30 χρόνια πριν, στις 22 Μαρτίου του 1994, η ταινία του Steven Spielberg ‘Η Λίστα του Schindler’ κέρδισε 7 βραβεία Oscar.
Η ταινία έχει θεωρηθεί ορόσημο στην ιστορία της αφήγησης του Ολοκαυτώματος επειδή ενέπνευσε τους επιζώντες να διηγηθούν τα βασανιστήρια που βίωσαν και τον κόσμο να ακούσει.
Ένα κοριτσάκι που φορά κόκκινο παλτό, περπατά ανάμεσα στους στρατιώτες, τα πτώματα και τους πυροβολισμούς, χωρίς να το σταματά κανείς. Μπαίνει σε ένα σπίτι, ανεβαίνει τις σκάλες και κρύβεται κάτω από το κρεβάτι. Η τύχης της είναι άγνωστη, μέχρι που ο Oskar Schindler παρακολουθεί τη μεταφορά των νεκρών του στρατοπέδου και σε ένα από τα καρότσια με τα πτώματα, βλέπει το κόκκινο παλτό και τα ξανθά ξανθά μαλλιά της…
Αυτή είναι ίσως η πιο δυνατή σκηνή της αμερικανικής ιστορικής δραματικής ταινίας του 1993, “Η λίστα του Schindler” σε σκηνοθεσία και παραγωγή Steven Spielberg και σενάριο Steven Zaillian. Βασισμένη στο μυθιστόρημα του Αυστραλού μυθιστοριογράφου Thomas Keneally, “Schindler’s ark”, η ταινία ακολουθεί τον Oscar Schindler, έναν Γερμανό βιομήχανο που έσωσε περισσότερους από χίλιους, κυρίως Πολωνοεβραίους πρόσφυγες από το Ολοκαύτωμα, απασχολώντας τους στα εργοστάσιά του κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πρωταγωνιστούν οι Liam Neeson ως Schindler, ο Ralph Fiennes ως SS αξιωματικός Amon Goth και ο Ben Kingsley ως ο Εβραίος λογιστής του Schindler, Itzhak Stern.
Η ταινία ακολουθεί την πραγματική ιστορία του Τσέχου συνεργάτη των Ναζί, Oskar Schindler, ο οποίος κατάφερε να σώσει 1.200 Εβραίους, δωροδοκώντας τις γερμανικές αρχές και «αγοράζοντας» τους ως εργάτες για τα εργοστάσιά του.
Πρωταγωνιστές είναι ο Ιρλανδός ηθοποιός Liam Neeson ως ο Schindler και ο Βρετανός Ralph Fiennes ως ο σαδιστής ναζί διοικητής του στρατοπέδου, Amon Goet.
Τα εκατομμύρια θύματα του Ολοκαυτώματος ήταν όμως οι πραγματικοί πρωταγωνιστές.
Για τη νεώτερη επιζήσασα Rena Finder, η 31η Δεκεμβρίου 1942, δεν ήταν ημέρα για να γιορτάσει κανείς την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Ήταν η αρχή ενός νέου, τρομακτικού κεφαλαίου στη ζωή της 13χρονης Εβραίας στην Κρακοβία της Πολωνίας. Τότε ήταν που ο πατέρας της κατηγορήθηκε ως μέλος της αντίστασης και συνελήφθη. Δεν τον ξαναείδε ποτέ. «Ήμουν κοριτσάκι και φαινόταν σαν από τη μια μέρα στην άλλη, έγινα εχθρός του κράτους», είπε η Finder σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχε με το TIME από το σπίτι της στο Framingham της Μασαχουσέτης.
Μέχρι που η “Λίστα του Schindler” βγήκε στους κινηματογράφους, οι απεικονίσεις της ιστορίας σε ταινίες ήταν αρκετά στημένες, σημείωσε ο τότε κριτικός κινηματογράφου του TIME, Richard Corliss, σε μια ταινία μεγάλου μήκους όταν η ταινία κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1993. Το Ολοκαύτωμα είχε αφεθεί κυρίως σε ντοκιμαντέρ και στους Ευρωπαίους».
