Συνέντευξη με έναν χαρισματικό τραγουδοποιό που μέσα από την ευαισθησία και την ποίησή του γεφυρώνει το παρελθόν με το παρόν, προσφέροντας μια διαχρονική ματιά στη σύγχρονη ελληνική μουσική σκηνή.
Είναι ένας από τους πιο σημαντικούς σύγχρονους Έλληνες τραγουδιστές και τραγουδοποιούς, γνωστός για τη συμβολή του στην έντεχνη και ποπ/ροκ μουσική σκηνή της Ελλάδας. Η μουσική του πορεία ξεκίνησε ως μέλος του συγκροτήματος «Οι Ποδηλάτες», πριν ακολουθήσει σόλο καριέρα από το 1999. Ο λόγος για τον εξαιρετικό Μανώλη Φάμελλο.
Η δουλειά του χαρακτηρίζεται από μια ειλικρινή αναζήτηση της αυτογνωσίας και μια βαθιά ενασχόληση με τα ανθρώπινα συναισθήματα και τις σχέσεις. Στους στίχους του, επιλέγει να ερευνήσει τον εαυτό του και τις καταστάσεις που τον περιβάλλουν, προσπαθώντας να μην ενοχλεί πρόσωπα αλλά να εξετάζει τις καταστάσεις με έναν στοχαστικό τρόπο. Αυτή η προσέγγιση του επιτρέπει να δημιουργεί έργα που είναι προσωπικά και ταυτόχρονα συλλογικά, αντανακλώντας τις εμπειρίες και τα συναισθήματα του ευρύτερου κοινού.
Ένας από τους πρώτους καλλιτεχνικούς ήρωες του Φάμελλου ήταν ο Τζο Ντασέν, τον οποίο είχε δει στην ελληνική τηλεόραση της δεκαετίας του ’70. Η επιρροή αυτή ήταν σημαντική, καθώς ο Ντασέν συνδύαζε την καλλιτεχνική του πορεία με την ακαδημαϊκή του ιδιότητα ως διακεκριμένος ανθρωπολόγος, κάτι που εντυπωσίασε τον νεαρό Μανώλη.
Η καλλιτεχνική του πορεία χαρακτηρίζεται από συνεργασίες με πολλούς διακεκριμένους καλλιτέχνες της ελληνικής μουσικής σκηνής. Στον κατάλογο των συνεργατών του περιλαμβάνονται ονόματα όπως ο Νίκος Ζιώγαλας, ο Γιώργος Δημητριάδης, ο Νίκος Πορτοκάλογλου, ο Γιώργος Νταλάρας, ο Δημήτρης Κοργιαλάς, ο Πέτρος Γαϊτάνος, ο Σταύρος Λογαρίδης, ο Grzegorz Turnau, η Ελισάβετ Σπανού, ο Mark Eitzel, ο Ζακ Στεφάνου, η Χάρις Αλεξίου, ο Στάθης Δρογώσης, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, η Ελένη Πέτα, ο Βασίλης Καζούλης και ο Γιάννης Κότσιρας.
Μία από τις πρόσφατες δουλειές του, το «Με ελαφριά καρδιά…», αποτελεί μια αξιόλογη μουσική αναβίωση τραγουδιών του μεσοπολέμου. Σε αυτή τη δουλειά, ο Μανώλης Φάμελλος επανερμηνεύει τραγούδια που είχαν χαρακτηριστεί κάποτε ως «ελαφρά» και σχεδόν ξεχάστηκαν με την πάροδο του χρόνου. Μέσα από σύγχρονες εκτελέσεις, δίνει νέα ζωή σε συνθέσεις μεγάλων δημιουργών όπως οι Αττίκ, Γιαννίδης, Χατζηαποστόλου και Χαιρόπουλος.
Η προσπάθεια αυτή δεν έχει στόχο να δημιουργήσει ρομαντική νοσταλγία ή να αναδημιουργήσει μια περασμένη εποχή. Αντίθετα, φιλοδοξεί να διατηρήσει και να αναδείξει την καλλιτεχνική και ηθική αξία αυτών των τραγουδιών, ξανασυστήνοντάς τα στο σύγχρονο κοινό. Το πρώτο μέρος αυτού του έργου, «ΕΛΑΦΡΙΑ ΚΑΡΔΙΑ Ι», είναι ήδη διαθέσιμο ψηφιακά, ενώ το δεύτερο μέρος, «ΜΕ ΕΛΑΦΡΙΑ ΚΑΡΔΙΑ ΙΙ», αναμένεται να κυκλοφορήσει το φθινόπωρο. Το πρώτο τραγούδι της σειράς, «Ποτέ δεν θα ξεχάσω τέτοια μάτια», που πρωτοηχογραφήθηκε το 1949 από τη Δανάη Στρατηγοπούλου, έχει ήδη κυκλοφορήσει με συνοδευτικό βίντεο κλιπ σκηνοθετημένο από τον Πάνο Νικολακόπουλο.
