164 χρόνια πριν, στις 29 Ιανουαρίου του 1860, γεννήθηκε ο συγγραφέας με το κορυφαίο λογοτεχνικό έργο που έχει αγκαλιαστεί σε όλο τον κόσμο.

Γεννημένος το 1860, ο Anton Chekhov μεγάλωσε στη ρωσική πόλη Taganrog. Πέρασε μεγάλο μέρος της παιδικής του ηλικίας στο παντοπωλείο του πατέρα του. Παρακολουθούσε τους πελάτες και άκουγε τα κουτσομπολιά, τις ελπίδες και τα παράπονά τους. Από νωρίς έμαθε να παρατηρεί την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Η ικανότητά του να ακούει θα γινόταν μια από τις πιο πολύτιμες δεξιότητές του ως αφηγητής.

Tα πρώτα χρόνια

Δεν υπάρχει τίποτε καινούργιο στην τέχνη, εκτός από το ταλέντο. Anton Chekhov

Ο πατέρας του, Paul Chekhov, μεγάλωσε σε μια φτωχή οικογένεια. Ο παππούς του Anton ήταν στην πραγματικότητα δουλοπάροικος στην τσαρική Ρωσία, αλλά με σκληρή δουλειά και οικονομία, αγόρασε την ελευθερία της οικογένειάς του. Ο πατέρας του νεαρού Anton έγινε αυτοαπασχολούμενος παντοπώλης, αλλά η επιχείρηση δεν ευδοκίμησε ποτέ και τελικά κατέρρευσε.

Τα οικονομικά δεινά κυριάρχησαν στην παιδική ηλικία του Chekhov. Ως αποτέλεσμα, οι οικονομικές συγκρούσεις είναι εμφανείς στα έργα και τη μυθοπλασία του.

Παρά τις οικονομικές δυσκολίες, ο Chekhov ήταν ένας ταλαντούχος μαθητής. Το 1879, άφησε το Ταγκανρόγκ για να σπουδάσει στην ιατρική σχολή της Μόσχας. Από αυτή τη στιγμή ένιωσε την πίεση να είναι ο αρχηγός του νοικοκυριού. Ο πατέρας του δεν έβγαζε πλέον τα προς το ζην. Ο Chekhov χρειαζόταν έναν τρόπο να βγάλει χρήματα χωρίς να εγκαταλείψει το σχολείο. Η συγγραφή ιστοριών έδωσε μια λύση.

Άρχισε να γράφει χιουμοριστικές ιστορίες για τοπικές εφημερίδες και περιοδικά. Στην αρχή οι ιστορίες πλήρωναν ελάχιστα. Ωστόσο, ο Chekhov ήταν ένας γρήγορος και παραγωγικός χιουμορίστας. Όταν ήταν στο τέταρτο έτος της ιατρικής σχολής, είχε τραβήξει την προσοχή αρκετών συντακτών. Μέχρι το 1883, οι ιστορίες του κέρδιζαν όχι μόνο χρήματα αλλά και φήμη.

Ο σκοπός του έργου του

Ως συγγραφέας, ο Chekhov δεν προσυπέγραψε μια συγκεκριμένη θρησκεία ή πολιτική πεποίθηση. Ήθελε να σατιρίσει και όχι να κηρύξει. Εκείνη την εποχή, καλλιτέχνες και μελετητές συζητούσαν για το σκοπό της λογοτεχνίας. Κάποιοι θεώρησαν ότι η λογοτεχνία θα έπρεπε να προσφέρει «οδηγίες ζωής». Άλλοι θεώρησαν ότι η τέχνη έπρεπε απλώς να υπάρχει για να ευχαριστεί. Ως επί το πλείστον, ο Chekhov συμφώνησε με την τελευταία άποψη.

«Ο καλλιτέχνης δεν πρέπει να είναι ο κριτής των χαρακτήρων του και των όσων λένε, αλλά απλώς ένας απαθής παρατηρητής». 