“Η Λίστα του Σίντλερ του Steven Spielberg είναι ένα επακόλουθο γεγονός. Είναι μια ταινία υψηλού προφίλ, μεγάλου στούντιο, παραγωγής και σκηνοθεσίας του πιο δημοφιλούς σκηνοθέτη της εποχής μας, πιθανώς όλων των εποχών (τέσσερις από τις 10 ταινίες με τις καλύτερες εισπράξεις είναι του Spielberg, συμπεριλαμβανομένης της μεγαλύτερης από όλες, του Jurassic Park). Αυτοί οι παράγοντες και μόνο θα κέρδιζαν τη γενική συνείδηση του κοινού που δεν έχει δεχθεί καμία άλλη ταινία για αυτό το θέμα. Το γεγονός ότι είναι μια πολύ καλή ταινία σημαίνει ότι έχει την ευκαιρία να μείνει εκεί για να διδάξει. Η ταινία απλά χρειαζόταν την επιρροή μου για να την φτιάξω», λέει ο Spielberg και δεν είναι αμετροεπής. Καθώς κανένας σκηνοθέτης δεν έχει background όπως το δικό του, κανένας δεν έχει τη δύναμη του να ενθαρρύνει ένα στούντιο να ρισκάρει για μια ταινία το θέμα της οποίας είναι εγγενώς αποκρουστικό, για να μην πω τρομακτικό.
Ωστόσο, το εν λόγω έργο δεν άρεσε σε όλους τους κριτικούς κινηματογράφου. Η ισραηλινή καθημερινή εφημερίδα Haaretz την ονόμασε «πάρκο του Ολοκαυτώματος του Spielberg», ενώ η γερμανική εφημερίδα Die Welt την περιέγραψε ως «φαντασίες ενός νεαρού αγοριού από την Καλιφόρνια που δεν είχε ενδιαφερθεί ποτέ πριν για το Ολοκαύτωμα ή τους Εβραίους.» Άλλοι είπαν ότι ο σκηνοθέτης ανέλαβε το έργο μόνο και μόνο επειδή πίστευε ότι θα μπορούσε με αυτό να κερδίσει το πρώτο του Oscar. Πράγματι, κέρδισε Oscar Καλύτερης Σκηνοθεσίας και Καλύτερης Ταινίας. Όταν ο Spielberg μίλησε για τα δικά του κίνητρα για τη δημιουργία της ταινίας, έδειξε την εκπαιδευτική της αξία. Οι επιζώντες του Ολοκαυτώματος γερνούσαν και υπήρχε μια ώθηση να απομυθοποιηθεί το Ολοκαύτωμα. Ο ίδιος ο Spielberg ίδρυσε το 1994 αυτό που σήμερα ονομάζεται USC Shoah Foundation : The Institute for Visual History and Education, για να κάνει ακριβώς αυτό. Τότε, όπως και τώρα, τα επίπεδα γνώσης για το Ολοκαύτωμα θα μπορούσαν να είναι συγκλονιστικά χαμηλά. «Δεν κάνουμε ταινία, δημιουργούμε ένα ντοκουμέντο», είπε ο Spielberg στο καστ.
«Μέχρι το 1990, ήταν δύσκολο να βρεθεί ένα καλό εγχειρίδιο για το Ολοκαύτωμα», λέει ο David Crowe, συγγραφέας του Oskar Schindler: The Untold Account of His Life, Wartime Activities, and the True Story Behind the List και πρώην μέλος της εκπαιδευτικής επιτροπής του Μουσείου Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ουάσιγκτον, DC. «Μόλις το μουσείο άνοιξε και η ταινία του Spielberg βγήκε την ίδια χρονιά, υπήρξε μια έκρηξη σε αυτή τη χώρα όσον αφορά το ενδιαφέρον για το Ολοκαύτωμα».
