104 χρόνια πριν, στις 24 Ιανουαρίου 1920 έφυγε από τη ζωή ο Ιταλός ζωγράφος Amedeo Modigliani, ο οποίος είχε μια τραγικά σύντομη καριέρα. Ωστόσο, η επιρροή του συνεχίζεται τόσο έντονα όσο πολλοί από αυτούς που εργάστηκε δίπλα τους, συμπεριλαμβανομένων των Picasso, Renoir, Brancusi.
O Amedeo Modigliani έζησε σε μια εποχή της ιστορίας όπου τα καλλιτεχνικά κινήματα άλλαζαν το δημιουργικό τοπίο και ο πόλεμος διαμόρφωνε την Ευρώπη και τις κοινωνικές της δομές. Εμπνεύστηκε από τη ζωή στις καλλιτεχνικές συνοικίες του Παρισιού, τους avant-garde καλλιτέχνες του όπως οι Picasso, Henri Toulouse-Lautrec, Henri Matisse και ποιητές όπως οι Zborovski και Jean Cocteau. Μόλις βυθίστηκε στην μποέμικη ζωή στο Παρίσι, ανέπτυξε μια εξωφρενική συμπεριφορά και αυξανόμενους εθισμούς στο αλκοόλ και τα ναρκωτικά. Η βλάβη που προέκυψε στην ήδη επισφαλή υγεία του ήταν το θανατηφόρο κόστος που τελικά πλήρωσε. Ωστόσο, κληροδότησε στον κόσμο ένα εκτενές έργο που περιλαμβάνει έργα που έχουν χαρακτηριστεί σκανδαλώδη, εμβληματικά και υπέροχα.
Η σύντομη και προβληματική ζωή του Modigliani
«Είναι καθήκον σου στη ζωή να σώσεις το όνειρό σου».
Ο Amedeo Clemente Modigliani γεννήθηκε στις 12 Ιουλίου 1884 στο Λιβόρνο της Ιταλίας. Γεννήθηκε σε μια εύπορη, αστική και μορφωμένη οικογένεια Σεφαραδίτικων Εβραίων (με καταγωγή από την Ισπανία και την Πορτογαλία). Η οικογένειά του ενθάρρυνε τη φιλοδοξία του και τον εξέθεσε σε ταξίδια, λογοτεχνία και τέχνη.
Ωστόσο, η παιδική ηλικία του Modigliani ήταν γεμάτη προβλήματα υγείας. Σε ηλικία 11 ετών εμφάνισε πλευρίτιδα και ένα χρόνο αργότερα προσβλήθηκε από τυφοειδή πυρετό. Στα 16 του εμφάνισε ξανά πλευρίτιδα, μετά προσβλήθηκε από φυματίωση που τελικά θα οδηγούσε στο θάνατό του. Ενώ ήταν άρρωστος και παραληρούσε με τυφοειδή πυρετό, παρακάλεσε τη μητέρα του να τον πάει στη Φλωρεντία για να δει τους πίνακες στο Uffizi και στο Palazzo Pitti. Η μητέρα του τελικά τον πήγε να τους δει και κυρίως, τον έγραψε σε μαθήματα με τον δάσκαλο της ζωγραφικής, Guglielmo Micheli. Εκεί σπούδασε ιταλική τέχνη του δέκατου ένατου αιώνα, νεκρή φύση, προσωπογραφία και γυμνό για δύο χρόνια από το 1898 έως το 1900. Η κηδεμονία του έληξε με την εμφάνιση της φυματίωσης.
Oι καλλιτέχνες που επηρέασαν το έργο του
Το 1906, στην ηλικία 21 ετών και θέλοντας να αναπτύξει την καριέρα του ως καλλιτέχνης, ο Modigliani άφησε την Ιταλία και πήγε στο Παρίσι. Εκεί στη συνοικία της Μονμάρτρης γνώρισε πολλούς καλλιτέχνες της avant-garde και τον μελλοντικό προστάτη του Paul Alexandre στο Le Bateau Lavoir. Γνώρισε σημαντικούς καλλιτέχνες όπως ο Pablo Picasso, ο Henri de Toulouse-Lautrec και συνεργάστηκε με τον ζωγράφο Moise Kisling. Η απάντησή του στο να βυθιστεί στο ταραχώδες καλλιτεχνικό χωνευτήρι του Παρισιού ήταν μια μεγάλη έκρηξη από πίνακες, σχέδια και γλυπτά. Παρόλο που ο Modigliani θεωρούσε τον εαυτό του γλύπτη στην πρώιμη καλλιτεχνική του καριέρα, τον τελευταίο αιώνα έγινε ευρύτερα γνωστός ως ζωγράφος πορτρέτων και γυμνών.
