Ο Έλληνας. Ο Kρητικός ζωγράφος, γλύπτης και αρχιτέκτονας της Ισπανικής Αναγέννησης, με το σπουδαίο έργο του έκανε τους Έλληνες υπερήφανους σε όλον το κόσμο. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το πέρασε μακριά από την πατρίδα του. Οι περισσότερες δημιουργίες του έγιναν στην Ιταλία και στην Ισπανία. Η αρχική του εκπαίδευση έγινε στη γενέτειρά του, την Κρήτη, ενώ αργότερα ταξίδεψε στη Βενετία. Εκεί δέχτηκε σημαντική ώθηση από τους μεγαλύτερους δασκάλους της ιταλικής τέχνης, όπως τον Tintoretto και τον Tiziano. Το 1577 εγκαταστάθηκε στο Τολέδο, όπου έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του, ολοκληρώνοντας ορισμένα από τα κορυφαία έργα του. O El Greco υπήρξε ο πρώτος καλλιτέχνης που εξαιρέθηκε από τη φορολογία στην Ισπανία. Το 1606 αρνήθηκε να πληρώσει φόρους, καθώς θεωρούσε πως ο ζωγράφος είναι ελεύθερο επάγγελμα. Ακόμα, πίστευε ότι ήταν καταξιωμένος και μοναδικός ζωγράφος και ποτέ δεν ζωγράφιζε με τιμή που είχε προσυμφωνηθεί. Αυτό δημιουργούσε παρεξηγήσεις. Συχνά οι αμοιβές ήταν λιγότερες από ό,τι ζητούσε και αναγκαζόταν να λύνει τις διαφορές του δικαστικώς.

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ξέφυγε από το παραδοσιακό αναγεννησιακό στυλ για να αγκαλιάσει μια αισθητική που ήταν εξ ολοκλήρου δική του, εμποτίζοντας τα έργα του με απίστευτο συναίσθημα, παραμορφωμένα σώματα, δραματικό χρώμα και συναρπαστικό φως. Ήταν πολύ μπροστά από την εποχή του με ένα ασυνήθιστα μοντέρνο μάτι και το έργο του χρησίμευσε ως ο πρόδρομος του Εξπρεσιονισμού και του Κυβισμού του 20ού αιώνα. Ακολουθούν δέκα αριστουργηματικά έργα του El Greco που αξίζει να γνωρίζουμε. 

Christ Healing the Blind (c. 1570)

Ένα από τα έργα της πρώτης περιόδου του El Greco, “Christ Healing the Blind” ( “Ο Χριστός Θεραπεύει τον τυφλό” ) δημιουργήθηκε κατά την εποχή που ο καλλιτέχνης βρισκόταν στην Ιταλία – είτε στη Βενετία είτε στη Ρώμη. Για πολλά χρόνια, ο πίνακας αποδόθηκε στον Tintoretto και στη συνέχεια στον Veronese. Μόνο στα τέλη της δεκαετίας του 1950 οι ειδικοί δήλωσαν τελικά ότι ήταν στην πραγματικότητα ένα έργο του El Greco. Το έργο απεικονίζει τον Χριστό, ντυμένο με ροζ και μπλε χρώματα, να θεραπεύει έναν τυφλό που είναι γονατισμένος μπροστά του. Υπάρχουν δύο ομάδες αριστερά και δεξιά του, συν δύο άνδρες και γυναίκες στο προσκήνιο και στο βάθος. Bρίσκεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης.

The Disrobing of Christ (1577-1579)

Το έργο “Disrobing of Christ” ( “Ο διαμερισμός των ιματίων του Χριστού”) βρίσκεται στο  Ιερό του καθεδρικού ναού του Τολέδο. Ο El Greco μετακόμισε στο Τολέδο στα μέσα έως τα τέλη της δεκαετίας του 1570 και λίγο μετά την άφιξή του, οι αξιωματούχοι της εκκλησίας του ανέθεσαν να ζωγραφίσει το  εν λόγω έργο, το οποίο κρέμεται από τότε στον καθεδρικό ναό. Το έργο τέχνης έχει μια παράξενη μοντέρνα ποιότητα με την υπογραφή της παραμόρφωσης του El Greco και τη χρήση φωτεινών χρωμάτων. Αυτό το έργο είναι κάπως συγκρατημένο με μια σκιά που καλύπτει τις περισσότερες φιγούρες που περιβάλλουν τον Χριστό για να επιστήσει την αμέριστη προσοχή του θεατή στο κύριο θέμα του πίνακα. Το φως του Χριστού που ακτινοβολεί φωτίζει τρεις γυναίκες από κάτω, που όλες θεωρούνται ότι είναι η Μαρία.