Ο Μανώλης Φάμελλος συνεχίζει να επηρεάζει τη μουσική σκηνή της Ελλάδας με το έργο του, προσφέροντας μια γέφυρα μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, αναδεικνύοντας την διαχρονικότητα και τη δύναμη της ελληνικής μουσικής κληρονομιάς.
Ακολουθεί μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συζήτηση που είχα μαζί του.
Ποια είναι η πρώτη μουσική ανάμνησή σας;
Ο πατέρας μου έπαιζε μπουζούκι μανιωδώς και εγώ με έναν τρόπο τον ακολούθησα. Κάποτε προσπαθούσε με κάτι και δεν του έβγαινε, εκνευρίστηκε και το έσπασε… Έκτοτε συνειδητοποίησα πως η μουσική είναι μια μαγευτική αλλά παράλληλα και πολύ επικίνδυνη ασχολία.
Ποιο θεωρείτε το σημαντικότερο επίτευγμα στη μουσική σας καριέρα μέχρι τώρα;
Απογοητεύομαι εύκολα αλλά είναι η ίδια αυτή η απογοήτευση που θρέφει μέσα μου ένα πείσμα που με τη σειρά του με κρατάει ενεργό. Με τις καλοτυχίες γίνομαι κάπως μαλθακός … Ευτυχώς δεν είχα και πολλές, χωρίς αυτό να σημαίνει πως νιώθω θύμα των περιστάσεων.
Ποιος ήταν ο πρώτος σας καλλιτεχνικός ήρωας;
Ήτανε ο Τζο Ντασέν όπως τον είχα δει στην ελληνική τηλεόραση της δεκαετίας του ‘70. Όταν αργότερα έμαθα πως ήταν και διακεκριμένος ανθρωπολόγος βεβαιώθηκα πως ήταν ο άνθρωπός μου.
Ποιο άλμπουμ ή τραγούδι σας σημαίνει περισσότερα και γιατί;
Συμπαθώ περισσότερα κάποια παραμελημένα και ενίοτε με παραβατικά στοιχεία και τα λέμε συχνότερα μεταξύ μας. Το «Ένα τραγουδάκι για το τίποτα» είναι το περισσότερο αντιπροσωπευτικό της δυσλειτουργικής οικογένειας αυτής.
Ποιες είναι οι κύριες θεματικές που επιλέγετε να εξερευνήσετε στους στίχους σας;
Ασχολούμαι με τον εαυτό μου περισσότερο μιας και είναι ο πιο κοντινός μου άγνωστος προσπαθώντας να μην ενοχλώ πρόσωπα αλλά καταστάσεις. Και το ίδιο περιμένω από τους άλλους. Εστιάζοντας σε μένα μπορώ να με κακομεταχειρίζομαι όσο θέλω (με τον κίνδυνο βέβαια να καταλήξω μονοθεματικός). Με απασχολεί βέβαια και το συλλογικό γίγνεσθαι και οι ανθρώπινες σχέσεις χωρίς να με περιλαμβάνουν απαραίτητα. Θα έλεγα πως και εκεί με έναν τρόπο τοποθετώ κάποτε αυθαίρετα τον εαυτό μου και διασκεδάζω με τα παθήματα του.
Ποιοι είναι οι κύριοι καλλιτεχνικοί σας στόχοι για το μέλλον;
Έχω πάρα πολλά σκίτσα στο συρτάρι μου και πρέπει να αποφασίσω τι θα απογίνουν όλα αυτά. Για την ακρίβεια ένα κομμάτι του εαυτού μου ζει και αυτό στο συρτάρι μαζί τους και αναπνέει την σκόνη όπως και αυτά… Δεν ξέρω καν αν ενδιαφέρεται να ξαναβγεί στο φως.
Πώς βλέπετε τον ρόλο της μουσικής στη σύγχρονη κοινωνία;
Αυτή είναι μία πολύ γενική ερώτηση… Γεγονός είναι όμως πως όλα επιταχύνονται και ρευστοποιούνται, είναι δύσκολο να συγκρατήσουμε, να επεξεργαστούμε και να συγκινηθούμε σε βάθος με κάτι… και ίσως να μην είναι πια καν το ζητούμενο. Και το ίδιο το βάθος είναι πια μια έννοια υπό συζήτηση. Κάποτε η μουσική όπως και η ζωή ήταν αλλού και έπρεπε να ταξιδέψεις για να φτάσεις ως εκεί. Τώρα να είναι δίπλα σου άλλα χρειάζεται τεράστια προσπάθεια για να συγκεντρωθείς, να πάψεις να περιστρέφεσαι στο κενό, να καταφέρεις να την απομονώσεις από το θόρυβο και να της δώσεις τον χρόνο σου και τον εαυτό σου.
