Στις 4 Ιουλίου του 1992 έφυγε από τη ζωή ο επαναστάτης του τανγκό

50215 ,θα έχεις πεθάνει και θα συνεχίσεις να συνορεύεις με τη ζωή μας. Το Μπουένος Άιρες δεν σε ξεχνά, ταγκό που ήσουν και θα είσαι. —«Somebody Tells It to the Tango», Jorge Luis Borges /Astor Piazzolla Το μικρό αγόρι δεν  ενθουσιάστηκε με το δώρο του πατέρα του— ένα ακορντεόν από μυστηριώδη κουμπιά που αγοράστηκε σε ένα ενεχυροδανειστήριο στη Νέα Υόρκη 1929.

Ο οκτάχρονος Astor Piazzolla, ένας έξυπνος Νεοϋορκέζος, ήθελε ένα ρόπαλο του μπέιζμπολ, όπως θα διηγηθεί αργότερα ένας βιογράφος. Αυτό που πήρε ήταν ένα bandoneοn, ένα ογκώδες όργανο αγροτικής γερμανικής προέλευσης που διέσχισε τον Ατλαντικό με πλοία μεταναστών του 19ου αιώνα και έγινε θεμελιώδες για το ταγκό, την εμβληματική μουσική έκφραση της γενέτειρας του Astor, της Αργεντινής. Το κουτί δεν ήταν κάποια τυχαία αγορά: ο πατέρας του Astor, όπως τόσοι πολλοί Αργεντινοί, ήταν παθιασμένος τανγκέρο. Το αγόρι τελικά θα κατακτούσε τους αρμονικούς γρίφους και τα πολύπλοκα χειριστήρια των κουμπιών του bandoneοn. Ο Piazzolla έγινε ο οραματιστής που έφερε την επανάσταση στο ταγκό- τη μαγική σύνθεση από ραγισμένες καρδιές και μελαγχολία που συνθλίβει την ψυχή. Αύξησε το έργο του με στοιχεία κλασικής μουσικής και τζαζ – κληρονομιές των χρόνων διαμόρφωσης του στη Νέα Υόρκη – επεκτείνοντας το τάνγκο σε ένα σύμπαν πέρα ​​από την πίστα. Θεωρήθηκε παγκοσμίως ως μια ιδιοφυΐα που είχε κάνει για το ταγκό κάτι σαν αυτό που έκανε ο Picasso για τη σύγχρονη τέχνη. Οι εκατοντάδες συνθέσεις του – συμπεριλαμβανομένων ορχηστρικών έργων, όπερας, κομματιών συνόλου με bandoneon, παρτιτούρες ταινιών και αριθμούς μεγάλων συγκροτημάτων – συνεχίζουν να επηρεάζουν όχι μόνο τους σύγχρονους παίκτες ταγκό, αλλά και τους μουσικούς της ροκ, της ποπ, της τζαζ και της φανκ. Ο Piazzolla έκανε βαθιά εντύπωση στον βραβευμένο με Grammy Jacob Collier. Ο Collier, ο οποίος έπαιζε σε ένα συγκρότημα ταγκό σε ηλικία 14 ετών, είπε στην αργεντίνικη εφημερίδα La Nación το 2019: «Για μένα, ο Piazzolla ήταν Θεός». Φέτος, η Αργεντινή και ο κόσμος γιορτάζουν τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Piazzolla, παρόλο που ο κορωνοϊός συνεχίζει να μαίνεται. Χώροι συναυλιών και ραδιοφωνικοί σταθμοί από το Μπουένος Άιρες μέχρι το Παρίσι παρουσιάζουν αφιερώματα «Piazzolla 100» για έναν βιρτουόζο που αναδείχθηκε από ταπεινή καταγωγή και έγινε ένας από τους κορυφαίους συνθέτες της Λατινικής Αμερικής του 20ου αιώνα. Ο Piazzolla ήταν ένας άνδρας μεσαίου αναστήματος, βέβαιος ότι το ταλέντο του, που εξελίχθηκε μέσω ακούραστης μελέτης και πρακτικής, θα κυριαρχούσε. «Μην περιμένεις ποτέ να σε χτυπήσει κάποιος», ήταν η συμβουλή του αγαπημένου του πατέρα, Vicente, γνωστού ως Nonino, ο οποίος έδωσε μαθήματα στη γλυκιά επιστήμη, μαζί με την αγάπη για τη μουσική. «Χτύπα πρώτος!»

