Το 1495, ο Leonardo da Vinci ξεκίνησε αυτό που θα γινόταν ένα από τα πιο σημαντικά έργα τέχνης της ιστορίας.

Πρόκειται  για το μεγαλύτερο έργο του και τη μοναδική νωπογραφία του που μας έχει σωθεί. Τον Μυστικό Δείπνο. Πρόκειται για ένα  μυστηριακό πίνακα που αναπαριστά τη στιγμή  ο Ιησούς Χριστός ανακοινώνει στους μαθητές του ότι ένας από αυτούς θα τον προδώσει. Το έργο τέχνης εκτίθεται στην εκκλησία της Αγ. Μαρίας, που βρίσκεται στο Μιλάνο της Ιταλίας, στην τραπεζαρία του μοναστηριού Santa Maria delle Grazie.

Η δημιουργία του έγινε ως παραγγελία από τον δούκα Ludovico Sforza, που επιθυμούσε αρχικά το κτήριο να αποτελέσει το μαυσωλείο της οικογένειάς του.

Ο Leonardo εργαζόταν ενώ ήταν παρόντες θεατές με τους οποίους συζητούσε καθώς δημιουργούσε . Ένας αυτόπτης μάρτυρας αναφέρει τα εξής:”Μερικές φορές στεκόταν εκεί από τα χαράματα μέχρι τη δύση του ηλίου,χωρίς να αφήνει καθόλου το πινέλο, ξεχνώντας να φάει και να πιει,ζωγραφίζοντας ακατάπαυστα. Αλλες φορές πάλι είχε δύο, τρεις ή τέσσερις μέρες να αγγίξει το πινέλο, και περνούσε πολλές ώρες την ημέρα όρθιος μπροστά στο έργο του, με τα χέρια διπλωμένα,εξετάζοντας και σχολιάζοντας τις φιγούρες. Επίσης τον είδα μεσημεριάτικα να αφήνει την Κόρτε Βέικια, όπου εργαζόταν στο πήλινο άλογό του,και,σπρωγμένος από ακαταμάχητο οίστρο,να έρχεται κατευθείαν στη Santa Maria delle Grazie ,αγνοώντας το λιoπύρι, να ανεβαίνει στη σκαλωσιά, να παίρνει το πινέλο του, να βάζει μια δυο πινελιές και μετά να φεύγει.”

Ο Μυστικός Δείπνος είναι η οπτική ερμηνεία του Leonardo Da Vinci για ένα γεγονός που καταγράφεται και στα τέσσερα τα Ευαγγέλια (βιβλία στη Χριστιανική Καινή Διαθήκη). Το βράδυ πριν προδοθεί ο Χριστός από έναν από τους μαθητές του, τους συγκέντρωσε όλους μαζί για να φάνε, τους είπε ότι ήξερε τι ερχόταν και τους έπλυνε τα πόδια (μια χειρονομία που συμβολίζει ότι όλοι ήταν ίσοι στα μάτια του Κυρίου). Καθώς έτρωγαν και έπιναν μαζί, ο Χριστός έδωσε στους μαθητές σαφείς οδηγίες για το πώς να τρώνε και να πίνουν στο μέλλον, σε ανάμνησή του. Ήταν η πρώτη γιορτή της Θείας Ευχαριστίας, μια τελετουργία που τελείται μέχρι και σήμερα..

Συγκεκριμένα, ο Μυστικός Δείπνος απεικονίζει τα επόμενα δευτερόλεπτα σε αυτήν την ιστορία αφότου ο Χριστός αποκάλυψε ότι ένας μαθητής θα τον πρόδιδε πριν την ανατολή του ηλίου. Και οι δώδεκα μαθητές  έχουν αντιδράσει σε αυτό το νέο με διαφορετικούς βαθμούς φρίκης, θυμού και σοκ.