Το 1908 ο Modigliani εξέθεσε στο Salon des Independants, μια ανεξάρτητη, συλλογική, ετήσια έκθεση τέχνης στο Παρίσι.
Ο Ιταλοεβραίος ζωγράφος και γλύπτης Modigliani έζησε μια σκληρή ζωή σε άθλια φτώχεια. Πούλησε τα σχέδια και τους πίνακές του για ένα μικρό ποσό για να αγοράσει φαγητό και αλκοόλ. Η διαμονή του ήταν δύσκολη και ήταν συχνά άρρωστος από τους εθισμούς του στο αλκοόλ και τα ναρκωτικά που επιδεινώνουν τις αδυναμίες που είχαν απομείνει από τις παιδικές του ασθένειες.
Το έργο του Ιταλού ζωγράφου Amedeo Modigliani είναι εύκολα από τα πιο άμεσα αναγνωρίσιμα στην ιστορία της δυτικής τέχνης και το όνομά του βρίσκεται δίπλα στον Pablo Picasso και τον Piet Mondrian – σε ηγετικές φυσιογνωμίες της ευρωπαϊκής ζωγραφικής των αρχών του εικοστού αιώνα. Δυστυχώς, κατά τη διάρκεια της ζωής του, πούλησε ελάχιστα από τη δουλειά του και ήταν γνωστός τόσο για τις συνήθειές του στο υπερβολικό ποτό και τη χρήση ναρκωτικών όσο και για τα δημιουργικά του χαρίσματα.
Ωστόσο, η επιρροή του στους συγχρόνους του ήταν ξεκάθαρη, ακόμη και πριν από τον τραγικό θάνατό του σε ηλικία μόλις 35 ετών. Και συνέχισε να γίνεται αισθητή πολύ αργότερα, καθώς οι καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από τη ζωή και το έργο του Ιταλού ζωγράφου.
Το καλλιτεχνικό ύφος του
“Όταν γνωρίσω την ψυχή σου, θα ζωγραφίσω τα μάτια σου”
Madame Hanka Zborowska by Amedeo Modigliani, 1917, μέσω του Christie`s
Το στυλ του Amedeo Modigliani είναι άμεσα αναγνωρίσιμο. Επιπλέον, δεν έμοιαζε σχεδόν με τίποτα άλλο που έκαναν οι σύγχρονοί του εκείνη την εποχή. Ενώ οι κυβιστές και οι μετα-ιμπρεσσιονιστές εστίασαν στη χρήση του λαμπερού χρώματος και της αφαίρεσης, ο Modigliani επέλεξε να εμβαθύνει στην ανθρώπινη κατάσταση μέσω μιας από τις πιο δοκιμασμένες μεθόδους της ιστορίας της τέχνης – το πορτρέτο.
Ο Modiglinai είπε ότι δεν αναζητούσε το πραγματικό ή το εξωπραγματικό «αλλά μάλλον το ασυνείδητο, το μυστήριο του ενστίκτου στην ανθρώπινη φυλή». Συχνά πρότεινε ότι τα μάτια ήταν ο τρόπος με τον οποίο μπορούσαμε να αποκαλύψουμε αυτά τα βαθύτερα νοήματα, και αυτός είναι ο λόγος που εστίαζε τόσο έντονα στους ανθρώπους και στα πορτραίτα.
Το έργο του Ιταλού ζωγράφου είναι συχνά πιο εύκολα αναγνωρίσιμο στο σχήμα των ανθρώπων μέσα σε αυτό. Ο μακρύς λαιμός, οι χαρακτηριστικές μύτες και τα έντονα μάτια τους ήταν ξεχωριστά για το στυλ του Modigliani και είναι αναμφίβολα ένας από τους λόγους που τώρα το έργο του είναι τόσο δημοφιλές.
