Σαν σήμερα πριν από 104 χρόνια ήρθε στον κόσμο ο σκηνοθέτης που με τα έργα του αποτυπώνει την θορυβώδη και όμορφη αταξία της ζωής.
Εκατόν τρία χρόνια μετά τη γέννησή του, ο Federico Fellini εξακολουθεί να ξεχωρίζει ως γίγαντας του κινηματογράφου. Ο Ιταλός μαέστρος της μεγάλης οθόνης ορίζεται από τις δυαδικές του ιδιότητες: το ιερό και το βέβηλο, το αρσενικό και το θηλυκό, το επαρχιακό και το αστικό. Ξεκίνησε την καριέρα του δουλεύοντας με τον νεορεαλισμό και παρόλο που σύντομα ξεπέρασε τον δικό του ελεύθερο δημιουργικό άξονα, συνέχισε να αφυπνίζει τα όνειρα, τις αναμνήσεις και τις εμμονές του σε όλο και πιο μεγαλειώδεις παραγωγές γεμάτες σουρεαλιστικές εικόνες διατηρώντας παράλληλα μια γήινη σύνδεση με την πραγματικότητα.
“Τίποτα δεν είναι πιο ειλικρινές από ένα όνειρο.” Federico Fellini
Πριν από εκατόν τρία χρόνια, λοιπόν, στις 20 Ιανουαρίου του 1920, γεννήθηκε ο Federico Fellini στην ιταλική πόλη Ρίμινι, στις ακτές της Αδριατικής. Ο χρόνος και ο τόπος μετρούν περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, καθώς σήμερα προσπαθούμε να βγάλουμε νόημα από τις ταινίες που κληροδότησε. Αριστουργήματα όπως το «La Dolce Vita» (1960) και το «8 1/2» (1963), βραβευμένα με Όσκαρ όπως το «La Strada» (1954), το «Nights of Cabiria» (1957) και το «Amarcord» (1973) και μια σειρά από άλλα έργα. Πολλά από αυτά πλαισιώνονται ιδανικά με τη μουσική του Nino Rota.
Η πόλη Ριμίνι έχει δύο πρόσωπα. Το ένα πρόσωπο κοιτάζει έξω στη θάλασσα, και κάθε θαυμαστής του Felini θυμάται τις σκηνές της παραλίας που γεμίζουν τις ταινίες του. Το άλλο πρόσωπο είναι στραμμένο προς την ενδοχώρα, προς την Αιώνια και μητρική Πόλη, που γνέφει στους χαρακτήρες του Fellini και τους συγκεντρώνει στους κόλπους της. Η πρώτη λέξη που ακούμε στο «The White Sheik» (1952), την πρώτη του ταινία ως σόλο σκηνοθέτη, είναι το «Roma». Εκφωνείται από έναν άνδρα σε ένα παράθυρο τρένου, κοντά στον προορισμό του. Όπως εξήγησε ο Fellini το 1965 σε συνέντευξή του στο The New Yorker στη Lilian Ross :
“Η μητέρα μου ήταν από τη Ρώμη. Μόλις ήρθα εδώ, είχα την αίσθηση ότι ήμουν σπίτι. Τώρα θεωρώ τη Ρώμη το ιδιωτικό μου διαμέρισμα. Αυτό είναι το μυστικό αποπλάνησης της Ρώμης. Δεν είναι σαν να είσαι σε μια πόλη, είναι σαν να είσαι σε ένα διαμέρισμα. Οι δρόμοι είναι σαν διάδρομοι. Η Ρώμη είναι ακόμα η μητέρα”.
Θα πρέπει επίσης να θυμηθούμε την περιβόητη Πορεία στη Ρώμη, το 1922, δύο χρόνια μετά τη γέννηση του Ιταλού σκηνοθέτη. Οι φασίστες βάδισαν μαζικά προς την πρωτεύουσα και, λίγο αργότερα, ο Mussolini ήρθε στην εξουσία. Έτσι ο Fellini μεγάλωσε στην αγκαλιά της φασιστικής κυριαρχίας. Το «Amarcord», η πιο αυτοβιογραφική του ταινία, διαδραματίζεται σε μια αναπτυγμένη εκδοχή του Ρίμινι, στελεχωμένη από φιγούρες με μαύρες στολές. Ο Fellini δεν χάνει ευκαιρία να προβάλει τους παραλογισμούς εκείνης της εποχής. Ένας φασίστας διοικητής, με το μπιλιάρδο στο χέρι, ετοιμάζεται να πυροβολίσει στο τοπικό μπαρ, με ένα από τα τσιράκια του να πατάει στις μύτες των ποδιών του στο δωμάτιο, για να μην τον ενοχλήσει στη δουλειά του. Ξαφνικά, τα φώτα σβήνουν. Λες και βρισκόμαστε σε ένα θέατρο και παρακολουθούμε μια σκοτεινή φάρσα.