O  θεατρικός συγγραφέας

Λόγω της αγάπης του για τους διαλόγους, ο Chekhov αισθάνθηκε έλξη στο θέατρο. Τα πρώτα του έργα όπως ο “Ιβάνοφ” και ο “Δαίμονας του ξύλου” τον δυσαρέστησαν καλλιτεχνικά. Το 1895 άρχισε να εργάζεται πάνω σε ένα αρκετά πρωτότυπο θεατρικό έργο: Ο Γλάρος. Ήταν ένα έργο που αψηφούσε πολλά από τα παραδοσιακά στοιχεία των κοινών σκηνικών παραγωγών. Δεν είχε πλοκή και εστίαζε σε πολλούς ενδιαφέροντες αλλά συναισθηματικά στατικούς χαρακτήρες.

Το 1896 ο Γλάρος έλαβε μια καταστροφική απάντηση το βράδυ των εγκαινίων.Ευτυχώς, οι καινοτόμοι σκηνοθέτες Konstantin Stanislavski και Vladimir Nemirovich-Danechenko πίστεψαν στο έργο του Chekhov. Η νέα τους προσέγγιση στο δράμα ενθάρρυνε το κοινό. Το Θέατρο Τέχνης της Μόσχας αναπαρήγαγε Γλάρο και δημιούργησε μια θριαμβευτική αποδοχή από το πλήθος.

Αμέσως μετά, το Θέατρο Τέχνης της Μόσχας, με επικεφαλής τους Stanislavski και Nemirovich-Danechenko, παρήγαγε τα υπόλοιπα αριστουργήματα του Chekhov:

• Uncle Vanya (1899)

• The Three Sisters (1900)

• The Cherry Orchard (1904)

Το αριστούργημά του : Ο Γλάρος

Η γνώση δεν έχει καμιά αξία, εκτός αν την εφαρμόσεις κάπου.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρόκειται για ένα από τα σπουδαιότερα θεατρικά του έργα του ανθρώπου που καθόρισε το θέατρο. Μια  “Κωμωδία σε 4 πράξεις” όπως το ονόμασε ο ίδιος.  “Γράφω αυτό το έργο όχι χωρίς ευχαρίστηση, παρόλο που αισθάνομαι ότι παραβιάζω σημαντικά τις θεατρικές παραδοσιακές συμβάσεις. Είναι μια κωμωδία με τρεις γυναικείους και έξι αντρικούς ρόλους, με τέσσερις πράξεις, ένα τοπίο με λίμνη, πολλή συζήτηση περί λογοτεχνίας, λίγη δράση και πέντε τόνους έρωτα”. είναι τα λόγια του μετριόφρονα Chekhov προς τον εκδότη του.

Η αλήθεια όμως είναι ότι πρόκειται για ένα δράμα όπου οι ήρωές του κατατρέχονται από μελαγχολία. Αγαπούν, ελπίζουν, μισούν σαν να μη συμβαίνει τίποτα. Είναι ανήσυχοι και διψούν για πολλά. Τους διακατέχει όμως μια ανικανότητα να καταφέρουν να  πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους.  Είναι ίδιοι με τους γλάρους, που είναι σύμβολα ελευθερίας και πετάνε πάνω από τη λίμνη, ακόμα κι όταν δεχτούν τις σφαίρες κάποιου κυνηγού.Αισθάνονται τόσο συγκεχυμένα. Ότι η ζωή τους δεν είναι παρά μόνο ένα όνειρο.

Οι συνθήκες, στις οποίες ανέβηκε ο «Γλάρος», δεν ήταν ευνοικές. Αντιθέτως ήταν εξαιρετικά δύσκολες και πολύπλοκες. Ο Chekhov εκείνη την περίοδο είχε φυματίωση που εμφάνισε επιπλοκή. Δεν ήταν σε καλή ψυχική κατάσταση ώστε να αντέξει να περάσει για δεύτερη φορά μια αποτυχία του «Γλάρου» παρόμοια με εκείνη, στο πρώτο του «ανέβασμα» στην Αγία Πετρούπολη. Η πρεμιέρα του «Γλάρου» πραγματοποιήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 1896 στο «Θέατρο Αλεξαντρίισκι»  στην Πετρούπολη.