Ο Leonardo δεν είχε ξαναετοιμάσει έναν τόσο μεγάλο πίνακα και δεν είχε εμπειρία στο τυπικό μέσο της τοιχογραφίας. Η ζωγραφική έγινε με τη χρήση πειραματικών χρωστικών απευθείας στον ξηρό τοίχο από γύψο και σε αντίθεση με τις τοιχογραφίες, όπου οι χρωστικές ουσίες αναμειγνύονται με τον υγρό σοβά, δεν έχει αντέξει καλά στη δοκιμασία του χρόνου. Ακόμη και πριν τελειώσει, υπήρχαν προβλήματα με το ξεφλούδισμα του χρώματος από τον τοίχο και ο Leonardo έπρεπε να το επισκευάσει. Με τα χρόνια κατέρρευσε και αποκαταστάθηκε. Σήμερα μάλλον εξετάζουμε ελάχιστα από το πρωτότυπο.

Μεγάλο μέρος του πρόσφατου ενδιαφέροντος για τον πίνακα επικεντρώθηκε στις λεπτομέρειες που κρύβονται μέσα σε αυτόν. Ωστόσο, στρέφοντας την προσοχή σε αυτές τις «κρυμμένες» λεπτομέρειες, οι περισσότεροι άνθρωποι χάνουν την απίστευτη αίσθηση προοπτικής που δείχνει το έργο. Η απότομη γωνία των τοίχων μέσα στην εικόνα, που οδηγεί πίσω στον φαινομενικά μακρινό πίσω τοίχο του δωματίου και στα παράθυρα που δείχνουν τους λόφους και τον ουρανό πέρα ​​από αυτό. Ο τύπος της ημέρας που εμφανίζεται μέσα από αυτά τα παράθυρα προσθέτει στην αίσθηση γαλήνης που στηρίζεται στο κέντρο του έργου, γύρω από τη φιγούρα του Χριστού.

Η διάταξη του Μυστικού Δείπνου

Ο Da Vinci εξισορρόπησε την προοπτική κατασκευή του Μυστικού Δείπνου έτσι ώστε το σημείο φυγής του να βρίσκεται ακριβώς πίσω από τον δεξιό κρόταφο του Χριστού, δείχνοντας τη φυσική θέση του κέντρου, ή sensus communis, του εγκεφάλου του. Τραβώντας ένα κορδόνι σε ακτινικές κατευθύνσεις από αυτό το σημείο, σημάδεψε τα άκρα του τραπεζιού, τις γραμμές δαπέδου και τις ορθογώνιες άκρες των έξι στηλών του ταβανιού οροφής. Από το δεξί και/ή το αριστερό άκρο της γραμμής του ορίζοντα, σχεδίασε διαγώνιες γραμμές μέχρι τις γωνίες του ταμείου, εντοπίζοντας σημεία για τις οριζόντιες γραμμές των 12 σειρών του κουφώματος.

Ο καλλιτέχνης ήταν γνωστός για την αγάπη του για τη συμμετρία. Στον Μυστικό Δείπνο του, η διάταξη είναι σε μεγάλο βαθμό οριζόντια. Το μεγάλο τραπέζι φαίνεται στο πρώτο πλάνο της εικόνας με όλες τις φιγούρες πίσω του. Ο πίνακας είναι σε μεγάλο βαθμό συμμετρικός με τον ίδιο αριθμό μορφών εκατέρωθεν του Ιησού. Το παραπάνω διάγραμμα δείχνει πώς διαμορφώθηκε η προοπτική του Μυστικού Δείπνου με μια σειρά από σημάδια σε βασικά σημεία που τονίζουν τις αρχιτεκτονικές πτυχές της σύνθεσης και της τοποθέτησης των μορφών.

Ο σπουδαίος ζωγράφος ακολουθεί την τεχνοτροπία του buonfresco, που σημαίνει πολύ γρήγορη κάλυψη των τοίχων πριν ξεραθεί ο σοβάς. Η νωπογραφία όμως έχει φθορά. Ο λόγος; Επειδή αφιέρωσε πιο πολύ χρόνο σε αυτό το έργο καθώς ήθελε να φτιάξει δικά του χρώματα και υλικά για να ζωγραφίσει στον τοίχο.

Αυτό που επίσης πρέπει να επισημανθεί είναι ότι  ο τοίχος πάνω στον οποίο είχε ζωγραφιστεί ο Μυστικός Δείπνος ήταν εκτεθειμένος τόσο στη βροχή και τον άνεμο, όσο και σε ένα υπόγειο ρυάκι που τον έκαναν να είναι πάντα υγρός.