Επιπλέον, η χρωματική παλέτα ξεχωρίζει στα περισσότερα από τα έργα του ως «τυπικά Modigliani». Υπάρχει μεγάλο βάθος στα χρώματα που χρησιμοποιεί και οι πλούσιοι, ζεστοί τόνοι τους είναι καθοριστικοί για τη δημιουργία του ιδιότυπου στυλ του.
Είναι σημαντικό, όμως, ότι η ζωγραφική δεν ήταν σε καμία περίπτωση η μόνη καλλιτεχνική του παραγωγή. Στην πραγματικότητα, για μεγάλο μέρος της καριέρας του, ο Modigliani πιστεύεται ότι ενδιαφερόταν πολύ περισσότερο για τη γλυπτική. Οι χαρακτηριστικές μορφές που εμφανίζονται στους πίνακές του, ωστόσο, εξακολουθούν να βρίσκουν το χώρο τους στο τρισδιάστατο έργο του.
Αν μη τι άλλο, τα γλυπτά του, του επέτρεψαν να κατασκευάσει ακόμη πιο ανάγλυφα το όραμά του για τους ανθρώπους και τον κόσμο γύρω του. Αν και οι πίνακές του δεν είναι καθόλου δυσδιάστατοι στην εμφάνισή τους, το φυσικό βάρος που είναι εγγενές στη δημιουργία ενός πέτρινου γλυπτού, δίνει στο τρισδιάστατο έργο του μια ιδιαίτερη βαρύτητα.
Καλλιτεχνικές επιρροές
Αν και το αποτέλεσμα μπορεί τελικά να διαμορφώθηκε πολύ διαφορετικά, ο Amedeo Modigliani επηρεάστηκε με τον ίδιο τρόπο όπως ο κυβιστής φίλος του Pablo Picasso . Είναι ένα καθιερωμένο και πολυσυζητημένο τροπάριο ότι τo Demoiselles D`Avignon του Picasso επηρεάστηκε από τις αφρικανικές μάσκες– οι οποίες είχαν γίνει δημοφιλές συλλεκτικό αντικείμενο στη Γαλλία εκείνη την εποχή, δεδομένων των αποικιακών διασυνδέσεων και της ιστορίας της χώρας.
Ήταν επίσης, όπως πολλοί καλλιτέχνες που ζούσαν στο Παρίσι στις αρχές του εικοστού αιώνα, επηρεασμένος σε μεγάλο βαθμό από τη φιλοσοφική και πολιτική λογοτεχνία. Ακριβώς όπως οι πρόγονοί του, που ήταν μελετητές του Ταλμούδ, ήταν και αυτός αρκετά φανατικός βιβλιοφάγος και με φιλοσοφικές ανησυχίες. Οι δικές του εμπειρίες και αγωνίες αναμφίβολα έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο ιδιαίτερο ενδιαφέρον του για τον Nietzsche .
Όπως πολλοί άλλοι της εποχής του, επηρεάστηκε επίσης σε μεγάλο βαθμό από την ποίηση του Charles Baudelaire και του Comte de Lautréamont. Ιδιαίτερα, η εστίαση του Baudelaire στην παρακμή και την κακία αποδείχθηκε ότι είχε επιρροή στην οπτική του Modigliani, καθώς ακολούθησε τα βήματά του όταν επρόκειτο να επιδοθεί σε τέτοιες υπερβολές.
Seated Clowness (La Clownesse assise) του Henri de Toulouse-Lautrec, 1896, μέσω της Εθνικής Πινακοθήκης Τέχνης, Ουάσιγκτον DC
Καλλιτεχνικά, ωστόσο, είναι σαφείς και οι επιρροές της παριζιάνικης τέχνης που τον είχαν τραβήξει στην πόλη. Αν και ο Ιταλός ζωγράφος ήταν συχνά αποξενωμένος στιλιστικά από τους συγχρόνους του, υπάρχουν σαφείς εκφράσεις επιρροής από ανθρώπους όπως ο Henri de Toulouse Lautrec , ο οποίος είχε κυριαρχήσει στη γενιά των καλλιτεχνών πριν από τη δική του. Ιδιαίτερα, είναι δυνατό να συσχετιστούν τα πορτρέτα του Modigliani με εκείνους τους πίνακες του Toulouse-Lautrec που παρουσιάζουν χορευτές στα καμαρίνια τους στο στέκι τους, το Moulin Rouge.
