83 χρόνια πριν, στις 24 Μαΐου του 1941, γεννήθηκε η πρώτη φιγούρα στην ιστορία της λαϊκής μουσικής που αμφισβήτησε την κυριαρχία του τρίλεπτου ποπ τραγουδιού και έφερε σοβαρές ιδέες και ποίηση στο στίχο του τραγουδιού, είναι ένας από τους πιο διάσημους και σεβαστούς καλλιτέχνες, τραγουδοποιούς και ερμηνευτές των τελευταίων 100 ετών.

O γνήσιος επαναστάτης Bob Dylan δικαιωματικά θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς σύγχρονους τραγουδοποιούς, ενώ στις 13 Οκτωβρίου του  2016, η Σουηδική Ακαδημία του απένειμε το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Το πραγματικό του όνομα είναι Robert Zimmerman. Ήταν αρχές του 1962 όταν κυκλοφόρησε ο πρώτος ομώνυμος δίσκος του, με δύο δικά του τραγούδια (Talking New York, Song for Woody) και τα υπόλοιπα διασκευές. Ανάμεσά τους και το The House of the Rising Sun.

`Ενα χρόνο αργότερα κυκλοφόρησε ο επόμενος δίσκος του με τίτλο The Freewheelin` Bob Dylan  με το πολύ δημοφιλές τραγούδι Blowin` in the wind. Με αυτόν το δίσκο ο Dylan πέτυχε κάτι σημαντικό: να ξεφύγει από τα στενά όρια της folk κοινότητας της Νέας Υόρκης και να γίνει ευρύτερα γνωστός. `Ολα τα φώτα της δημοσιότητας ήταν στραμμένα πάνω του…Η ιδιαίτερη φυσιογνωμία του, ο ξεχωριστός τρόπος ερμηνείας, οι στίχοι, η μουσική του αλλά και οι εκκεντρικές απόψεις του , κέντρισαν το ενδιαφέρον του κόσμου.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι επηρέασε σε σημαντικό βαθμό, τόσο τη σύγχρονη μουσική όσο και τη σκέψη όσων προβληματίστηκαν με τα τραγούδια του.

Το βραβείο Νόμπελ & οι αντιδράσεις

Ο Bob Dylan έγινε ο πρώτος Αμερικανός που κέρδισε το βραβείο Nόμπελ Λογοτεχνίας το 1996  μετά την Toni Morrison το 1993 και, το πιο σημαντικό, έγινε ο πρώτος τραγουδοποιός, από οποιαδήποτε χώρα, που το κέρδισε ποτέ.

Αν και υπήρχε ένα ήσυχο έδαφος για τον Νομπελίστα όλα αυτά τα χρόνια -υποστηριζόμενο εν μέρει από πανεπιστημιακούς ακαδημαϊκούς που διδάσκουν τους στίχους του στις τάξεις τους- πολλοί από τη λογοτεχνική κοινότητα διαμαρτυρήθηκαν. Τι γίνεται με τον Philip Roth; Τι γίνεται με τον Don DeLillo; Τι θα έλεγες . . . ? Ο μυθιστοριογράφος Irvine Welsh χλεύασε την επιλογή του Dylan ως «βραβείο νοσταλγίας με κακή σύλληψη». Η ποιήτρια Natalie Diaz αναρωτήθηκε γιατί ο αείμνηστος Bob Barley δεν λήφθηκε ποτέ υπόψη. Κάποιοι συγγραφείς είπαν: “Ο Dylan είναι ήδη αρκετά πλούσιος και διάσημος! Δεν το χρειάζεται! ή οι στίχοι των τραγουδιών δεν είναι πραγματικά λογοτεχνία!” Περισσότεροι από ένας συγγραφείς πρότειναν στον Dylan να ακολουθήσει το δρόμο του φιλόσοφου Jean-Paul Sartre, ο οποίος το 1964 τιμήθηκε με το Νόμπελ αλλά αρνήθηκε να το δεχτεί.

