Ένα από τα κορυφαία, δημοφιλέστερα έργα του παγκόσμιου λυρικού θεάτρου, δημιούργημα του Γάλλου συνθέτη Ζορζ Μπιζέ, που έκανε πρεμιέρα στις 3 Μαρτίου 1875
Η Carmen του Μπιζέ έχει όλα τα απαραίτητα στοιχεία μιας όπερας: υψηλή δραματουργία, παθιασμένοι χαρακτήρες, μια ιστορία αγάπης με υπέροχες μελωδίες. Πρόκειται για ένα από τα κορυφαία, δημοφιλέστερα έργα του παγκόσμιου λυρικού θεάτρου, δημιούργημα του Γάλλου συνθέτη. Και ποιος δεν το γνωρίζει και ποιός δεν έχει “μαγευτεί” από την “Εισαγωγή” ή από τις άριες “Χαμπανέρα” και το “Τραγούδι του Ταυρομάχου”- που είναι από τα γνωστότερα μέρη.
Η πρεμιέρα του έργου δόθηκε, σαν σήμερα, στις 3 Μαρτίου του 1875 στην “Οπερά -Κομίκ” του Παρισιού. Ο ρόλος της υψίφωνου
, η Σελεστίν Γκαλί – Μαριέ -στο ρόλο της Κάρμεν-χωρίς όμως να έχει επιτυχία. Προκάλεσε μάλιστα, θύελλα αντιδράσεων λόγω της τολμηρότητας με την οποία διαπραγματευόταν τον ελεύθερο έρωτα. Κανένας δεν φανταζόταν τότε ότι η “Κάρμεν” στη συνέχεια, θα κατακτούσε τη μοναδική. περίοπτη θέση στην ιστορία του λυρικού μελοδράματος και στις καρδιές των θεατών.
Ο Μπιζέ έγραψε αρκετά υπέροχα έργα, όπως το Te Deum, αλλά στην Carmen ανέβηκε πραγματικά σε ό,τι αφορά τη συγγραφή συναρπαστικών μελωδιών.
H Carmen, όπως δημιουργήθηκε από τον Μπιζέ, έχει γίνει η στερεότυπη Ισπανίδα του 19ου αιώνα στη λαϊκή φαντασία.
Είναι ηδονική, ορμητική, θερμή αλλά και ψυχρή. Είναι ερωτευμένη και ταυτόχρονα μοιραία.
Είναι ειρωνικό, λοιπόν, ότι αυτή η πεμπτουσία Ισπανίδα… δημιουργήθηκε από έναν Γάλλο. Η όπερα του Bizet βασίστηκε στην πραγματικότητα σε μια ιστορία ενός άλλου Γάλλου – του Prosper Mérimée.
Το έργα ανέβηκε στη Βιέννη, στις 23 Οκτωβρίου του 1875. Αυτό ήταν και η απαρχή για τη δημοφιλία του. Στην πρώτη της περίοδο πραγματοποίησε 36 παραστάσεις, χωρίς όμως να τις δει ο δημιουργός της. Δυστυχώς, ο Μπιζέ δεν πρόλαβε να χαρεί την επιτυχία του. Έφυγε ξαφνικά από τη ζωή στις 3 Ιουνίου της επόμενης χρονιάς εξαιτίας καρδιακής προσβολής. Και ήταν μόνο 37 ετών.
Η Carmen είναι μία όπερα που αποτελείται από 4 πράξεις. Το λιμπρέτο της γράφτηκε από τους Ανρί Μειλάκ και Λυντοβίκ Αλεβύ, βασισμένο στην ομώνυμη νουβέλα του Προσπέρ Μεριμέ.
Κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι είναι μία από τις πλέον εμβληματικές όπερες η οποία εξακολουθεί να είναι στην κορυφή ακόμα και σήμερα, 143 χρόνια μετά τη μέρα που πρωτοείδε το φως.
Η Κάρμεν, ανήκει στο είδος της όπερα κομίκ, με μουσικά νούμερα που χωρίζονται με διαλόγους. Η ιστορία της… άκρως προκλητική για την εποχή που δημιουργήθηκε…Διηγείται την ιστορία της καταστροφής του Δον Χοσέ- ενός απλοϊκού στρατιώτη- που σαγηνεύεται από τη γοητευτική και φλογερή τσιγγάνας Κάρμεν. Ο Χοσέ κάνει τα πάντα για εκείνη. Εγκαταλείπει τον παιδικό του έρωτα και τα στρατιωτικά του καθήκοντα… Παρ`όλα αυτά όμως, χάνει την Κάρμεν από τον φημισμένο ταυρομάχο Εσκαμίγιο και τη σκοτώνει σε μια κρίση ζηλοτυπίας.