Oι φιλίες του Modigliani
Portrait of Pablo Picasso by Amedeo Modigliani, 1915, σε ιδιωτική συλλογή
Όπως αναφέρθηκε, ο Amedeo Modigliani γνώριζε καλά πολλά από τα άλλα κορυφαία φώτα της καλλιτεχνικής γενιάς του. Για μια περίοδο, εργάστηκε στο Bateau Lavoir του Picasso στη Μονμάρτρη. Πριν από τον πρόωρο θάνατό του, είχε καταφέρει να εδραιώσει μια ισχυρή φήμη στον καλλιτεχνικό φιλικό του κύκλο – αν όχι πέρα από αυτή στη σφαίρα του μυαλού των κριτικών ή του κοινού.
Ήταν στενός φίλος με την Ουαλή ζωγράφο Nina Hamnet, η οποία είχε μετακομίσει στο Παρίσι το 1914, και της παρουσιάστηκε περίφημα ως «Modigliani, ζωγράφος και Εβραίος». Γνώριζε επίσης και συνεργάστηκε στενά με τον Πολωνό γλύπτη Constantin Brancuși, με τον οποίο σπούδασε γλυπτική για ένα χρόνο. καθώς και τον Jacob Epstein, του οποίου τα ογκώδη και εντυπωσιακά γλυπτά είχαν σαφή επιρροή στο έργο του Modigliani.
Γνωρίστηκε επίσης με τους Giorgio de Chirico, Pierre Auguste Renoir και Andre Derain, με τους οποίους ήταν ιδιαίτερα κοντά όταν μετακόμισε στη Νότια Γαλλία κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.
Ασθένεια και θάνατος
Ο τάφος του Modigliani και της συζύγου του, Jeanne, στο νεκροταφείο Père Lachaise, Παρίσι, μέσω της Πόλης των Αθανάτων
Ο Amedeo Modiglini αντιμετώπιζε πολλά προβλήματα υγείας από παιδί. Είχε υποφέρει από πλευρίτιδα, τυφοειδή πυρετό και φυματίωση, τα οποία του προκάλεσαν μεγάλη αγωνία και είχαν ως αποτέλεσμα να εκπαιδεύεται στο σπίτι από τη μητέρα του για μεγάλο μέρος της παιδικής του ηλικίας.
Αν και σε μεγάλο βαθμό ανάρρωσε από τις παιδικές του κρίσεις ασθένειας, η ενήλικη ζωή του Ιταλού ζωγράφου δεν θα απελευθερωνόταν εντελώς από αυτές. Συχνά αντιμετώπιζε κοινωνικά προβλήματα, κάτι που μπορεί να ήταν αποτέλεσμα της απομονωμένης ανατροφής του.
Η σύζυγός του, Jeanne Hebuterne, πλημμυρισμένη από θλίψη για τον θάνατο του Modiglini, μόλις δύο μέρες αφού έφυγε εκείνος από τη ζωή, έπεσε από το παράθυρο του πέμπτου ορόφου του γονικού της σπιτιού όπου είχε πάει να μείνει. Εκείνη την εποχή, ήταν έξι μηνών έγκυος και έτσι σκότωσε εκτός από τον εαυτό της και το αγέννητο παιδί τους.
Οι δυο τους θάφτηκαν χωριστά στην αρχή, δεδομένης της μακροχρόνιας αντιπάθειας της οικογένειάς της για τον Modigliani, τον οποίο θεώρησαν ότι ήταν ανίκανος και χωρίς μέλλον. Ωστόσο, το 1930 η οικογένεια τελικά φρόντισε να μεταφερθεί η σορός της στο νεκροταφείο Pere Lachaise στο Παρίσι για να ενταφιαστεί δίπλα στον Amedeo.
