8 χρόνια πριν, στις 17 Φεβρουαρίου του 2016, έφυγε από τη ζωή ο σκηνοθέτης που δημιούργησε την κορυφαία ταινία βασισμένη στο καταπληκτικό βιβλίο του Christopher Frank, `Αμερικανική Νύχτα`.

“Δημιουργώ ταινίες που με βασανίζουν και η γυναίκα λειτουργεί εδώ σαν το μέσο” Andrzej Zulawski

Ένας άντρας που έχει στη ζωή του σεξ αλλά του λείπει το συναίσθημα. Μια γυναίκα που έχει τη θαλπωρή και τη στοργή του συζύγου της αλλά της λείπει το σεξ. Δυο άνθρωποι που η μοίρα τους φέρνει κοντά. Μπορεί όλα να δείχνουν ότι έχουν διαφορετικά ζητούμενα, αυτή όμως η αλήθεια είναι φαινομενική. Και οι δύο έχουν τόσο έντονη την ανάγκη να ζήσουν εκείνη τη μοναδική στιγμή της ένωσης. Να αγαπήσουν και ν’αγαπηθούν.

Μια σπαρακτικά ρομαντική ταινία του 1974, που όσες φορές και να δω, κάθε φορά μου αφήνει την ίδια γλυκόπικρη αίσθηση, για ένα γενναίο, απρόσμενο έρωτα δυο δυστυχισμένων ανθρώπων. Ο λόγος για την καλύτερη ταινία του Andrzej Zulawski “Σημασία έχει ν’αγαπάς”. Ομολογώ πως δεν είναι εύκολο να προσεγγίσει κανείς το έργο αυτού του κορυφαίου σκηνοθέτη. Ενός ιδιαίτερου ανθρώπου του οποίου οι σκέψεις και τα ερωτήματα της ζωής τον οδήγησαν να δημιουργήσει τα αριστουργήματά του.

Πρωταγωνίστρια στην εν λόγω ταινία, η εκπληκτική Romy Schneider. Ένας ρόλος που απογείωσε τις υποκριτικές ικανότητες της 37χρονης τότε ηθοποιού. Σε εκείνη, άλλωστε, τη φάση της ζωής της, είχε ζήσει όλα όσα χρειαζόταν για να ενσαρκώσει με τόσο συναίσθημα τη Nadine Chevalier. Έρωτες, απογοητεύσεις, θλίψη.

Η ιστορία είναι βασισμένη σ’ ένα καταπληκτικό βιβλίο, την “Αμερικάνικη Νύχτα” του Christopher Frank.  Όσο για το soundtrack της ταινίας, είναι εκπληκτικό.

Ένας φωτογράφος  γοητεύεται από μια ξεπεσμένη ηθοποιό δευτεροκλασάτων ερωτικών ταινιών. Δίπλα της, το άγρυπνο βλέμμα του καταθλιπτικού συζύγου της. Εκείνος, προσπαθώντας να δώσει μια δεύτερη ευκαιρία στην καριέρα της αποφασίζει να χρηματοδοτήσει μια θεατρική παραγωγή του “Ριχάρδου ΙΙΙ” και δανείζεται χρήματα από τους μαφιόζους εργοδότες του.

Δημιουργείται ένα περίεργο ερωτικό τρίγωνο αλλά κι ένας μικρόκοσμος με ψυχές ταλαιπωρημένες, χαμένες. Ένα δίλημμα ανάμεσα στον έρωτα και το καθήκον…

Ο φωτογράφος έχει ανάγκη από το χάδι, την αγάπη. Η Nadine από το σεξ, καθώς ο άνδρας της στον τομέα αυτό υπολειτουργεί. Τους ενώνει η ισχυρή έλξη και ο φόβος.  Ο Servais κυριευμένος από ανεξέλεγκτο συναίσθημα, πηγαίνει να τη βρει τα ξημερώματα. Φτάνει στο σπίτι της, αδιαφορεί για τον άνδρα της που είναι μαζί της, την αναζητά. Προσπαθεί να συνειδητοποιήσει τί του συμβαίνει…

Η Nadine βασανίζεται από τις σκέψεις… Από τη μια δε νιώθει ηθικό να εγκαταλείψει τον άνδρα που την περιέθαλψε, που της παρέχει ασφάλει και αγάπη. Τον άνθρωπο με τον οποίο τα τελευταία έξι χρόνια, τρώει κάθε μέρα πρωινό μαζί του. Της λείπει όμως, ο εαυτός της και το σημαντικότερο συστατικό από τη σχέση τους.