Ποιο είναι το αγαπημένο σας μέρος για να εμφανιστείτε ζωντανά;
Την βιομηχανική παρακμή την έχω χορτάσει και θα σκεφτόμουνα το ξέφωτο ενός δάσους, την όχθη μιας λίμνης ή και μια οποιαδήποτε ερημιά όπου να βασιλεύει η σιωπή και ουρανός
Ποιες είναι οι σημαντικότερες επιρροές σας εκτός μουσικής;
Νομίζω η λογοτεχνία, όχι μονάχα αυτή που αποκαλούν μεγάλη αλλά και η φαινομενικά μικρότερη και σχετικά αφανής, η υγρασία του κόλπου του Θερμαϊκού, το αμερικάνικο όνειρο και η παρακμή του, η ζωγραφική, οι άνεμοι και τα βράχια των νησιών
Πώς θα περιγράφατε τη σχέση σας με το κοινό σας;
Θνησιγενής και αποσπασματική, ίσως και με δική μου υπαιτιότητα, με κάποιες φωτεινές εξαιρέσεις, σαν μικρά φαναράκια που συναντάς στην πορεία σου προς το άγνωστο που είναι αρκετά όμως για να φωτίζουν το δρόμο.
Ποιο είναι το μήνυμα που θέλετε να μεταδώσετε μέσω της μουσικής σας;
Υπάρχουν τόσα πανούργα διαφημιστικά κόλπα στην εποχή μας, δεν χρειάζεται να μεταφέρουν μηνύματα και τα τραγούδια. Ας τα αφήσουμε να μεταδίδουν συγκινήσεις και να επικοινωνούν εμπειρίες. Για το προφανές δε χρειάζεται να γράφουμε τραγούδια, δεν υπάρχει τίποτα να ανακαλύψουμε σε αυτό.
Ποιο είναι το όραμά σας για τη μουσική και την τέχνη γενικότερα;
Την αντιλαμβάνομαι σαν μία έκφραση του θείου… Μονάχα εκείνη μπορεί να εκπληρώσει τις υποσχέσεις της αλλά και να μας ξάφνιασει ευχάριστα δίνοντας μας σαν ανταμοιβή για την πίστη μας ακόμα περισσότερα από όσα υπόσχεται.
Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που έχετε αντιμετωπίσει στην καριέρα σας ως μουσικός και πώς θα περιγράφατε την εξέλιξη σας ως καλλιτέχνης από την αρχή της καριέρας σας μέχρι σήμερα;
Νομίζω περιγράφεται μέσα από αυτό που κάνω που σε κάθε δεδομένη χρονική στιγμή ήταν ότι κάτι καλύτερο κατάφερα να πω. Η πρόκληση είναι πάντα το μηδέν που όσες φορές και να το ξεπεράσεις, ποτέ δεν ηττάται οριστικά.
Πώς εμπνευστήκατε τους στίχους για τις πιο γνωστές επιτυχίες που έχετε γράψει;
Φυσικά δεν μπορώ να το συνοψίσω αυτό. Υποθέτω ζώντας μέσα στην πραγματικότητα, ζώντας μέσα στα βιβλία στις ταινίες, ζώντας και μέσα στους άλλους…
Πώς ξεκίνησε η ιδέα για το “Με Ελαφριά Καρδιά” και ποιος ήταν ο κύριος στόχος του;
Ήταν ένα σχέδιο διαφυγής που όπως κάθε μεγάλη απόδραση αποσκοπούσε στο να επιστρέψει ο κεντρικός χαρακτήρας «νικητής» στο εδώ και τώρα.
Ποια ήταν η διαδικασία επιλογής των τραγουδιών που περιλαμβάνονται σε αυτό;
Θα έλεγα μια εσωτερική διαπραγμάτευση που κράτησε χρόνια και μάλλον θα αργήσει να ολοκληρωθεί. Άκουσα ίσως χιλιάδες τραγούδια και με συγκίνησαν πάρα πολλά από αυτά. Τελικά έμεινα σε εκείνα που ένιωσα πως μπορούσα να βοηθήσω να σωθούν με ένα τρόπο αλλά και σε αυτά που από την πλευρά τους ίσως βοηθήσουν κι εμένα να σωθώ.