Ο μεγάλος σκηνοθέτης, ηθοποιός, δάσκαλος και δημιουργός του “Θεάτρου Τέχνης Μόσχας” Stanislavsky ήταν εκείνος που ανέδειξε πραγματικά τα έργα του Τσέχωφ αποκαλύπτοντας την υποβλητική ατμόσφαιρα του Τσεχωφικού θεάτρου. Μάλιστα ερμήνευσε και πολλούς ρόλους από αυτά τα έργα.  Τότε, λοιπόν, με εκείνη την παράσταση που πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία, αποκαλύφθηκε στο κοινό η τέχνη του και ο ιπτάμενος γλάρος έγινε το έμβλημα του «Θεάτρου Τέχνης» της Μόσχας.

«Ο Γλάρος» – που γράφτηκε στο Μέλιχοβο – δικαιωματικά θεωρείται το πλέον αυτοβιογραφικό θεατρικό έργο του Chekhov.  Εδώ μπορεί κανείς να διακρίνει τις απόψεις του για τη ζωή, για την αισθητική εμφανίζοντας μέσα σ’αυτές ανθρώπους της τέχνης. Μιλά ανοιχτά για τους προβληματισμούς του γύρω από την τέχνη, τη μάχη με την ρουτίνα της καθημερινότητας, την αναζήτηση νέων μορφών για τα βάσανα της δημιουργίας καθώς και για την ευθύνη του ταλέντου μπροστά στις απαιτήσεις της ζωής.

Ο Άγγλος δραματουργός, Πρίστλι, κάνει μια πραγματικά ενδιαφέρουσα παρατήρηση. Κατανέμει την ίδια του την προσωπικότητα ανάμεσα  σε τρία πρόσωπα: «Τον Τριγκόριν, ένα δημοφιλή συγγραφέα – λογοτέχνη, γεγονός το οποίο όμως τον έχει κουράσει, τον Treplef, ο οποίος αγωνίζεται, όπως και ο ίδιος, για νέους τρόπους έκφρασης και τον Dr. Ντορν, γιατρό, σαν και τον ίδιο, ο οποίος, όχι τυχαία, δείχνει συμπάθεια στις αναζητήσεις του Treplef.

Ο Chekhov δεν περιγράφει τα πάθη, τις ελπίδες, τις απογοητεύσεις μόνο του κεντρικού ήρωα, αλλά μιας ομάδας ανθρώπων που είναι  πραγματικά ή ψυχολογικά “κολλημένοι” δίπλα σε μια μικρή λίμνη.  Είναι το έργο για τους νέους καλλιτέχνες και για την μεγαλύτερη γενιά που είναι πια κορεσμένη και περιφρουρεί τα κεκτημένα της.

Είναι το έργο όπου οι ήρωές του διακατέχονται από “αγάπη” – που αποτελεί την κύρια υπόθεση του «Γλάρου» – και συγχρόνως από έλλειψη κατανόησης και ουσιαστικού ενδιαφέροντος μεταξύ τους. Σχεδόν όλους οι ήρωες «Λίγη δράση, 5 πούντες αγάπης»  έλεγε ο Chekhov χαριτολογώντας.

Τέλος, είναι το έργο για τις βασανιστικές αναζητήσεις του αληθινού νοήματος της ζωής, του λόγου ύπαρξής μας.

«Ο Γλάρος» συναρπάζει παγκοσμίως τους πάντες: δημιουργούς, θεατές και αναγνώστες. Ίσως γιατί οι χαρακτήρες του μαζί με τις ανάγκες τους είναι τόσο διαχρονικές που καθένας μας μπορεί να βρει κάπου “εκεί” τον εαυτό του…

H ερωτική του ζωή

Αν φοβάσαι τη μοναξιά, μην παντρεύεσαι…

Ο Ρώσος αφηγητής έπαιξε με θέματα τον ρομαντισμό και τον γάμο, αλλά καθ` όλη τη διάρκεια της ζωής του δεν έπαιρνε την αγάπη στα σοβαρά. Είχε περιστασιακές σχέσεις, αλλά δεν ερωτεύτηκε παρά μόνο όταν γνώρισε την Olga Knipper, μια ανερχόμενη Ρωσίδα ηθοποιό. Παντρεύτηκαν πολύ διακριτικά το 1901.