Πρόκειται για μια πραγματικά αντισυμβατική υπόθεση. Η φερώνυμη ηρωίδα υπερασπίζεται τις επιθυμίες της, την ελευθερία της, το δικαίωμά της να επιλέγει η ίδια ερωτικούς συντρόφους και όχι να την επιλέγουν αυτοί. Η στάση της αποτέλεσε απειλή για ανδροκρατούμενες και πατριαρχικές κοινωνίες καθώς οι επιλογές της απειλούν τα θεμέλιά τους. Η μόνη λύση,λοιπόν, είναι να έρθει το τέλος της. Και αυτό, το αναλαμβάνει ο ερωτευμένος και ταυτόχρονα “προδομένος” Δον Χοσέ.
Για την τότε γαλλική όπερα, η παρουσίαση της ζωής των εξαθλιωμένων, της ανομίας και της ανηθικότητας, μαζί και το τραγικό τέλος της ηρωίδας- η οποία πεθαίνει επί σκηνής – υπήρξαν πρωτοποριακά στοιχεία και προκάλεσαν πολλά σχόλια και συζητήσεις. Ήταν λογικό, μετά την πρεμιέρα οι περισσότερες κριτικές να είναι αρνητικές και το γαλλικό κοινό σχετικά αδιάφορο.
Η Carmen, κέρδισε αρχικά τη φήμη της κι αναγνωρίστηκε σαν ένα αριστούργημα του είδους, πρώτα σε παραστάσεις της έξω από τη χώρα. Στο Παρίσι δεν ξαναπαίχθηκε έως το 1883. Στη συνέχεια έγινε γρήγορα διάσημη, χαρακτηρίστηκε ως κορυφαία και συνεχίζει να είναι μία από τις συχνότερα παιζόμενες όπερες που υπάρχουν. Κάποιοι μεταγενέστεροι σχολιαστές έγραψαν ότι “η Carmen στέκεται ως γέφυρα ανάμεσα στην παράδοση της όπερα κομίκ και στον ρεαλισμό ή βερισμό που χαρακτηρίζει την ιταλική όπερα του ύστερου 19ου αιώνα”.
Η μουσική της Carmen εκπληκτική… θεική… Δικαιολογημένα έχει εξυμνηθεί για την ενορχήστρωσή, την ευφυή μελωδία, την αρμονία, την ατμόσφαιρα που δημιουργεί. Ο Μπιζέ πέτυχε να την αποδώσει με απίστευτη επιδεξιότητα και να αποδώσει με μοναδικό τρόπο τα συναισθήματα των χαρακτήρων του, μουσικά. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τη μουσική του αρκετά αντισυμβατική για την τότε εποχή. Μετά τον θάνατο του συνθέτη, τροποποιήθηκε με την εισαγωγή ρετσιτατίβων στη θέση των αρχικών πεζών διαλόγων.
Ωστόσο, δεν υπάρχει πρότυπη έκδοση της όπερας και έτσι δεν μπορεί να γίνει σύγκριση με τη μεταγενέστερη Οι απόψεις διαφέρουν για το ποιες εκδοχές της εκφράζουν καλύτερα τις προθέσεις του ίδιου του Μπιζέ. Η όπερα έχει ηχογραφηθεί πολλές φορές -μετά την πρώτη της ηχογράφηση- σε δίσκο 78 στροφών το 1908. Η πλοκή της, δε, έχει αποτελέσει το αντικείμενο πολλών μεταφορών σε κινηματογραφική ταινία και θεατρικό έργο.
H κορυφαία προσωπικότητα, ο ελληνικός μύθος, η σημαντικότερη , ίσως, λυρική τραγουδίστρια του περασμένου αιώνα, η θρυλική ντίβα της ‘Οπερας, Μαρία Κάλλας, ερμήνευσε εκπληκτικά την Carmen. Ο τρόπος που απέδωσε τον ρόλο έχει μείνει στην ιστορία, κάνοντας όλους τους Έλληνες υπερήφανους.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Carmen έχει γίνει ένας από τους πιο εμβληματικούς χαρακτήρες της όπερας στην ιστορία. Μπορεί να πεθαίνει στο τέλος της όπερας, αλλά ζει πέρα από τις λίγες ώρες της στη σκηνή για να γίνει μέρος του πολιτιστικού μας τοπίου.