Η ταινία ολοκληρώνεται με μια σκηνή αντιφατική από το άνοιγμά της, που δεν μπορεί παρά να “γράψει” στο μυαλό όσων την έχουν δεί…

Στο ξεκίνημα η ηθοποιός Nadine , βρίσκεται πάνω από ένα δήθεν μισοπεθαμένο άνδρα, προσπαθώντας για τα γυρίσματα ενός έργου να πει “σ’αγαπώ”. Ωστόσο, της είναι αδύνατο να το πει γιατί την εμποδίζουν οι βάρβαρες συνθήκες του γυρίσματος.  Στο κλείσιμο, όμως, καταφέρνει να ξεστομίσει αβίαστα ένα εκπληκτικό “σ’αγαπώ”, πάνω από το μισοπεθαμένο έρωτά της, το φωτογράφο Servais…

Ποιος ήταν ο Andrzej Zulawski

Ο Zulawski, γνωστός κυρίως σε ένα μικρό κοινό των καλλιτεχνικών και κινηματογραφικών φεστιβάλ, δεν έκανε παραχωρήσεις στη λογική, στα συνηθισμένα ανθρώπινα κίνητρα ή στην κολακεία του κοινού σκηνοθετώντας τις υπερβολικά σκληρές ταινίες του, για τις οποίες οι Γάλλοι κριτικοί δημιούργησαν το επίθετο Zulawskien, που σημαίνει πάνω από την κορυφή.

Ο Andrzej Zulawski γεννήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 1940, στο Lwow, τότε μέρος της Πολωνίας και τώρα, γνωστό ως Lviv, μέρος της Ουκρανίας. Ο πατέρας του, Miroslav, ήταν συγγραφέας που πολέμησε με τις πολωνικές δυνάμεις αντίστασης κατά τη διάρκεια του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου και αργότερα υπηρέτησε ως εκπρόσωπος της Πολωνίας στην Unesco στο Παρίσι.

 Ο Zulawski σπούδασε κινηματογράφο στο Institut des Hautes Études Cinématographiques στο Παρίσι ενώ παρακολουθούσε μαθήματα πολιτικών επιστημών στη Σορβόννη. Το 1960, επιστρέφοντας στην Πολωνία, έγινε βοηθός του σκηνοθέτη Andrzej Wajda.

Isabelle Adjani στην ταινία του 1981 “Possession”

Αφού σκηνοθέτησε δύο ταινίες μικρού μήκους για την τηλεόραση, το “Pavoncello” και το “The Song of Triumphant Love”, γύρισε την πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία, “The Third Part of the Night” (1971). Βασισμένο σε ένα μυθιστόρημα του πατέρα του, πραγματευόταν τη ναζιστική κατοχή της Πολωνίας, δραματοποιημένη με άθλιους, εφιαλτικούς όρους με λίγες συγκεκριμένες ιστορικές αναφορές.

Ακολούθησε με το “The Devil” (1972), ένα φεστιβάλ σφαγής που διαδραματίζεται στα τέλη του 18ου αιώνα, με έναν αντιβασιλικό ήρωα που ξεκινά ένα φονικό ξεφάντωμα. Οι κυβερνητικοί λογοκριτές εμπόδισαν την προβολή του και ο Zulawski κλήθηκε να φύγει από την Πολωνία για τη Γαλλία.

Η Ταινία “The important thing is to love” (Σημασία έχει ν`αγαπάς), του 1975 για μια παθιασμένη σχέση μεταξύ ενός φωτογράφου και μιας ηθοποιού που περιορίστηκε στο να εμφανιστεί σε ταινίες σεξουαλικής εκμετάλλευσης, τράβηξε την προσοχή των Γάλλων κριτικών και κέρδισε  για το αστέρι του, την Romy Schneider, το γαλλικό ισοδύναμο με τα Όσκαρ, το βραβείο Cesar για την ερμηνεία της.

Ενθουσιασμένος από την επιτυχία της ταινίας, ο Zulawski επέστρεψε στην Πολωνία για να κάνει την κινηματογραφική εκδοχή του “The Moon Trilogy”, ένα έργο επιστημονικής φαντασίας του προπάτο του θείου Jerzy Zulawski. Με τίτλο “On the silver globe” και τοποθετημένο σε επική κλίμακα, ακολούθησε τις περιπέτειες των βυθισμένων αστροναυτών που μάχονταν με τηλεπαθητικά ανθρωποειδή πουλιά, αμφίβια λασπόνερα και τους δικούς τους μεταλλαγμένους απογόνους.

Οι Πολωνοί λογοκριτές σταμάτησαν την παραγωγή μόλις η ταινία πλησίαζε στην ολοκλήρωση και διέταξε την καταστροφή της. Από τα αρνητικά που διασώθηκαν, ο Zulawski συνέταξε μια νέα έκδοση, με διάρκεια πάνω από δυόμισι ώρες, στα τέλη της δεκαετίας του 1980, όταν η πολιτική κατάσταση στην Πολωνία είχε αλλάξει.