Η Olga όχι μόνο πρωταγωνίστησε στα έργα του, αλλά τα κατανοούσε και βαθιά. Περισσότερο από οποιονδήποτε στον κύκλο του Chekhov, ερμήνευσε τις λεπτές έννοιες μέσα στα έργα. Η Olga και ο Anton ήταν συγγενικά πνεύματα, αν και δεν περνούσαν πολύ χρόνο μαζί. Τα γράμματά τους δείχνουν ότι ήταν πολύ στοργικοί μεταξύ τους. Δυστυχώς, ο γάμος τους δεν είχε διάρκεια  λόγω της κακής υγείας του Chekhov.

Οι τελευταίες μέρες του

Οι δικηγόροι είναι το ίδιο με τους γιατρούς. Η μόνη διαφορά είναι ότι οι δικηγόροι μόνο σε ληστεύουν, ενώ οι γιατροί σε ληστεύουν και σε σκοτώνουν, έλεγε ο Chekhov.

Σε ηλικία 24 ετών, ο Chekhov άρχισε να δείχνει σημάδια φυματίωσης. Προσπάθησε να αγνοήσει αυτή την κατάσταση. Ωστόσο, στις αρχές των 30 του η υγεία του είχε επιδεινωθεί σημαντικά.

Όταν το Cherry Orchard άνοιξε το 1904, η φυματίωση είχε καταστρέψει τους πνεύμονές του. Το σώμα του ήταν εμφανώς εξασθενημένο. Οι περισσότεροι φίλοι και η οικογένειά του γνώριζαν ότι το τέλος πλησίαζε. Στη βραδιά έναρξης του The Cherry Orchard έγινε ένα αφιέρωμα γεμάτο ομιλίες και ειλικρινείς ευχαριστίες. Ήταν για να αποχαιρετήσουν τον μεγαλύτερο θεατρικό συγγραφέα της Ρωσίας.

Στις 14 Ιουλίου 1904, ο Chekhov έμεινε ξύπνιος μέχρι αργά δουλεύοντας πάνω σε ένα ακόμη διήγημα. Αφού πήγε για ύπνο, ξύπνησε ξαφνικά και κάλεσε έναν γιατρό. Ο γιατρός δεν μπορούσε να κάνει τίποτα για αυτόν παρά να του προσφέρει ένα ποτήρι σαμπάνια. Σύμφωνα με πληροφορίες, τα τελευταία του λόγια ήταν: «Έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που ήπια σαμπάνια». Στη συνέχεια, αφού ήπιε το ποτό, πέθανε.

Γράμμα στον αδελφό του

Γράφει κάποια στιγμή είχε γράψει ένα εκπληκτικό γράμμα προς τον αδελφό του για τους καλλιεργημένους ανθρώπους… Δυσεύρετοι και όσο περνούν τα χρόνια, νομίζω ότι ακόμη περισσότερο..

“Οι καλλιεργημένοι άνθρωποι σέβονται την ανθρώπινη ατομικότητα και γι’ αυτό είναι πάντοτε συγκαταβατικοί, γελαστοί, ευγενικοί, υποχρεωτικοί. Δεν χαλούν τον κόσμο για το σφυρί ή για τη γομολάστιχα που χάθηκαν. Δεν αγανακτούν για τους θορύβους ή το κρύο.

Δέχονται με καλοσύνη τα χωρατά και την παρουσία ξένων ανθρώπων στο σπιτικό τους. Δεν συμπονούν μονάχα τους κατώτερους, τους αδύναμους και τις γάτες. Πονάει η ψυχή τους και για κείνο που δεν φαίνεται με γυμνό μάτι.