Ωστόσο, πολλοί άλλοι, πράγματι ενθουσιάστηκαν με την επιλογή – τόσο από θαυμασμό για τη γραφή του Dylan όσο και επειδή η επιτροπή είχε δείξει την προθυμία να καταρρίψει την παράδοση και να δοκιμάσει τη θεσμική προκατάληψη. Στην περίφημη Σουηδική Ακαδημία οι καιροί άλλαζαν. «Τα σύνορα της λογοτεχνίας διευρύνονται συνεχώς», είπε ο Salman Rushdie στον βρετανικό Guardian το 2016, ενώ επαίνεσε τον Dylan. «Είναι συναρπαστικό που το βραβείο Νόμπελ το αναγνωρίζει αυτό». Ο Billy Collins, ο πρώην βραβευμένος ποιητής της Αμερικής, έδωσε την ευλογία του στο Νόμπελ του Dylan. Οι τραγουδοποιοί επευφημούσαν για έναν από τους δικούς τους. (“Αγία μητέρα του Θεού”, έγραψε η Rosanne Cash.) Ο Barack Obama έγραψε στο Twitter τα συγχαρητήριά του.

O Bob Dylan τραγουδώντας με την Joan Baez.

Ο Dylan στάθηκε απαθής ενώ δεν μπήκε στον κόπο να ανταποκριθεί στο κάλεσμα της Ακαδημίας που τον ενημέρωσε για την επιλογή τους. «Αγενής και αλαζονικός», είπε ένα μέλος της επιτροπής. Έπαιξε συναυλίες στην Τάλσα, το Λας Βέγκας, το Φοίνιξ, το Αλμπουκέρκη και το Ελ Πάσο—ακόμα και τώρα, στα 81 του, ο Dylan είναι συχνά σε περιοδεία—χωρίς να αναφέρει το Νόμπελ στο πλήθος. Ένα σημείωμα που αναγνώριζε ότι είχε κερδίσει το βραβείο ανέβηκε πλάι στον ιστότοπό του, αλλά στη συνέχεια αφαιρέθηκε. Πέρασαν εβδομάδες πριν ο Dylan πει οτιδήποτε δημόσια. Όταν τελικά το έκανε, είπε σε έναν δημοσιογράφο ότι θα παρευρεθεί στην τελετή απονομής, «Εάν ήταν δυνατόν». Αργότερα είπε ότι δεν πίστευε ότι θα τα κατάφερνε τελικά.

Οι χειρόγραφοι στίχοι του Dylan «The Times They Are a-Changing», τον οποίο συνέθεσε το 1963.

Για πολλούς λόγους τα τραγούδια του θεωρούνται λογοτεχνία.  Φτάνει μόνο να εξετάσετε το μεγάλο όγκο του ακαδημαϊκού έργου που έχει γραφτεί για τους στίχους του Dylan. Πάνω από 1.000 βιβλία έχουν αφιερωθεί στον διάσημο τραγουδιστή-τραγουδοποιό, όπως αναφέρει το Αμερικανικό Χρονικό της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Το τραγούδι του «Desolation Row»  βρίσκεται στο Oxford Book of American Poetry ενώ το «Mr. Tambourine Man» βρίσκεται στη δέκατη έκδοση  του The Norton Introduction to Literature.

Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση, ο Dylan ονομάστηκε ο 113ος βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας, επειδή «έχει δημιουργήσει νέες ποιητικές εκφράσεις στη μεγάλη αμερικανική παράδοση τραγουδιού». Η μόνιμη γραμματέας της Σουηδικής Ακαδημίας τότε, Sara Danius, συνέκρινε τον Dylan με τον Όμηρο και τη Σαπφώ και είπε ότι η λήψη της απόφασης δεν ήταν δύσκολη.

Πραγματικά το δίνουμε στον Bob Dylan ως σπουδαίο ποιητή—αυτός είναι ο λόγος που του απονείμαμε το βραβείο», είπε ο Danius, ο οποίος πέθανε στα τέλη του 2019. «Είναι ένας σπουδαίος ποιητής στη μεγάλη αγγλική παράδοση, που εκτείνεται από τον Milton και τον Blake. Και είναι ένας πολύ ενδιαφέρον παραδοσιακός με έναν εξαιρετικά πρωτότυπο τρόπο. Όχι μόνο η γραπτή παράδοση αλλά και η προφορική. Όχι μόνο υψηλή λογοτεχνία αλλά και χαμηλή λογοτεχνία».