The Nobleman with his Hand on his Chest (ca. 1580)

Ενώ ο El Greco είναι περισσότερο γνωστός για τα θρησκευτικά του έργα, δημιούργησε επίσης πολλά πορτρέτα. Ένα από τα καλύτερα παραδείγματά του, το “The Nobleman with his hand on his chest” (“Ο Ευγενής με το χέρι στο στήθος” ) είναι ένα πορτρέτο που απεικονίζει έναν κύριο γύρω στα τριάντα χρόνια. Ντυμένος με παραδοσιακά ισπανικά ρούχα, κοιτάζει έντονα τον θεατή ενώ το δεξί του χέρι ακουμπάει στο στήθος του. Ο πίνακας είναι κενός από τα συνηθισμένα έντονα χρώματα του καλλιτέχνη.  Χρησιμοποιεί σιωπηλούς, σκούρους τόνους, με το λευκό των βολάν να ξεχωρίζει περισσότερο. Ωστόσο, υπάρχουν τα υπερβολικά, επιμήκη δάχτυλα. Αυτό το έργο τέχνης βρίσκεται επί του παρόντος στο Μuseo del Prado στη Μαδρίτη.

The Burial of the Count of Orgaz (1586-88)

Ένα από τα μεγαλειώδη έργα του Εl Greco είναι το ” The Burial of the Count Orgaz” (“Η κηδεία του Κόμη Orgaz”) . Το ζωγράφισε κατόπιν παραγγελίας του Andres Nunez εφημερίου της εκκλησίας Santo Tome για το παρεκκλήσιο της Παρθένου, μεταξύ των ετών 1586-1588.

 Ο μεγάλος πίνακας, λίγο πάνω από 15 επί 11 πόδια, βρίσκεται στην Iglesia de Santo Tome στο Τολέδο και απεικονίζει τον γνωστό θρύλο του Don Gonzalo Ruiz, ενός ευγενούς φιλανθρώπου. Η ιστορία λέει ότι όταν πέθανε, τόσο ο Άγιος Αυγουστίνος όσο και ο Άγιος Στέφανος ήρθαν από τους ουρανούς για να τον θάψουν, με όλους όσους παρευρέθηκαν στην ταφή να στέκονται με δέος. Ο πίνακας διαθέτει δύο αντιθετικά μέρη: το στατικό κάτω μισό με τους ντόπιους κατοίκους της πόλης, τους ιερείς, τους αγίους και το σώμα του Ruiz και το πάνω μισό, που είναι ένα οργανικό, ελεύθερα ρέον όραμα του ουρανού.

Ποιος ήταν όμως ο αποθανών Κόμης του Orgaz; Ήταν ένας  μέγας φιλάνθρωπος του 14ου αιώνα που μετά τον θάνατο του οδεύει προς τους ουρανούς. O εκπληκτικός αυτός πίνακας περιλαμβάνει δύο διακριτές περιοχές. Στο κάτω μέρος της σύνθεσης βλέπει κανείς την κηδεία του κόμη, ενώ στο πάνω μέρος, συμβολίζεται ο παράδεισος. Η  ψυχή του μεταφέρεται από έναν άγγελο, που έχει πάρει τη μορφή ενός παιδιού. Ένας θρύλος λέει ότι τη στιγμή της ταφής τού κόμη εμφανίστηκαν ως εκ θαύματος ο Άγιος Στέφανος και ο Άγιος Αυγουστίνος. Κατέβηκαν λοιπόν στη γη για να τον θάψουν με τα χέρια τους μπροστά στο πλήθος που παρακολουθούσε κατάπληκτο. Έχει υποστηριχθεί  επίσης, ότι ορισμένες μορφές του πίνακα απεικονίζουν επιφανείς προσωπικότητες του Τολέδο. Πιο συγκεκριμένα, μία από από τις μορφές στη δεξιά πλευρά του πίνακα ταυτίζεται με τον Antonio de Covarrubias- αν συγκρίνει κανείς με την προσωπογραφία του- η οποία το 1600 φιλοτεχνήθηκε από τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο.