Το 1620, προκλήθηκαν σημαντικές φθορές στον τοίχο από κατοχικά ισπανικά στρατεύματα, ενώ διακόσια χρόνια μετά τα στρατεύματα του Ναπολέοντα έδεναν τα άλογά τους εκεί.

10 γεγονότα για το αριστούργημα

1. Ποιος είναι ποιος στον Μυστικό Δείπνο

Όπως προαναφέρθηκε, ο Ιησούς ανακοινώνει την επικείμενη από κάποιον εκ των παρόντων προδοσία του. Αν παρατηρήσουμε προσεκτικά τα πρόσωπα και τα σώματα και των 12 Αποστόλων, θα διακρίνουμε 12 διαφορετικές εκφράσεις θυμού, έκπληξης αλλά και και αιφνιδιασμού. Από αριστερά προς τα δεξιά ο Βαρθολομαίος, ο Ιάκωβος (ο γιος του Αλφαίου) και ο Ανδρέας είναι και οι τρεις φανερά έκπληκτοι. Η επόμενη τριάδα αποτελείται από τον Ιούδα τον Ισκαριώτη, τον Πέτρο και τον Ιωάννη. Ο Ιούδας είναι φανερά αιφνιδιασμένος από την ξαφνική αποκάλυψη του σχεδίου του. Το δικό του κεφάλι βρίσκεται χαμηλότερα από όλων στο τραπέζι, ενώ μόνο ο δικός του αγκώνας το ακουμπά. Η ταραχή του μαρτυρά την ενοχή του…

2. Το μυστικό του έργου του Leonardo Da Vinci

Ο Μυστικός Δείπνος είναι μια πολύ δημοφιλής θρησκευτική σκηνή ζωγραφισμένη από πολλούς διάσημους καλλιτέχνες. Σε αντίθεση με τους καλλιτέχνες πριν και μετά από αυτόν, ο Da Vinci επέλεξε να μην βάλει φωτοστέφανα στον Ιησού Χριστό. Πολλοί ιστορικοί τέχνης πιστεύουν ότι ο Da Vinci πιστεύει στη φύση, όχι στον Θεό. Για τον Leonardo, η φύση είναι Θεός, επομένως αντιμετώπιζε κάθε χαρακτήρα της τοιχογραφίας ως απλούς ανθρώπους.

3. To έργο «Μυστικός Δείπνος» είναι ένα αποτυχημένο πείραμα

Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές τοιχογραφίες, τις οποίες ζωγράφιζαν οι δάσκαλοι της Αναγέννησης σε υγρούς τοίχους από γύψο, ο Da Vinci πειραματίστηκε με τη βαφή tempura σε έναν ξηρό, σφραγισμένο τοίχο από γύψο στο μοναστήρι Santa Maria delle Grazie στο Μιλάνο, Ιταλία. Το πείραμα αποδείχθηκε ανεπιτυχές, ωστόσο, επειδή το χρώμα δεν προσκολλήθηκε σωστά και άρχισε να ξεφλουδίζει λίγες μόνο δεκαετίες μετά την ολοκλήρωση της εργασίας.

4. Το χυμένο αλάτι είναι συμβολικό

Οι εικασίες για συμβολισμούς στο έργο τέχνης είναι πολλές. Για παράδειγμα, αρκετοί μελετητές έχουν συζητήσει την έννοια του χυμένου δοχείου αλατιού κοντά στον αγκώνα του Ιούδα. Το χυμένο αλάτι θα μπορούσε να συμβολίζει την κακή τύχη, την απώλεια, τη θρησκεία ή τον Ιησού ως αλάτι της γης.

5. Χέλι ή ρέγγα;

Οι μελετητές παρατήρησαν επίσης την επιλογή του φαγητού του καλλιτέχνη Αμφισβητούν αν το ψάρι στο τραπέζι είναι ρέγγα ή χέλι αφού το καθένα έχει τη δική του συμβολική σημασία. Στα ιταλικά, η λέξη για το χέλι είναι “aringa”. Η παρόμοια λέξη, «arringa», σημαίνει κατήχηση. Στη βόρεια ιταλική διάλεκτο, η λέξη για τη ρέγγα είναι “renga”, η οποία επίσης περιγράφει κάποιον που αρνείται τη θρησκεία. Αυτό θα ταίριαζε με τη βιβλική πρόβλεψη του Ιησού ότι ο Απόστολός του Πέτρος θα αρνιόταν ότι τον γνώριζε.