Αυτό το φαινόμενο επεκτάθηκε και στους πραγματικούς ανθρώπους που έζησαν την ιστορία που είπε ο Spielberg. Η Finder λέει ότι η κυκλοφορία της ταινίας την έκανε να σταματήσει να νιώθει σαν να ήταν η μόνη πρόθυμη να μιλήσει για την εμπειρία της, κάτι το οποίο έκανε από το 1979 ως μέλος μιας ομάδας που ονομάζεται Facing History and Ourselves. «Μετά την κυκλοφορία της ταινίας, περισσότεροι άνθρωποι ήθελαν να μάθουν», λέει. «Έμοιαζε σαν να έπεσε ο τοίχος της σιωπής».
Είκοσι οκτώ χρόνια αργότερα, η ταινία θεωρείται ως μια ρεαλιστική απεικόνιση της ζωής κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος, όσον αφορά τη βαρβαρότητα των Ναζί και τον τρόπο ζωής όσων καταδίωκαν, αν και ξεφεύγει από την πραγματική ιστορία με πολλούς τρόπους. Για παράδειγμα, το άτομο που έδωσε στον πραγματικό Schindler την ιδέα να βάλει τους Εβραίους να δουλέψουν ως ουσιαστικά σκλάβους εργάτες στο εργοστάσιό του, σώζοντάς τους έτσι, ήταν ένας Εβραίος Πολωνός πρώην συνιδιοκτήτης εργοστασίου ονόματι Abraham Bankier — ένας κρίσιμος ρόλος που δεν είναι στην ταινία.
Μετά την εισβολή των Ναζί στην Πολωνία το φθινόπωρο του 1939, αφαίρεσαν από τους Εβραίους πολίτες τις περιουσίες τους και τους εξανάγκασαν σε γκέτο. Από εκεί, οι SS τους χρησιμοποιούσαν ως δωρεάν εργατικό δυναμικό- μεταξύ άλλων σε εργοστάσια όπως του Schindler στην Κρακοβία. Καθώς όλο και περισσότεροι Γερμανοί άντρες πήγαιναν στο στρατό, αυτοί σε αυτούς τους εργάτες-σκλάβους βασίζονταν ακόμη περισσότερο. Όταν ξεκίνησε ο Schnindler, ο συλλογισμός του δεν ήταν καθόλου αλτρουιστικός. Έκανε έναν πλούσιο τρόπο ζωής που έπρεπε να χρηματοδοτήσει και θα έβγαζε περισσότερα χρήματα ως ιδιοκτήτης εργοστασίου παρά στον στρατό. Ο Bankier πούλησε στον Schindler την ιδέα ότι οι Εβραίοι εργάτες θα ήταν φθηνότεροι από τους Πολωνούς εργάτες που δεν ήταν Εβραίοι.
Ωστόσο, ο Schindler άρχισε να δείχνει ότι νοιάζεται για τους Εβραίους εργάτες του ως ανθρώπινα όντα όταν έφτιαξε ένα υποστρατόπεδο στις εγκαταστάσεις του εργοστασίου το 1943. Πριν, οι φρουροί των SS τους πήγαιναν από το στρατόπεδο Plaszow όπου έμεναν στο εργοστάσιοτη μέρα και πίσω στο σπίτι αργά το βράδυ. Αν και ο Schindler είπε στους αξιωματούχους ότι τους ήθελε πιο κοντά για να μπορούν να εργάζονται περισσότερο, η ποιότητα της ζωής τους βελτιώθηκε επίσης, κάτι που ωφέλησε τα αποτελέσματά του, ενώ βοήθησε και τους εργαζόμενους.
«Ήταν η πρώτη σημαντική χειρονομία που έκανε στην οποία προσπαθούσε πραγματικά να βοηθήσει (τους Εβραίους εργάτες του) να έχουν λίγο καλύτερη ζωή», λέει ο Crowe. «Το φαγητό ήταν καλύτερο. Άντρες και γυναίκες δεν χωρίστηκαν. Δεν άφησε τους φρουρούς των SS να μπουν στο στρατόπεδο. μπορούσαν να μείνουν σε σκοπιές, αλλά δεν μπορούσαν να μπουν».