Madonna and Child with Saint Martina and Saint Agnes (1597-99)

Το έργο “Madonna and Child with Saint Martina and Saint Agnes” ( H Παναγία και το Βρέφος με την Αγία Μαρτίνα και την Αγία Αγνή)  απεικονίζει ακριβώς αυτό. Ο πίνακας δημιουργήθηκε αρχικά για το παρεκκλήσι του Saint Joseph στο Toledo. Εκτεθειμένο στην Εθνική Πινακοθήκη Τέχνης στην Ουάσινγκτον, πρόκειται για ένα υπέροχο έργο με τη Μαρία και το βρέφος Ιησού που κάθονται σε χνουδωτά σύννεφα στους ουρανούς που περιβάλλεται από αγγέλους μαζί με την Αγία Αγνή κάτω δεξιά και την Αγία Μαρτίνα κάτω αριστερά. Ο πίνακας είναι μια υπέροχη απεικόνιση της χρήσης ζωντανών χρωμάτων από τον El Greco για τα οποία ήταν γνωστός, με ροζ-κόκκινα, πράσινα, μπλε, κίτρινα και κοκκινωπό-πορτοκαλί.

Saint Martin and the Beggar (1597-99)

Επίσης στη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης Τέχνης της Ουάσινγκτον, το “Saint Martin and the beggar” ( “O Άγιος Μαρτίνος και ο ζητιάνος” )απεικονίζει τον Άγιο Μαρτίνο της Τουρ , έναν στρατιώτη που μοιράστηκε το μισό του μανδύα του με έναν φτωχό ικέτη που συνάντησε. Ο Χριστός επισκέφτηκε τον Μαρτίνο σε ένα όνειρο λέγοντάς του ότι αυτό που έκανε για αυτόν τον άνθρωπο, το έκανε για τον ίδιο τον Χριστό. Μετά από αυτό, ο Μαρτίνο αφιερώθηκε στον Χριστιανισμό. Ανάθεση του Martin Ramirez για το παρεκκλήσι του San Jose στο Τολέδο, ο πίνακας έχει μια μνημειώδη ιδιότητα με τον άγιο σε ένα πανίσχυρο λευκό άλογο, που και οι δύο σχεδόν γεμίζουν ολόκληρο τον χώρο. Αριστερά είναι ο γυμνός ζητιάνος, του οποίου το σώμα είναι παραμορφωμένο, μερικώς καλυμμένο με ένα έντονο πράσινο κομμάτι υφάσματος.

View of Toledo (c. 1598-99)

Εκτός από θρησκευτικά έργα τέχνης και πορτρέτα, ο El Greco δημιούργησε επίσης απίστευτα και σπάνια τοπία, όπως το ” View of Toledo” (Θέα του Τoledo), ένα αριστούργημα και η καλύτερη αναπαράσταση του έργου του στο αυτό το είδος. Όταν κοιτάζει κανείς αυτό το έργο, μπορεί να νιώσει μια αίσθηση πανικού, καθώς ο πίνακας παρουσιάζει απειλητικά, σκοτεινά σύννεφα που κυλούν από πέρα, με την ικανότητα να δημιουργούν μια ισχυρή καταιγίδα που χτυπά την κατάφυτη γη από κάτω. Ως ένα από τα μοναδικά τοπία που σώζονται από τον El Greco, δεν είναι πολλά γνωστά για τις απαρχές του, εκτός από τα αρχεία απογραφής, και δυστυχώς, τίποτα συγκεκριμένο δεν μπορεί να συναχθεί από αυτά. Όπως το Christ Healing the Blind, αυτό το έργο τέχνης μπορεί κανείς να το βρει στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης.

The Opening of the Fifth Seal (περίπου 1609-14)

Tο έργο “Τhe Opening of the Fifth Seal” (“Η Πέμπτη Σφραγίδα της Αποκαλύψεως”) , επίσης γνωστό ως “The Vision of Saint John” (“Το όραμα του Αγίου Ιωάννη”), είναι ένα άλλο θαυμάσιο παράδειγμα μοντέρνων ιδιοτήτων που υπάρχουν στο έργο του El Greco . Απεικονίζοντας μια βιβλική ιστορία από το Βιβλίο των Αποκαλύψεων, ξεχωρίζει στον πίνακα η μορφή του Αγίου Ιωάννη, ο οποίος βρίσκεται σε κατάσταση έκστασης και ντυμένος με μπλε χιτώνα με έντονες πτυχώσεις. Πίσω του είναι μια σειρά από γυμνές φιγούρες που είναι στη διαδικασία ντυμένες με πολύχρωμες ρόμπες σε κίτρινο, πράσινο και λευκό. Τρανό δείγμα του όψιμου στυλ του, ο πίνακας ήταν πράγματι ένα από τα τελευταία του έργα και παραμένει ημιτελές. Ένα θραύσμα από ένα βωμό, ο πίνακας ήταν έμπνευση για σύγχρονους μεγάλους όπως ο Picasso. Βρίσκεται επίσης στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης.

