστο στον Μότσαρτ. Υποτίθεται ότι ο διάσημος συνθέτης άρχισε να έχει εμμονή να πιστεύει ότι το έγραφε μόνος του. Λόγω της βαριάς ασθένειάς του και της εξάντλησής του, μπόρεσε να ολοκληρώσει μόνο τις δύο πρώτες κινήσεις και να γράψει σκίτσα για αρκετές ακόμη. Μετά το θάνατο του Μότσαρτ, ο μαθητής του, Franz Sussmayr, δημιούργησε ένα τέλος για τις τρεις τελευταίες ενότητες. Ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ, ο αιώνιος μουσικός ευγενής, πέθανε πρόωρα στη Βιέννη στις 5 Δεκεμβρίου 1791.
Ο Τεκτονισμός και ο Καθολικισμός επηρεάζουν τον διάσημο συνθέτη
Η τελετή μύησής του στη βιεννέζικη μασονική Στοά από τον Ignaz Unterberger, 1789
Η έννοια του Τεκτονισμού ορίζεται ως ένα άθροισμα αδελφικών οργανώσεων διάσπαρτων σε όλη την Ευρώπη. Οι διδασκαλίες, η ιστορία και ο συμβολισμός τους λέγεται ότι είναι εμπνευσμένες από τις παραδόσεις του Μεσαίωνα. Οι μασόνοι της εποχής του Μότσαρτ ήταν επίσης υπό την επιρροή του ορθολογισμού, του ουμανισμού και του σκεπτικισμού απέναντι στα ξεπερασμένα ιδανικά. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, ο Μότσαρτ μυήθηκε σε μια μασονική στοά, The Crough Hope, στη Βιέννη όταν ήταν 28 ετών. Με τον καιρό, ανήλθε στην ιδιότητα του Master Mason. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο Μότσαρτ έπεισε τον πατέρα του, Λεοπόλδο, να γίνει επίσης Μασόνος, και πιθανώς τον φίλο του Χάυντν. Ο διάσημος συνθέτης φέρεται να έγραψε μια σημαντική συλλογή μουσικής για τις στοές και τις μασονικές τελετές, με ένα παράδειγμα της μασονικής τελετής κηδείας του, Η Μικρή Μασονική Καντάτα. Οι πιο εμφανείς επιρροές συμπλέκονται σε όλη τη διάσημη όπερά του, Ο Μαγικός Αυλός.
Ο Πάπας Κλήμης ΧΙΙ είναι γνωστό ότι απαγόρευσε να επιδοθούν στον Τεκτονισμό το 1738. Η καταδίκη της Εκκλησίας προς το τάγμα παραμένει. Ως εκ τούτου, οι δεσμοί μεταξύ του αγαπημένου συνθέτη του Πάπα και των Μασόνων προκαλούν στενοχώρια στους Καθολικούς ακόμη και σήμερα. Ωστόσο, ο Μότσαρτ συνέθεσε επίσης περισσότερα από εξήντα κομμάτια ιερής μουσικής κατά τη διάρκεια της ζωής του.
Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς, ο Μότσαρτ δεν αντιλήφθηκε καμία σύγκρουση μεταξύ του Τεκτονισμού και των Καθολικών πρακτικών του. Συνήθιζε να φέρει τον τίτλο του βοηθού χοράρχη στον καθεδρικό ναό του Αγίου Στεφάνου στη Βιέννη, προσδοκώντας να ανέβει ως δάσκαλος. Ο Μότσαρτ βρήκε μια γοητεία στον Τεκτονισμό λόγω της εστίασής του στις πτυχές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και ελευθερίας. Το τάγμα αντιπροσώπευε μια ενσάρκωση της επαναστατικής φιλοσοφίας που ξεφεύγει από τους περιορισμούς της αριστοκρατίας και της ολιγαρχίας.
Σε όλη τη μουσική του κληρονομιά, η αίσθηση του θεϊκού είναι παντοδύναμη και πάντα παρούσα. Η πνευματικότητα του έργου του Μότσαρτ παραμένει μεγαλειώδης και καθησυχαστική. Γιορτάζει τη δύναμη της ανάστασης και της πίστης. Ο καθολικισμός του στερείται την έννοια του τρόμου και της αιώνιας καταδίκης. Στη μακρά μάχη του φωτός και του σκότους, για τον Μότσαρτ, η θεότητα κυριαρχεί.
Απόκρυφες μεταφορές του ένδοξου Singspiel του Μότσαρτ
Το διάσημο έργο του Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ Ο Μαγικός Αυλός ορίζεται ως όπερα Singspiel, γραμμένη στα γερμανικά με τραγούδι και διάλογο. Διαθέτει τα στοιχεία της κωμωδίας, της μαγείας και των φανταστικών πλασμάτων. Ο πρίγκιπας Ταμίνο τρέχει μέσα στο δάσος, κυνηγημένος από έναν δράκο. Όταν το θηρίο ετοιμάζεται να τον καταβροχθίσει, εμφανίζονται μπροστά του τρεις γυναίκες, ντυμένες στα μαύρα. Σκοτώνουν τον δράκο αμέσως με την επιβλητική δύναμη. Στη συνέχεια καλούν τον αρχηγό τους, τη Βασίλισσα της Νύχτας. Η βασίλισσα μυεί τον Ταμίνο για να σώσει την κόρη της, Παμίνα, από τον κακό μάγο, Σαράστρο. Για να τον βοηθήσει στην ύπουλη αναζήτησή του, του χαρίζει τον Μαγικό Αυλό.