Η Finder, που θυμάται ότι έφτιαχνε οβίδες για πυρομαχικά, λέει ότι ένιωθε ότι ο Schindler τους φρόντιζε καλά. «Χαμογελούσε και ρωτούσε πώς είσαι, σε χαϊδεύει στο κεφάλι. Θυμάμαι ότι είχα πνευμονία και έμεινα στην κλινική για τρεις μέρες. Αν είχα αρρωστήσει στο Plaszow θα με είχαν σκοτώσει. Αν έμενες στην κλινική εκεί για περισσότερο από μια μέρα, θα πυροβολούσαν τον ασθενή. Αυτό δεν συνέβη στο εργοστάσιο του Oskar Schindler».
Θυμάται επίσης μια στιγμή που είχε πρόβλημα να χειριστεί ένα μηχάνημα, σε σημείο που σταμάτησε να λειτουργεί σωστά. «Έκλαιγα, τρόμαξα. Ο επιστάτης με κατηγόρησε για δολιοφθορά. Ο Schindler είπε ότι ένα μικρό κορίτσι δεν μπορούσε να χειριστεί αυτό το μηχάνημα και κανένας άλλος εκτός από έναν άντρα δεν πρέπει να χρησιμοποιεί αυτό το μηχάνημα. Ήμουν πεπεισμένη ότι στάλθηκε από τον παράδεισο».
Το καλοκαίρι του 1944, καθώς προχωρούσε ο Κόκκινος Στρατός των Σοβιετικών, οι ιδιοκτήτες εργοστασίων που κατασκεύαζαν κάποιο οπλισμό για τον γερμανικό στρατό μετέφεραν τα εργοστάσιά τους προς τα δυτικά. Ο Schindler μετέφερε τις επιχειρήσεις του από την Κρακοβία στο Brunnlitz, στη σημερινή Τσεχική Δημοκρατία.
Τότε ήταν που μπήκε η περίφημη λίστα: οι άνθρωποι σε αυτήν θα στέλνονταν στο Brunnlitz για να δουλέψουν, και έτσι θα σώζονταν.
Αλλά ο Schindler ήταν στην πραγματικότητα στη φυλακή όταν συντάχθηκε ο κατάλογος, αφού είχε τεθεί υπό κράτηση κατά τη διάρκεια έρευνας για το αν είχε δωροδοκήσει έναν διοικητή. Η σκηνή όπου αναφέρεται άμεσα στην ανάμειξή του «είναι εντελώς ψεύτικη», λέει ο Crowe.
Επιπλέον, υπήρχαν στην πραγματικότητα περισσότερες από μία λίστες. Τον Οκτώβριο του 1944, ένα στρατόπεδο Plaszow ονόματι Marcel Goldberg έφτιαξε δύο λίστες με άτομα που εγκρίθηκαν να πάνε στο Brunnlitz, που μπορούν να θεωρηθούν «λίστες του Schindler»΄. Η μία είχε τα ονόματα 300 γυναικών, η άλλη είχε τα ονόματα 700 ανδρών. Καθ` όλη τη διάρκεια του πολέμου, ο Goldberg- ένας από τους Εβραίους αιχμαλώτους που είχαν αναγκαστεί από τους Ναζί να είναι τακτοποιημένος σε στρατόπεδο – είχε συντονίσει τη μεταφορά Εβραίων εργατών σκλάβων από το Plaszow σε άλλα στρατόπεδα εργασίας στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Δεν είναι ξεκάθαρο πώς ακριβώς επέλεξε ο Goldberg ποιος θα ήταν στις λίστες, αλλά πιστεύεται ότι συμπεριέλαβε άτομα που γνώριζε, ίσως φίλους φίλων. «Θα είχε ζητήσει επίσης συμβουλές από άλλους Εβραίους κρατούμενους που εργάζονταν στο γραφείο του στρατοπέδου, οι οποίοι θα τον βοηθούσαν να διαλέξει ανθρώπους», λέει ο Crowe, ο οποίος πιστεύει ότι μόνο το ένα τρίτο των ανθρώπων στους καταλόγους είχαν εργαστεί πριν για τον Schindler.