Laocοon (c. 1610-1614)

Ένα άλλο όψιμο έργο, το Laocοon είναι ο μοναδικός πίνακας του El Greco που σώζεται και απεικονίζει ένα μυθολογικό θέμα. Ο πίνακας δείχνει τη δραματική στιγμή που ο Laocοon, -ο οποίος ήταν ένας Τρώας ιερέας- και οι γιοι του, σκοτώθηκαν από θαλάσσια φίδια, αφού προειδοποίησε τους συμπατριώτες του για τον Δούρειο Ίππο. Οι θεοί δεν ήταν ευχαριστημένοι, με αποτέλεσμα να επέλθει ο θάνατος της οικογένειας. Με φόντο το Toledo, το έργο τέχνης αποπνέει συγκίνηση καθώς ο ένας γιος είναι νεκρός και ο Laocοon και ο άλλος γιος του πολεμούν τα φίδια με ό,τι έχουν. Οι φιγούρες έχουν ανοιχτό γκρι χρώμα, υπονοώντας το γεγονός ότι η ζωή αποστραγγίζεται σιγά σιγά από το σώμα τους. Στεγάζεται στη μόνιμη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης Tέχνης της Ουάσινγκτον.

The Adoration of the Shepherds (1612-14)

Η Προσκύνηση των Ποιμένων ολοκληρώθηκε μεταξύ 1612 και 1614, τη χρονιά που ο κορυφαίος ζωγράφος έφυγε από τη ζωή (7 Απριλίου 1614).  Το αξιοσημείωτο είναι ότι το ζωγράφισε για να διακοσμήσει τον τάφο του στο μοναστήρι του Santo Domingo el Antiguo στο Τολέδο. Καθώς οι άγγελοι πρόσεχαν τον Ιησού κατά τη γέννηση, ο Ιησούς θα πρόσεχε τον ζωγράφο κατά τον θάνατο.

Το έργο τέχνης απεικονίζει τους βοσκούς που ήρθαν στη Βηθλεέμ για να γιορτάσουν τη γέννηση του νεογέννητου Υιού του Θεού, μαζί με τους αγγέλους που κυκλώνουν από πάνω τους.  Ο El Greco είχε βαθιές θρησκευτικές  πεποιθήσεις και η τάση του προς τον μυστικισμό αποδίδεται τους πίνακές του με σκιώδη πεποίθηση. «Η Προσκύνηση των Ποιμένων» απεικονίζει την εκστατική υποδοχή της γέννησης του Χριστού. Οι άγγελοι αιωρούνται και οι βοσκοί γονατίζουν, ενώ το φως και το σκοτάδι συνθέτουν μια αίσθηση δέους. Το όψιμο έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (El Greco) χαρακτηρίζεται από μια αφαιρετική τάση και τη σχεδόν χορευτική, ανήσυχη κίνηση. Εδώ, οι χειρονομίες των βοσκών δείχνουν τον ενθουσιασμό και την κατάπληξή τους για τη γέννηση του Ιησού. Ο El Greco έφτιαχνε συχνά αντίγραφα ή παραλλαγές σημαντικών συνθέσεων και αυτή η εικόνα -πολύ υψηλής ποιότητας- επαναλαμβάνει τα χαρακτηριστικά ενός πίνακα που έγινε για τον Juan de Ribera- πατριάρχη Αντιοχείας και αρχιεπίσκοπο της Βαλένθια.Ο πίνακας ολοκληρώθηκε για να τοποθετηθεί πάνω από τον τάφο του ζωγράφου, και αυτό συνέβη και στην πραγματικότητα. Αυτό το μέρος ονομάζεται Μοναστήρι του Αγίου Δομίνικου του Σιλού, ακριβώς στην καρδιά της πόλης του Τολέδο.

Ο πίνακας κρεμόταν στο παρεκκλήσι που στέγαζε αρχικά τον τάφο του El Greco και παρέμεινε εκεί μέχρι τον 20ο αιώνα. Τα λείψανα του ζωγράφου μεταφέρθηκαν σε άλλη εκκλησία στο Τολέδο λίγα μόλις χρόνια αργότερα.

Μέχρι το 1954, ο πίνακας κρεμόταν στο μοναστήρι Santo Domingo El Aniguo στο Τολέδο –ένα μέρος που αρμόζει καθώς ήταν η τοποθεσία όπου ο El Greco είχε την πρώτη του παραγγελία στη χώρα– προτού αγοραστεί από το κράτος.  Οι λάτρεις της τέχνης μπορούν να δουν αυτό το αριστούργημα στο Museo del Prado στη Μαδρίτη.