Υψηλή ή χαμηλή, η λογοτεχνία —ή μάλλον τι εννοούμε με αυτήν— δεν είναι εύκολο να οριστεί. Η Merriam-Webster το έχει περιγράψει ως εξής: «γραπτά έργα . . . που θεωρούνται πολύ καλά και έχουν διαρκή σημασία», ένα μέτρο με το οποίο η γραφή όχι μόνο του Bob Dylan, του William Faulkner, της Alice Munro και κάθε άλλου βραβευμένου πληροί σαφώς τις προϋποθέσεις. Η διαθήκη του Alfred Nobel, του Σουηδού φιλάνθρωπου που ίδρυσε ολόκληρη την επιχείρηση Nobel, ορίζει ότι το βραβείο λογοτεχνίας θα δοθεί σε κάποιον που παρήγαγε «το πιο εξαιρετικό έργο σε μια ιδεαλιστική κατεύθυνση». Το είδος των έργων που εξετάζονται, λέει το Ίδρυμα Νόμπελ, θα πρέπει να είναι «όχι μόνο τα belles lettres αλλά και άλλα γραπτά που, λόγω της μορφής και του στυλ τους, έχουν λογοτεχνική αξία».

Είτε ακούγονται στο τραγούδι είτε διαβάζονται στη σελίδα, οι στίχοι του Dylan περιέχουν ξεκάθαρα πολλές από τις ξεχωριστές ιδιότητες μεγάλων ποιημάτων και μυθιστορημάτων. Οι αφηγήσεις τους είναι συναρπαστικές. Οι στίχοι του είναι συχνά αλληγορικοί και πολύ συναισθηματικοί. Το έργο του Dylan είναι συχνά πολιτικό, φυσικά, αν και σπάνια σκληρό. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς κάποιον Άγγλο συγγραφέα να ακούει προσεκτικά τους στίχους του Dylan χωρίς να επηρεάζεται από τη γλώσσα, τη δομή και το περιεχόμενο. Είναι λέξεις που αντέχουν στο χρόνο.

Ο κατάλογος των βραβευθέντων με Nobel δεν συμπεριλαμβάνει κι ανθρώπους που θα άξιζαν να το κερδίσουν. Ο Tolstoy για παράδειγμα, δεν το κέρδισε ποτέ. Ωστόσο, πολλοί από τους γίγαντες είναι στη λίστα.

Το βραβείο Nobel δεν θα υπερβεί ποτέ το πραγματικό επίτευγμα του Dylan. Τα δυνατά, όμορφα, μεταμορφωτικά και αξέχαστα τραγούδια του βοήθησαν να τονωθεί η δικαιοσύνη μέσα από την καρδιά του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα. Τα λόγια του Dylan τραγουδήθηκαν από διαδηλωτές στο δρόμο από τη Σέλμα προς το Μοντγκόμερι. Τραγουδήθηκαν ως προοίμιο της ομιλίας του Martin Luther King Jr «I Have a Dream» στην Ουάσιγκτον, DC. Αυτό παραμένει το ευγενέστερο σημάδι του Bob Dylan. Το βραβείο Νόμπελ 2016 ήταν απλώς μια κορυφαία τιμή σε μια εξαιρετική ζωή.

O Bob Dylan & η λυρική ποίηση

Αξίζει δε να σημειωθεί ότι η  τέχνη του είναι μέρος μιας παράδοσης που προέρχεται από τους Αρχαίους Έλληνες: τη λυρική ποίηση. «Αυτό που κάνει ο Bob Dylan είναι κάτι που πηγαίνει πίσω περισσότερο από κάθε άλλο είδος λογοτεχνίας», είπε συγκεκριμένα στο Quartz ο David Yaffe, καθηγητής ανθρωπιστικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο Syracuse και συγγραφέας ενός από τους πολλούς τίτλους για τον Dylan, του «Bob Dylan: Like a Complete Unknown».