Στο “Possession” (1981), τη μοναδική ταινία του που κυκλοφόρησε εμπορικά στις Ηνωμένες Πολιτείες, η Isabelle Adjani υποδύθηκε μια γυναίκα που, καθώς ο γάμος της διαλύεται, επιδίδεται σε μια τρελή σχέση με ένα πλάσμα σαν καλαμάρι που εξελίσσεται σε προσομοιωτή του συζύγου της, τον οποίο υποδύεται ο Sam Neill. Σε μια από τις πιο αξέχαστες στιγμές, πέφτει στους τοίχους μιας υπόγειας διάβασης του μετρό στο Δυτικό Βερολίνο και σπάζει, με υγρά να αναβλύζουν από κάθε στόμιο.

Ο κριτικός J. Hoberman, γράφοντας στους New York Times το 2012, περιέγραψε τον  Zulawski ως «ένα συγγραφέα που τον προσεγγίζουν με τρόμο». Και πρόσθεσε: «Οι ταινίες του σπάνια βρίσκονται περισσότερο από ένα βήμα από κάποια φλεγόμενη άβυσσο, με τους ηθοποιούς (και το κοινό) να τρέμουν στην άκρη. Κινηματογραφημένες με μια ξέφρενη, συχνά υποκειμενική κινούμενη κάμερα σε κορεσμένα χρώματα που έχουν την υπερβολικά φωτεινή αίσθηση μιας χημικά επαγόμενης ψευδαίσθησης, αυτά μπορεί να είναι δύσκολο να τα δεις και πιο δύσκολο να τα ξεχάσεις».

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Zulawski έτεινε να διχάζει το κοινό. «Ο θεατής του κινηματογράφου είτε έχει τη σάρκα στα δόντια για τη συναισθηματική, οπτική και αφηγηματική του πανδαισία ή δεν έχει», έγραψε ο Michael Atkinson στο Film Comment το 2003, χαρακτηρίζοντας τον σκηνοθέτη ως «μια μάστιγα του φεστιβάλ κινηματογράφου που αγαπήθηκε για παραβιάσεις».

Ο Zulawski παρέμεινε ατάραχος από την κριτική αναταραχή που προκάλεσε το έργο του και εξαιρετικά αδιάφορος για το τι θεωρούσε τις ελλείψεις του κοινού.

«Το να ευχαριστείς την πλειοψηφία είναι η απαίτηση του Planet Cinema», είπε κάποτε, απαντώντας στις επικρίσεις για το «Possession». «Σε ό,τι με αφορά, δεν κάνω παραχωρήσεις στους θεατές, αυτά τα θύματα της ζωής, που πιστεύουν ότι μια ταινία γίνεται μόνο για την απόλαυσή τους και που δεν γνωρίζουν τίποτα για την ύπαρξή τους».

Ενώ έφτιαχνε το “Μad Love” (1985) βασισμένο στο μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι «The Idiot», ο Zulawski ερωτεύτηκε την σταρ του, Sophie Marceau, με την οποία συνέχισε να έχει μια μακροχρόνια σχέση και να συνεργάζεται σε άλλες τρεις. ταινίες, “My Nights are more beautiful than your days”  (1989), “The Blue Note” (1991) και “Fidelity” (2000). Το ζευγάρι χώρισε το 2001. Ο Zulawski έμεινε με τον γιο τους, Vincent. έναν γιο από τον πρώτο του γάμο, τον Xawery, ο οποίος είναι επίσης σκηνοθέτης. και έναν τρίτο γιο, τον Ignacy.

Ο Zulawski απείχε από τον κινηματογράφο για 15 χρόνια πριν γυρίσει το “Cosmos” (2015) βασισμένο σε μια νουβέλα του Witold Gombrowicz, με μια ακόμη ηθοποιό της κορυφαίας λίστας, τη Sabine Azima, στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Μερικές φορές περιγράφεται ως ένα μεταφυσικό νουάρ θρίλερ, και αφηγείται την ιστορία δύο φίλων που προσηλώνονται σε μια νεαρή γυναίκα και μια υπηρέτρια σε ένα πανδοχείο που διευθύνει ένα ζευγάρι συνταξιούχων.

 Έγραψε πολλά μυθιστορήματα καθώς και δύο απομνημονεύματα για τον χωρισμό του με την Marceau, το “About Her” και το “Infidelity”, που δημοσιεύτηκαν το 2003.

Το 2012, η ​​Ακαδημία Μουσικής του Μπρούκλιν παρουσίασε 12 από τις ταινίες του σε μια αναδρομική έκθεση στο της BAMcinematek.  Την Παρασκευή και το Σάββατο, η Εταιρεία Κινηματογράφου του Κέντρου Lincoln,  ως μέρος της σειράς Film Comment Selects, σχεδιάζει να προβάλει τέσσερις από τις ταινίες του Zulawski: “The Third Part of the Night”, “The Devil”, “On the Silver Globe” και «Cosmos».