Ο ίδιος ο συνθέτης είχε την αίσθηση ότι είχε γράψει κάτι μεγαλύτερο από όλα τα άλλα έργα του. Έγραψε σε ένα γράμμα σε έναν φίλο ότι είχε «απόλυτη βεβαιότητα ότι είχε βρει το δρόμο μου».
Αυτό το κάνει ακόμη πιο λυπηρό, επομένως, το γεγονός ότι η όπερα δεν είχε επιτυχία όταν παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1875. Ένας κριτικός σημείωσε ότι το κοινό στο Παρίσι ήταν «σοκαρισμένο από τον δραστικό ρεαλισμό της δράσης».
Ο Bizet έφυγε από τη ζωή μόλις τρεις μήνες αργότερα, σε ηλικία μόλις 37 ετών. Ποτέ δεν ήξερε ότι η σκανδαλώδης όπερά του για μια ακαταμάχητη νεαρή Ισπανίδα θα γινόταν ένα από τα πιο γνωστά και πιο αγαπημένα μουσικά κομμάτια όλων των εποχών.
Habanera
Quand je vous aimerai?
Ma foi, je ne sais pas,
Peut-être jamais, peut-être demain.
Mais pas aujourd’hui, c’est certain!
[sung]
L’amour est un oiseau rebelle
Que nul ne peut apprivoiser,
Et c’est bien en vain qu’on l’appelle,
S’il lui convient de refuser.
Rien n’y fait, menace ou prière;
L’un parle bien, l’autre se tait,
Et c’est l’autre que je préfère;
Il n’a rien dit mais il me plaît.
(L’amour est un oiseau rebelle) L’amour…
(Que nul ne peut apprivoiser,) L’amour…
(Et c’est bien en vain qu’on l’appelle,) L’amour…
(S’il lui convient de refuser.) L’amour…
L’amour est enfant de Bohême,
Il n’a jamais, jamais connu de loi;
Si tu ne m’aimes pas, je t’aime;
Si je t’aime, prends garde à toi! (Prends garde à toi!)
Si tu ne m’aimes pas,
Si tu ne m’aimes pas, je t’aime; (Prends garde à toi!)
Mais si je t’aime, si je t’aime;
Prends garde à toi!
(L’amour est enfant de Bohême,)
(Il n’a jamais, jamais connu de loi;)
(Si tu ne m’aimes pas, je t’aime;)
(Si je t’aime, prends garde à toi!) (Prends garde à toi!)
Si tu ne m’aimes pas,
Si tu ne m’aimes pas, je t’aime; (Prends garde à toi!)
Mais si je t’aime, si je t’aime;
Prends garde à toi! (Prends garde à toi!)
L’oiseau que tu croyais surprendre
Battit de l’aile et s’envola.
L’amour est loin, tu peux l’attendre;
Tu ne l’attends plus, il est là.
Tout autour de toi, vite, vite,
Il vient, s’en va, puis il revient.
Tu crois le tenir, il t’évite,
Tu crois l’éviter, il te tient!
(Tout autour de toi, vite, vite) L’amour…
(Il vient, s’en va, puis il revient.) L’amour…
(Tu crois le tenir, il t’évite,) L’amour…
(Tu crois l’éviter, il te tient!) L’amour…
L’amour est enfant de Bohême,
Il n’a jamais, jamais connu de loi;
Si tu ne m’aimes pas, je t’aime;
Si je t’aime, prends garde à toi! (Prends garde à toi!)
Si tu ne m’aimes pas,
Si tu ne m’aimes pas, je t’aime (Prends garde à toi!)
Mais si je t’aime, si je t’aime
Prends garde à toi!
(L’amour est enfant de Bohême,)
(Il n’a jamais, jamais connu de loi;)
(Si tu ne m’aimes pas, je t’aime;)
(Si je t’aime, prends garde à toi!) (Prends garde à toi!)
Si tu ne m’aimes pas,
Si tu ne m’aimes pas, je t’aime (Prends garde à toi!)
Mais si je t’aime, si je t’aime
Prends garde à toi! (Prends garde à toi!)