Η λυρική ποίηση είναι στίχοι  που αντιπροσωπεύουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα ενός ποιητή συνήθως με συνοδεία μουσικής. Παραδοσιακά, όπως λέει ο καθηγητής, η λύρα σχετίζεται με αυτό το είδος του συναισθηματικού σιγοτραγουδίσματος , το οποίο έγινε διάσημο πρώτα από τους Έλληνες, αργότερα από τον Οράτιο, στη συνέχεια, από τους τροβαδούρους του Μεσαίωνα, και πολύ αργότερα από ρομαντικούς ποιητές όπως ο John Keats και ο William Blake.

Αρχικά η ποίηση τραγουδιόταν. «Από την εποχή του Γουτεμβέργιου, οι ποιητές άρχισαν να γράφουν για τη σελίδα και όχι για το αυτί», τόνισε ο Yaffe.

«Από το φύλλο της μουσικής της εποχής του 19ου αιώνα και στην ηχογράφηση από τις αρχές του 20ου, είχαμε αυτή την ιδέα, δηλαδή ότι αυτά τα τραγούδια που προορίζονταν για λαϊκή κατανάλωση, δεν είναι λογοτεχνία», επισήμανε. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, μπορούμε να θεωρήσουμε τη μουσική του Dylan, όχι μόνο ως πολύ καλή διασκέδαση, αλλά ως «ερμηνευμένη λογοτεχνία».

Τραγούδια με  πολυεπίπεδη έννοια όπως το «Desolation Row» και το «Mr. Tambourine Man» αποτελούν τροφή για τους κριτικούς, όπως τον ανεπανάληπτο Christopher Ricks, ο οποίος υποστήριξε τον χαρακτηρισμό του Dylan ως ποιητή στο βιβλίο «Lyrics: 1962-2001».

Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι ο Bob Dylan, η πρώτη φιγούρα στην ιστορία της λαϊκής μουσικής που αμφισβήτησε την κυριαρχία του τρίλεπτου ποπ τραγουδιού και έφερε σοβαρές ιδέες και ποίηση στο στίχο του τραγουδιού, είναι ένας από τους πιο διάσημους και σεβαστούς καλλιτέχνες, τραγουδοποιούς και ερμηνευτές των τελευταίων 100 ετών. Ο πρώτος pop ερμηνευτής που όχι μόνο καθόρισε την κατεύθυνση που θα έπαιρνε η δημοφιλής μουσική στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, αλλά καθόρισε επίσης τον τρόπο ζωής που θα συνδεόταν με τον ροκ καλλιτέχνη.Και ο θρύλος του πιθανότατα θα συνεχιστεί δυνατά για τα επόμενα 100 και μετά. Το περιοδικό LIFE δεν τον χαρακτήρισε τυχαία “τον μεγαλύτερο στιχουργό της Αμερικής” στο εξώφυλλό του. Γιατί ο Bob Dylan είναι ένα από τα μεγαλύτερα icons.

Aκολουθούν στιγμές από τη ζωή του Bob Dylan…

Ο Bob Dylan παίζοντας πιάνο κατά την ηχογράφηση του άλμπουμ του Highway 61 Revisited, 1965.

Ο Dylan παίζοντας ηλεκτρική κιθάρα στη σκηνή για πρώτη φορά στο Newport Folk Festival, 25 Ιουλίου 1965.

Ο Dylan με τον Richard Manuel (αριστερά), ο οποίος ήταν μέλος της μπάντας του και αργότερα κέρδισε φήμη ως μέλος των The Band, 1966.

Ο Βοb Dylan  στο Λονδίνο την εποχή που έκανε τις Συναυλίες του στο Royal Albert Hall το 1966.

O Γάλλος υπουργός Πολιτισμού Jack Lang παρουσίασε στον Bob Dylan το Croix de Commandeur des Arts et Lettres (Arts and Literature Commander Cross) στο Παρίσι. 30 Ιανουαρίου 1990.

O Bob Dylan κατά τη διάρκεια του AFI Life Achievement Award: A Tribute to Michael Douglas στα Sony Pictures Studios στις 11 Ιουνίου 2009 στο Culver City της Καλιφόρνια.