Ο Ταμίνο ανακαλύπτει την Παμίνα στο ναό του Σαράστρο όταν μαθαίνουν ότι είναι στην υπηρεσία του σκότους όλη την ώρα. Η Βασίλισσα της Νύχτας σκοπεύει να διώξει τον κόσμο στη λήθη. Όλες οι πεποιθήσεις του είναι αποδεδειγμένα λανθασμένες και τώρα η ενοχή και η αμφιβολία τον καταβροχθίζουν. Για να κατακτήσει η μέρα τη νύχτα, πρέπει να περάσουν τρεις δοκιμασίες σοφίας. Ο Tamino και η Pamina ξεπερνούν ένδοξα τις δοκιμασίες με τις δυνάμεις του Μαγικού Αυλού. Στο τέλος, ευδοκιμούν και ανακτούν την ισορροπία στο βασίλειο.
Το συγκεκριμένο έργο περνά πολλά και σημαντικά μηνύματα. Αναφέρεται στην αδελφοσύνη, στην ελευθερία, στην αγάπη, η νίκη του καλού, η επικράτηση της αλήθειας, το σπουδαιότητα της σιωπής, η αναζήτηση της σοφίας και της αρετής. Κι αυτές είναι κάποιες από τις αξίες αυτής της αριστουργηματικής όπερας.
Παραδείγματα φαίνονται στους παρακάτω στίχους…
«Στον ιερό αυτό τόπο, εκδίκηση δεν ξέρουν
Όταν κανένας σφάλλει τον συνετίζει η αγάπη.
Κι οδηγημένος από χέρι φιλικό, ευτυχισμένος θα βρει τόπο πιο καλό” είναι τα λόγια της άριας της συγχώρεσης του Ταράστρο.
“Ο Ταμίνο, γιος βασιλιά, έχει αποτραβηχτεί απ’ τα πλούτη του και τώρα βαδίζει έξω από το Ναό της Σοφίας ζητώντας με επιμονή και τόλμη να αποχτήσει ό,τι κ’ εμείς κάποτε, μετά πολλούς αγώνες και δοκιμασίες, μπορέσαμε να επιτύχουμε.” λέει ο Σαράστρο στον Ταμίνο.
Λέγεται ότι με δύο τρόπους μπορεί να διαβαστεί ο Μαγικός Αυλός.
Ο πρώτος είναι ως παραμύθι με τον μαγικό αυλό, τα κουδουνάκια, τους κλόουν, τις νεράιδες και το ερωτευμένο ζευγάρι.
Ο δεύτερος τρόπος είναι αλληγορικός για τη Μασονία και της αρετές της όπως προτείνουν πολλοί ειδικοί.
Το χαρακτικό της πρώτης έκδοσης του λιμπρέτου του μαγικού αυλού το 1791 φανερώνει ότι υπάρχουν διάφορες τεκτονικές επιρροές από τα διάφορα σύμβολα που απεικονίζονται ( πεντάλφα και μια εντυπωσιακή τεφροδόχος). Τα σύμβολα αυτά εντυπωσίαζαν τον Μότσαρτ και λέγεται ότι αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για το Μαγικό Αυλό.
Είναι αρκετά ενδιαφέρον ότι ο Μότσαρτ και ο λιμπρετίστας του για τον Μαγικό Αυλό, Emanuel Schikaneder, λέγεται ότι ήταν μέλη της ίδιας μασονικής στοάς. Αυτή η περιέργεια οδήγησε σε εικασίες σχετικά με τα πιθανά μασονικά σύμβολα και αναφορές που κρύβονται στην όπερα.
Συγκεκριμένα, η αρχική παραγωγή του Die Zauberflöte λαμβάνει χώρα στην Αίγυπτο, μια χώρα από την οποία ο Τεκτονισμός εντοπίζει τις ρίζες του. Ορισμένοι μελετητές του Μότσαρτ πιστεύουν μάλιστα ότι η Βασίλισσα της Νύχτας συμβολίζει τη φιγούρα της Μαρίας Θηρεσίας. Είναι γνωστή ως η αυτοκράτειρα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που απαγόρευσε το κίνημα του Τεκτονισμού στην Αυστρία.
Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς, ο διάσημος συνθέτης οραματίστηκε το κομμάτι ως μια δραματική ερμηνεία μιας μασονικής τελετής μύησης. Ο Ταμίνο υπομένει μια σειρά δοκιμασιών συγκρίσιμη με τις υποχρεώσεις των Μασόνων στη διαδικασία εισόδου στην τάξη. Κατά τη διάρκεια της Τεκτονικής τελετής μύησης, ο υποψήφιος υποβάλλεται σε τέσσερις στοιχειώδεις δοκιμές που σχετίζονται με τον αέρα, τη γη, το νερό και τη φωτιά. Στόχος είναι ο υποψήφιος να αποδείξει ότι κατέχει τη σωστή ισορροπία όλων των στοιχείων. Κατά τη δεύτερη πράξη της όπερας, ο Tamino ξεκινά τη μύηση με τον έλεγχο των στοιχείων της γης και του αέρα, με τη φωτιά και το νερό.
Σε αυτήν την όπερα οι ιερείς του Ναού της Σοφίας και του Φωτός είναι ένα ξεκάθαρο μασονικό σύμβολο εμπνευσμένο από τις ιδέες του Διαφωτισμού. Οι θεοί του Ήλιου, η Ίσιδα και ο Όσιρης προέρχονται από τη μασονική μυθολογία.
Ο Μότσαρτ, και ο Σικανέντερ, υπήρξαν σημαίνοντες μασόνοι. Σύμφωνα δε με κάποιους ιστορικούς ο Μότσαρτ δολοφονήθηκε επειδή είχε αποκαλύψει πάρα πολλά για τη μυστική αυτή οργάνωση στον Μαγικό Αυλό.
H μουσική του Μαγικού Αυλού ταιριάζει απόλυτα στην ατμόσφαιρα του έργου. Ο διάλογος μεταξύ των προσώπων άλλες φορές τραγουδιέται και άλλοτε μιλιέται. Το singspiel, το παραδοσιακό αυτό είδος σύνθεσης στη γερμανική όπερα αναπτύχθηκε τον 18ο αιώνα. Υιοθετώντας αυτήν την τεχνική, ο Μότσαρτ συνέθεσε την υπέροχη μουσική του σε απίστευτα θαυμαστή συμφωνία με το λιμπρέτο πετυχαίνοντας να αποδώσει μουσικά με τον καλύτερο τρόπο την έννοια του θέματος της όπερας.
Το χειρόγραφο της όπερας βρίσκεται στη Δημόσια Βιβλιοθήκη του Βερολίνου.H βεβαρημένη σωματική και συνάμα ψυχολογική κατάσταση του Μότσαρτ εκείνη την περίοδο που γράφτηκε φανερώνεται σε ένα από τα γράμματά του προς τη σύζυγο του Κονστάντσε, τον Αύγουστο του 1791, όπου ανέφερε:
“Δεν μπορώ να σου περιγράψω πως ένιωθα, ένα κενό που με πονάει φριχτά–κάτι σαν νοσταλγία που δεν ικανοποιείται ποτέ, που δεν σταματάει ποτέ, που επιμένει, που μεγαλώνει μέρα με τη μέρα….μόλις καθίσω στο πιάνο να τραγουδήσω κάτι απ’ την καινούργια μου όπερα, σταματάω αμέσως γιατί με πνίγει η συγκίνηση.”
Ουβερτούρα στην όπερα Die Zauberflöte του Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ, που δημοσιεύτηκε γύρω στο 1900, μέσω του Μουσείου Ελευθεροτεκτονισμού, Λονδίνο
Τρεις μήνες πριν από το θάνατό του, ο Μότσαρτ ολοκλήρωσε τον Μαγικό Αυλό και την Επιείκεια του Τίτου. Δυστυχώς, το The Requiem Mass έμεινε ημιτελές.
Το βράδυ του πρόωρου θανάτου του, ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ βίωσε ένα όραμα. Φέρεται ότι ήταν μάρτυρας, ακριβώς τη στιγμή, της παράστασης του εκείνη τη νύχτα Μαγικού Αυλού. Σύμφωνα με πληροφορίες, τα τελευταία του λόγια ήταν: «Σιωπή! Σιωπή! Τώρα, η Hofer παίρνει το υψηλό B-flat της». Εκείνη ακριβώς την ώρα, η Josepha Hofer τραγούδησε την άρια Queen of the Night. Μέχρι σήμερα, η Die Zauberflöte παραμένει μια από τις πιο διάσημες όπερες του Μότσαρτ. Η ένδοξη Queen of the Night άρια συνεχίζει να είναι ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα μουσικά κομμάτια στην ιστορία της κλασικής μουσικής.
Παρά τις δυσκολίες της υγείας του ο Μότσαρτ απέδειξε για ακόμα μία φορά τη θαυμαστή δημιουργικότητά του, αφού λίγο πριν το τέλος της ζωής του συνέθεσε ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της παγκόσμιας μουσικής σκηνής. Δυστυχώς ο σπουδαίος Μότσαρτ δεν έζησε αρκετά χρόνια για να μπορέσει να προσφέρει κι άλλα στην τέχνη του και να απολαύσει τους καρπούς της ιδιοφυίας του.