Η Finder λέει ότι η μητέρα της άκουσε ότι o Goldberg έφτιαχνε μια λίστα με νέους ανθρώπους με «κοκαλιάρικα δάχτυλα» που ήταν κατάλληλοι για δουλειά στο εργοστάσιο. «Η μητέρα μου με έστειλε στον Marcel Goldberg», θυμάται. «Πήγα κοντά του και του είπα στη μητέρα μου και θέλω να είμαι στη λίστα και μας έβαλε στη λίστα».
Προτού οι 1.000 «Εβραίοι του Schindler» μπορέσουν να πάνε στο Brunnlitz, έπρεπε να «επιθεωρηθούν». Oι άνδρες στάλθηκαν στο στρατόπεδο Gross-Rosen και οι γυναίκες στάλθηκαν στο Άουσβιτς. Ενώ οι άνδρες υποβλήθηκαν γρήγορα σε επεξεργασία, μερικές γυναίκες χάθηκαν στο σύστημα. Αυτή η φάση της ιστορίας είναι μια άλλη όπου η αλήθεια διαφέρει ελαφρώς από την ταινία. Ο Schindler έστειλε μια γραμματέα να τα ανακτήσει, αντί να πάει ο ίδιος – αλλά η αλήθεια της εμπειρίας είναι τόσο τρομακτική που ίσως καμία ταινία δεν θα μπορούσε να την αποτυπώσει με ακρίβεια, ανεξάρτητα από το πόσο προσεκτικοί ήταν με τη λεπτομέρεια.
«Όταν φτάσαμε στο Άουσβιτς, διψούσαμε τόσο πολύ. Προσπαθήσαμε να πιάσουμε τις νιφάδες χιονιού. Αλλά δεν έπεφτε χιόνι. ‘Ηταν στάχτη. Μετά μας είπαν να γδυθούμε για έλεγχο. Θυμάμαι, αφού μου ξύρισαν το κεφάλι, μας έβαλαν σε σκοτεινό δωμάτιο και κατέβηκε κρύο νερό. Ήμασταν εντελώς γυμνοί και θυμάμαι ότι κοιτούσα τη μαμά μου και δεν μπορούσα να την αναγνωρίσω. Είπα, «Τώρα δεν θα υποφέρουμε άλλο γιατί έχουμε ήδη πεθάνει». Είπε, «Δεν είμαστε νεκροί. Είμαστε ζωντανοί.» αποκάλυψε η Finder.
Το Brunnlitz λειτούργησε από τον Οκτώβριο του 1944 μέχρι τη γερμανική παράδοση τον Μάιο του 1945. Με βάση τους καταλόγους μεταφορών, ο Schindler κατέληξε να σώσει 1.098 άτομα με το να ανοίξει αυτό το εργοστάσιο .
Οι 1.000 προέρχονταν από τις δύο λίστες που έκανε ο Goldberg και ο Crowe πιστεύει ότι οι άλλοι 98 ήταν άνθρωποι που προέρχονταν από άλλα στρατόπεδα και ίσως παρεκτράπηκαν εκεί καθώς οι συμμαχικές δυνάμεις απωθούσαν τους Ναζί.
Με τα χρήματα που έβγαλε κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο Schindler απέκτησε 18 φορτηγά με μαλλί, χακί υλικό, παπούτσια και δέρμα, τα οποία παρέδωσε στους εργάτες του. «Αυτά είναι τα χρήματά σου», θυμάται η Dinder να είπε. Μετά τον πόλεμο, τα τραπέζια άλλαξαν. Οι άνθρωποι που κάποτε ήταν Εβραίοι εργάτες του τον βοήθησαν και τον υποστήριξαν μέσω μιας σειράς επιχειρηματικών αποτυχιών. Μπορεί να έφυγε από τη ζωή το 1974 στη Φρανκφούρτη σε ηλικία 66 ετών, αλλά για επιζώντες όπως ο Finder, η ευγνωμοσύνη παραμένει.
«Τον έστειλε ο Θεός για να μας φροντίσει», είπε.
O Oskar Schiendler (κέντρο) δέχεται ένα καλωσόρισμα ήρωα από μερικούς από τους επιζώντες του Ολοκαυτώματος που έσωσε κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης τον Μάιο του 1962 στο Τελ Αβίβ του Ισραήλ.0