Είναι ντόμπροι και φοβούνται το ψέμα σαν τη φωτιά. Δεν λένε ψέματα ακόμα και για τιποτένια πράγματα. Το ψέμα προσβάλλει εκείνους που το ακούνε και ταπεινώνει στα μάτια τους εκείνους που το λένε. Δεν παίρνουν ποτέ πόζα, στο δρόμο είναι όπως και στο σπίτι τους, δεν ρίχνουν στάχτη στα μάτια του κατώτερου τους.

Δεν είναι φλύαροι και δεν αναγκάζουν τον άλλο να ακούει τις εκμυστηρεύσεις τους όταν δεν τους ρωτάει. Δεν ταπεινώνονται για να κεντήσουν τη συμπόνια του διπλανού. Δεν παίζουν με τις ευαίσθητες χορδές της ψυχής των άλλων για να κερδίζουν σαν αντάλλαγμα αναστεναγμούς και χάδια.

Δεν λένε “εμένα κανείς δεν με καταλαβαίνει”, ούτε “πουλήθηκα για πέντε δεκάρες”, γιατί αυτά δείχνουν πως αποζητάν τις φτηνές εντυπώσεις. Είναι πρόστυχα τερτίπια, ξεθωριασμένα, ψεύτικα. Δεν είναι ματαιόδοξοι. Δεν τους απασχολούν τέτοια ψεύτικα διαμάντια όπως οι γνωριμίες με εξοχότητες.

Όταν κάνουν δουλειά που δεν αξίζει ένα καπίκι, δεν γυρίζουν με χαρτοφύλακα των εκατό ρουβλιών και δεν καμαρώνουν πως τάχα τους άφησαν να μπουν εκεί που δεν επιτρέπουν στους άλλους. Κι ο Krylov ακόμα λέει πως το άδειο βαρέλι ακούγεται πιο πολύ από το γεμάτο.

Αν έχουν ταλέντο, το σέβονται. Θυσιάζουν γι’ αυτό την ησυχία τους, τις γυναίκες, το κρασί, την κοσμική ματαιότητα. Είναι περήφανοι για την αξία τους και έχουν συνείδηση της αποστολής τους. Αηδιάζουν από την ασχήμια και καλλιεργούν μέσα τους την ομορφιά.

Δεν μπορούν να κοιμηθούν με τα ρούχα, δεν μπορούν να βλέπουν στο τοίχο κοριούς, να πατούν σε φτυσιές. Δαμάζουν όσα μπορούν και εξευγενίζουν το ερωτικό ένστικτο. Δεν κατεβάζουν βότκα όπου βρεθούν. Πίνουν μονάχα όταν είναι ελεύθεροι και τους δίνεται ευκαιρία. Γιατί τους χρειάζεται “γερό μυαλό σε γερό κορμί”.”

H κληρονομιά που άφησε ο Chekhov

Κατά τη διάρκεια και μετά τη ζωή του, ο Anton Chekhov λατρεύτηκε σε όλη τη Ρωσία. Εκτός από τις αγαπημένες του ιστορίες και θεατρικά έργα, τον θυμόμαστε επίσης ως ανθρωπιστή και φιλάνθρωπο. Ενώ ζούσε στη χώρα, συχνά φρόντιζε για τις ιατρικές ανάγκες των ντόπιων αγροτών. Επίσης, ήταν γνωστός για τις χορηγίες που έκανε σε τοπικούς συγγραφείς και φοιτητές ιατρικής.

Το λογοτεχνικό του έργο έχει αγκαλιαστεί σε όλο τον κόσμο. Ενώ πολλοί θεατρικοί συγγραφείς δημιουργούν έντονα σενάρια ζωής ή θανάτου, τα έργα του Chekhov προσφέρουν καθημερινές συζητήσεις. Οι αναγνώστες εκτιμούν την εξαιρετική του διορατικότητα για τις ζωές των συνηθισμένων ανθρώπων.