Οι επιτύμβιες στήλες τους αντικατοπτρίζουν τη φρικτή φύση καθενός από τους θανάτους τους, με τη ρήση του Modiglinai, «χτυπημένη από τον θάνατο τη στιγμή της δόξας» και τον Εβουτέρνη να την περιγράφει με θλίψη ως «την αφοσιωμένη σύντροφό του στην ακραία θυσία».
Οι επιρροές στους άλλους
Portrait by Andre Derain, 1918-19, via La Gazette Drouot, Παρίσι
Παρά τον πρόωρο θάνατό του και τη σχετική ανωνυμία που γνώρισε επαγγελματικά κατά τη διάρκεια της ζωής του, το έργο του Amedeo Modiglinai συνέχισε να παρέχει έμπνευση σε καλλιτέχνες σε όλο τον κόσμο – ακόμη και πέρα από τον άμεσο κύκλο του. Τα γλυπτά του άσκησαν επιρροή στους Βρετανούς μοντερνιστές καλλιτέχνες, τον Henry Moore και την Barbara Hepworth.
Το ταξίδι του στη Νότια Γαλλία το 1918 φάνηκε να άφησε επίσης αντίκτυπο στη δουλειά εκείνων των καλλιτεχνών με τους οποίους πέρασε χρόνο. Συγκεκριμένα, το χάλκινο πορτρέτο που ο Andre Derain (1918-19), έφτιαξε την ίδια χρονιά, μοιάζει εντυπωσιακά με το στυλ του Modigliani.
Οι πίνακές του έχουν επηρεάσει αμέτρητους καλλιτέχνες σε όλο τον αιώνα περίπου από τον θάνατό του. Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα είναι το έργο της Margaret Keane, της οποίας τα διάσημα πορτρέτα παιδιών με μεγάλα μάτια όχι μόνο σάρωσαν τον κόσμο τη δεκαετία του 1960 αλλά και ενέπνευσαν τη βιογραφική ταινία του 2014, Big Eyes, με πρωταγωνιστές την Amy Adams και τον Christoph Waltz.
Είναι σημαντικό ότι η φιλία του με τον Diego Rivera σήμαινε ότι το έργο του έγινε μια ιδιαίτερη πηγή έμπνευσης για τη Frida Khalo , οι πίνακες της οποίας φέρουν ένα προφανές νεύμα σε αυτούς του Modigliani. Ιδιαίτερα οι αυτοπροσωπογραφίες της, από τις οποίες υπάρχουν πολλές, μοιράζονται τον μακρύ λαιμό και τις αποστασιοποιημένες εκφράσεις του προσώπου που ήταν βασικό μέρος του έργου του Modigliani.
Nu Couche – Ο ακριβότερος πίνακας του Modigliani
Το 2015 ο πίνακας του Modigliani “Nu couche” (sur le cote gauche) πωλήθηκε έναντι $170.4 εκατομμυρίων στον οίκο Christie`s στη Νέα Υόρκη και είναι από τους πιο ακριβούς που έχουν πουληθεί ποτέ σε δημοπρασία. Με τίτλους σχετικά με τις πωλήσεις των έργων του να κάνουν παγκόσμια είδηση, ο Modigliani έχει γίνει σίγουρα ένας από τους μεγάλους δεξιοτέχνες του κόσμου της τέχνης. Το Nu Couche είναι ο μεγαλύτερος πίνακας που δημιούργησε ποτέ και ήταν ένα από τα λογοκριμένα γυμνά στην έκθεσή του που ματαιώθηκε στο Παρίσι το 1917.
O Modigliani δεν πέτυχε ως επί το πλείστον να πουλήσει την τέχνη του κατά τη διάρκεια της ζωής του και πέθανε πάμφτωχος. Οι πίνακές του, τα σχέδια και τα γλυπτά του βρίσκονται τώρα σε σεβαστές συλλογές μουσείων σε όλο τον κόσμο και κοσμούν τους τοίχους των υπερπλούσιων. Καθώς τα έργα τέχνης του αλλάζουν χέρια, το σφυρί των δημοπρασιών χτυπά τις ολοένα αυξανόμενες τιμές και τις υψηλές αξίες της «ιδιοφυούς» παραγωγής του Amedeo Modigliani.