6. Ο καλλιτέχνης χρησιμοποίησε ένα σφυρί και ένα καρφί για να τον βοηθήσει να πετύχει την προοπτική ενός σημείου

Αυτό που κάνει το αριστούργημα τόσο εντυπωσιακό είναι η οπτική γωνία από την οποία είναι ζωγραφισμένο, που φαίνεται να προσκαλεί τον θεατή να μπει κατευθείαν στη δραματική σκηνή. Για να επιτύχει αυτή την ψευδαίσθηση, ο Da Vinci χτύπησε ένα καρφί στον τοίχο και μετά έδεσε κορδόνι σε αυτό για να κάνει σημάδια που βοήθησαν να καθοδηγήσει το χέρι του στη δημιουργία των γωνιών του πίνακα.

7. Η υπάρχουσα τοιχογραφία δεν είναι 100% έργο του Da Vinci

Στα τέλη του 20ου αιώνα, ο αναστηλωτής Panin Brambilla Barcilon και το πλήρωμά του βασίστηκαν σε μικροσκοπικές φωτογραφίες, υπέρυθρη ανακλαστικότητα και σε άλλα στοιχεία προκειμένου να αφαιρέσουν τα προστιθέμενα στρώματα χρώματος και να αποκαταστήσουν το πρωτότυπο όσο το δυνατόν ακριβέστερα. Οι κριτικοί υποστηρίζουν ότι μόνο ένα κλάσμα του πίνακα που υπάρχει σήμερα είναι έργο του Da Vinci. Το υπόλοιπο έχει ανακατασκευαστεί.

8. Υπάρχουν τρία πρώιμα αντίγραφα του πρωτοτύπου

Τρεις από τους μαθητές του Da Vinci, συμπεριλαμβανομένου του Giampietrino, έφτιαξαν αντίγραφα της ζωγραφικής του στις αρχές του 16ου αιώνα. Ο Giampietrino έκανε ένα αντίγραφο σε πλήρη κλίμακα που βρίσκεται τώρα στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών του Λονδίνου. Αυτή η ελαιογραφία σε καμβά ήταν η κύρια πηγή για την τελευταία αποκατάσταση του έργου. Το δεύτερο αντίγραφο του Andrea Solari βρίσκεται στο Μουσείο Leonardo da Vinci στο Βέλγιο ενώ το τρίτο αντίγραφο του Cesare da Sesto βρίσκεται στην εκκλησία του Saint Ambrogio στην Ελβετία.

9. Ο πίνακας είναι επίσης μια μουσική παρτιτούρα

Σύμφωνα με τον Ιταλό μουσικό Giovanni Maria Pala, ο Da Vinci ενσωμάτωσε μουσικές νότες στο «Μυστικό Δείπνο». Το 2007, ο Pala δημιούργησε μια μελωδία 40 δευτερολέπτων από τις νότες που φέρεται να ήταν κρυμμένες στη σκηνή.

10. Ο πίνακας παραμελήθηκε και κακοποιήθηκε

Το 1652, οι κάτοικοι του μοναστηριού έκοψαν μια νέα πόρτα στον τοίχο της φθαρμένης ζωγραφικής, η οποία αφαίρεσε ένα κομμάτι του έργου τέχνης που δείχνει τα πόδια του Ιησού. Στα τέλη του 18ου αιώνα, οι στρατιώτες του Ναπολέοντα Βοναπάρτη μετέτρεψαν την περιοχή σε στάβλο και κατέστρεψαν περαιτέρω τον τοίχο με βλήματα. Κατά τη διάρκεια του Β` Παγκοσμίου Πολέμου, οι Ναζί βομβάρδισαν το μοναστήρι, μετατρέποντας τους γύρω τοίχους σε ερείπια.