Οι εχθροί του Fellini θα αναρωτηθούν: Που είναι τα θύματα; Άραγε, δεν μετράνε τίποτα τα βάσανα της εποχής, κάτω από το “αναίσθητο” βλέμμα του; Αυτή όμως ήταν η αλήθεια και ίσως τελικά – είτε του άρεσε είτε όχι, έτσι κρύβονταν τα γεγονότα της περιόδου στην ψυχή ενός αγοριού…
O Fellini δεν δούλεψε ποτέ στο εξωτερικό καθώς δεν ήθελε να εγκαταλείψει την πατρίδα του. Η Ρώμη έγινε τελικά το δεύτερο σπίτι του σκηνοθέτη. Τόσο εκεί όσο και στην ιταλική επαρχία, δημιούργησε και εφηύρε τον δικό του κόσμο, αφήνοντας τους χαρακτήρες του να ζήσουν και να πεθάνουν εκεί. Και με τις «πραγματικά ιταλικές» ταινίες του, ο Fellini έχει εμπνεύσει το κοινό σε όλο τον κόσμο.
Τολμηρός και θαρραλέος από νεαρός, στα 12 του χρόνια το έσκασε από το σπίτι του για να ακολουθήσει ένα τσίρκο. Ένα στοιχείο που εξηγεί την αγάπη του για τους κλόουν που εμφανίζονται σε όλα τα έργα του. Όταν ήταν 17 ετών εγκατέλειψε την επαρχιακή πόλη όπου μεγάλωσε, για να πάει στη Ρώμη.
Δεν αποτελεί έκπληξη, ίσως, το γεγονός ότι ξεκίνησε ως σκιτσογράφος και συνέχισε να κάνει σκίτσα σε όλη την καριέρα του. Ξεκίνησε αυτή τη δουλειά στα τέλη της δεκαετίας του 1930, στη συνέχεια έγραψε για το ραδιόφωνο, εργάστηκε ως σεναριογράφος, ενώ ξεκίνησε τελικά στον κινηματογράφο, αρχικά ως σεναριογράφος.
Όταν ο Fellini πήγε στη Ρώμη, το 1939, η μητέρα του ήθελε να σπουδάσει νομικά, αλλά δεν το έκανε ποτέ. Αντίθετα, ζωγράφιζε και έγραφε χιουμοριστικά κείμενα για εφημερίδες. Είχε μια κανονική στήλη, «Θα ακούσεις τι έχω να πω;» Αφού οι Σύμμαχοι απελευθέρωσαν την πόλη, άνοιξε ένα κατάστημα με το όνομα Funny Face Shop, όπου μπορούσαν να παραχθούν καρικατούρες σε δέκα λεπτά. Μεταξύ των πελατών ήταν και Αμερικανοί στρατιώτες, οι οποίοι ήθελαν κάτι για να στείλουν σπίτι τους.
8 1/2
Μια μέρα, το 1944, ο σκηνοθέτης Roberto Rossellini ήρθε στο Funny Face. Έχοντας ακούσει για τον Fellini, τον κάλεσε να συμμετάσχει σε ένα νέο έργο. Το αποτέλεσμα ήταν ότι ο Fellini έλαβε τίτλους συγγραφής στα έργα του Rossellini «Rome, Open City» (1945) και «Paisan» (1946), τα οποία τυχαίνει να είναι δύο από τις πιο σκληρές μαρτυρίες για τις επιπτώσεις του πολέμου. Για κάθε ταινία, ο Fellini—ο οποίος δεν είχε πτυχίο κολεγίου και δεν πήγε ποτέ σε σχολή κινηματογράφου— ήταν υποψήφιος για Όσκαρ. Άρχισε να σκηνοθετεί στις αρχές της δεκαετίας του 1950 και δεν σταμάτησε μέχρι το «The Voice of the Moon» (1990), τρία χρόνια πριν από το θάνατό του.
Μετά από την υποψηφιότητα για Όσκαρ για το νεορεαλιστικό κλασικό Rome, Open City (1945), ακολούθησαν πολλές άλλες: οκτώ υποψηφιότητες και τέσσερα Όσκαρ στην κατηγορία καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας.
Μια διάσημη σκηνή του Fellini: Η Anita Ekberg στη Fontana di Trevi της Ρώμης στο «La Dolce Vita»
Πέντε χρόνια αργότερα, ο Fellini έκανε την πρώτη του ταινία, μαζί με τον σκηνοθέτη Alberto Lattuada: Variety Lights.