Πώς αντιλαμβάνεστε την επανεμφάνιση των τραγουδιών του μεσοπολέμου στη σύγχρονη εποχή και πώς πιστεύετε ότι επηρεάζουν το σύγχρονο ακροατήριο;
Δεν προσπάθησα να τα αποκαταστήσω ως ένα χαμένο έργο τέχνης ή ως μνημείο, εγώ φαντάζομαι ήθελα απλά σαν καλλιτέχνης να τα κάνω δικά μου και να τα μοιραστώ. Από την άλλη οφείλω να ομολογήσω πως έπραξα με μία κάποια απερισκεψία και ίσως τα βαθύτερα κίνητρα μου να τα αποκαλύψει ο χρόνος ή και οποιοσδήποτε μπορεί να με δει έξω από εμένα. Θαρρώ, όπως έλεγε και ο Αττίκ… αλλά καλά καλά και εγώ δεν ξέρω…
“Ας ερχόσουν για λίγο μονάχα για ένα βράδυ
Να γεμίσεις με φως το φριχτό μου σκοτάδι
Και στα δυό σου τα χέρια να με σφίξεις ζεστά
Ας ερχόσουν για λίγο και ας χανώσουν μετά…” ερμηνεύει η Δανάη Στρατηγοπούλου σε στίχους Μιχάλη Σουγιούλ και μουσική Μίμη Τραϊφόρου. Θα ήθελα να μου πείτε αν πιστεύετε ότι αυτοί οι ρομαντικοί στίχοι που περικλείουν τόσο συναίσθημα, μπορούν να γίνουν “κατανοητοί” σε μια εποχή που κυριεύεται από επιφανειακές, εφήμερες σχέσεις.
Η κάθε εποχή ερμηνεύει με τη δική της μάτια το παρελθόν όπως και ερμηνεύεται από αυτό. Η στιγμή που περιγράφει το τραγούδι δεν είναι αυτή που αναζητούμε σήμερα μέσα στο επιφανειακό όπως λέτε και το εφήμερο… Είναι αυτή που ενώνει τον κατακερματισμένο χρόνο και εξηγεί το παρελθόν και μας δένει με το μέλλον. Μια στιγμή που ίσως να βίωναν οι άνθρωποι της κατά τα άλλα πολύ σκληρής εκείνης εποχής με ένα πολύ πιο φυσικό τρόπο από εμάς. Η στιγμή αυτή ήταν απολύτως πιο προσβάσιμη σε αυτούς.
Ποια είναι η σημαντικότερη συμβουλή που σας έχουν δώσει οι γονείς σας;
Τις συμβουλές δεν μας τις δίνουν οι γονείς μας μιλώντας από καθέδρας αλλά με την ίδια τη ζωή τους ως παράδειγμα ή αντιπαράδειγμα.
Αν είχατε μόνο μία μόνο ευχή, ποια θα ήταν αυτή;
Οι ευχές μας είναι στην πραγματικότητα επιθυμίες, εγώ θα ήθελα απλά να μπορώ να αγαπώ τους ανθρώπους και τα πράγματα ως το τέλος και μετά ξανά από την αρχή.
Ποιο είναι το δικό σας Motto ζωής;
Σχετικότης σχετικοτήτων, τα πάντα σχετικότης…
Σε ποια λάθη δείχνετε τη μεγαλύτερη επιείκεια;
Σε αυτά που αναλαμβάνουμε την ευθύνη, φτάνει βέβαια να μαθαίνουμε κάτι από αυτό. Δεν θέλω να είμαι κριτής των πράξεων κανενός αλλά ούτε κι εγώ να αισθάνομαι θύμα των επιλογών κάποιου άλλου. Με έναν τρόπο δυνητικά όλα τα λάθη είναι και δικά μας λάθη και παράλληλα ένα κομμάτι του δρόμου που χωρίς αυτά δεν μας βγάζει πουθενά.
“Αδιαφορώ για τη δόξα. Με φυλακίζει μες στα πλαίσια που καθορίζει εκείνη κι όχι εγώ.” έχει πει ο Μεγάλος Μάνος Χατζιδάκις. Τι είναι για εσάς η δόξα;
Δεν ξέρω τι θα είχα απογίνει αν δεν υπήρχε ο Μάνος στη ζωή μου. Εκτός των άλλων, ήταν ο άνθρωπος με τις πιο υπέροχες και ενδιαφέρουσες αντιφάσεις. Ας πούμε όχι για την δόξα αλλά για την επιτυχία στο επαγγελματικό πεδίο που κατά την άποψή μου είναι το να κερδίσεις τη δυνατότητα να κάνεις αυτό που θέλεις με τους όρους σου χωρίς όμως να πάψεις να κοπιάζεις για αυτό.