Ο Λευκός Σεΐχης (1952) ήταν η πρώτη ταινία που σκηνοθέτησε μόνος του. Ακολούθησαν το ένα αριστούργημα μετά το άλλο.
Οι πρώτες του ταινίες ήταν ασπρόμαυρες, είχαν σκληρό ρεαλιστικό πυρήνα και εστίαζαν σε φιγούρες στο περιθώριο της κοινωνίας. Αλλά σε αντίθεση με τους συμπατριώτες του που παρέμειναν πιστοί στον νεορεαλισμό, ο Fellini πρόσθεσε γρήγορα στοιχεία φαντασίας και παραμυθιού, ποιητικά και παιχνιδιάρικα στον κινηματογραφικό του κόσμο.
Με το La Strada, ο Fellini έφερε την ποίηση στη θλιβερή καθημερινή ζωή. Ήταν και η πρώτη παγκόσμια επιτυχία του.Το τσίρκο, τα μινστρέλ, η μαγεία και η γοητεία: Το περιβάλλον του εκθεσιακού χώρου έγινε κι αυτό ένα σήμα κατατεθέν του. Όπως και πολλά άλλα.
Οι ταινίες του γιορτάζουν τη νοσταλγία και τη λαχτάρα για τις χαρές της παιδικής ηλικίας. Οι τεμπέληδες, τα αδέσποτα και οι μικροεγκληματίες γεμίζουν τις ταινίες του, όπως κάνουν οι ιερόδουλες, οι άγιοι, οι μητέρες και οι απόκληροι. Γυναίκες ή άνδρες που αναζητούν το νόημα της ζωής: ο Fellini τους έβαλε στο προσκήνιο.
Ο Marcello Mastroianni στο `8 1/2` του Fellini
Με το 8 1/2 του 1963, την αυτοβιογραφικά εμπνευσμένη ταινία του για έναν σκηνοθέτη σε κρίση, θα εγκαινίαζε επίσης μια νέα καλλιτεχνική φάση στη δουλειά του. Από τότε, οι ταινίες του έγιναν πιο αποσπασματικές και μερικές φορές ακόμη πιο παιχνιδιάρικες, αλλά σίγουρα πιο χλιδάτες.
Η Καθολική Εκκλησία, εν τω μεταξύ, ήταν τρομοκρατημένη με την ταινία «La Dolce Vita». Μια ταινία που ξεκινά με ένα άγαλμα του Ιησού που μεταφέρεται στον ουρανό στη Ρώμη σαν μια δεύτερη έλευση, με ελικόπτερο; Στη συνέχεια, υπάρχει το είδωλο της ταινίας (Anita Ekberg), που ντύνεται σαν παρωδία ιερέα για να ανέβει στον τρούλο του Αγίου Πέτρου, και να περιπλανηθεί στη Fontana di Trevi με το στράπλες της φόρεμα. Σαν μια αλαβάστρινη προτομή προικισμένη με πνοή ζωής. Ακόμα πιο βλάσφημη, στάζει νερό στο κεφάλι του ενός ρεπόρτερ που ονομάζεται Marcello (Marcello Mastroianni).
Ο Mastroianni είναι ένας από τους δύο ερμηνευτές που δίνουν μια ενδιαφέρουσα συνέχεια στις ταινίες του Fellini. Η άλλη είναι η Giulietta Masina, με την οποία ο Fellini ήταν παντρεμένος για πενήντα χρόνια. Οι ρόλοι της περιελάμβαναν μια τρομπετίστρια στο «La Strada», μια ιερόδουλη στο «Nights of Cabiria» και μια νοικοκυρά γεμάτη φαντασιώσεις στην πρώτη έγχρωμη ταινία του Fellini , «Juliet of the Spirits» (1965).
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Fellini ήταν κάτι παραπάνω από σκηνοθέτης. Ήταν μια δύναμη. Του άρεσαν οι άνθρωποι και είχε μια Ρωμαϊκή αποδοχή των αποτυχιών τους. Καταλάβαινε τη δύναμη του σώματος και δεν φοβόταν την ακυβέρνησία του. Και σε μια εποχή που ο κόσμος ένιωθε όλο και πιο οργανωμένος και εξορθολογισμένος, η γεμάτη φαντασία του αντλούσε και γιόρταζε τη δύναμη των ονείρων. Για όλα τα ελαττώματά του – και ίσως λόγω αυτών – η καλύτερη δουλειά του Fellini επιτυγχάνει κάτι με το οποίο οι περισσότεροι κινηματογραφιστές δεν έρχονται ποτέ κοντά. Αποτυπώνει την θορυβώδη και όμορφη ακαταστασία της ζωής.
“Δεν υπάρχει τέλος. Δεν υπάρχει αρχή. Υπάρχει μόνο πάθος για ζωή.” Federico Fellini