Τα πρώτα χρόνια

Ο Astor Pantaleón Piazzolla, εγγονός ενός Ιταλού μετανάστη ψαρά, γεννήθηκε στις 11 Μαρτίου 1921, στο Mar del Plata, μια παραθαλάσσια πόλη 260 μίλια νότια του Μπουένος Άιρες. Ένα παραμορφωμένο πόδι κατά τη γέννηση απαιτούσε χειρουργικές επεμβάσεις, αφήνοντάς το μόνιμα εξασθενημένο – μια ειρωνεία για έναν μουσικό που πρωτοστάτησε σε νέα πρότυπα για ένα στυλ χορού. «Είχε λίγο κόμπλεξ με αυτό», θυμάται ο γιος του, Daniel Piazzolla, στο ντοκιμαντέρ του 2018 «Piazzolla, the Years of the Shark» του Daniel Rosenfeld, σκηνοθέτη του Μπουένος Άιρες. «Μα μην τολμήσεις να τον πεις κουτό! Θα σε έσκιζε!» Το 1925, όταν ο Astor ήταν 4 ετών, η οικογένεια μετανάστευσε στη Νέα Υόρκη, εγκαταστάθηκε στο Lower East Side μαζί με άλλους μετανάστες, κυρίως από την Ιταλία και την Ανατολική Ευρώπη. Ήταν το Roaring `20, μια εποχή κοινωνικής και πολιτιστικής αναταραχής στην Αμερική της εποχής της ποτοαπαγόρευσης.

Ο Nonino, που λάτρευε το μοναχοπαίδι του, ήταν λάτρης της μοτοσικλέτας, ερασιτέχνης του ακορντεόν και θιασώτης του ταγκό, με τις μυριάδες επιρροές του από τις αφρικανικές, ευρωπαϊκές και κρεολικές παραδόσεις. Οι Ευρωπαίοι μετανάστες στη Νότια Αμερική εισήγαγαν την αποφασιστική πινελιά του ταγκό – το bandoneón, που αναπτύχθηκε στη Γερμανία ως ένα είδος φορητού οργάνου για να εξυπηρετεί μικρές ενορίες και περιοδεύοντες κληρικούς. Η συγχώνευση των μουσικών στυλ που έγινε το ταγκό συνενώθηκε στις αίθουσες χορού του Μπουένος Άιρες και του Μοντεβιδέο στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο πατέρας του Astor επέμεινε ότι ο γιος του —που έλκεται από τις συμμορίες του μπέιζμπολ, της πυγμαχίας και της γειτονιάς— μελετά το bandoneón, μαζί με πιάνο, αναζητώντας Αργεντινούς ομογενείς για να βοηθήσουν στα μαθήματα. Χάρη στη Νέα Υόρκη, η μουσική του έκθεση ξεπέρασε το ταγκό, σημείωσε η María Susana Azzi, μια από τις βιογράφους του. Ο Piazzolla είπε ότι έμαθε να αγαπά τον Bach και να διαβάζει μουσική από τον Bela Wilda, έναν Ούγγρο πιανίστα που ζούσε στο δρόμο και ήταν μαθητής του Sergei Rachmaninoff. Ο Astor και οι φίλοι του ταξίδεψαν στο Χάρλεμ για να ακούσουν τον Cab Calloway και τον Duke Ellington και λάτρεψε τον Bill “Bojangles” Robinson. Απορρόφησε επίσης φολκλορικά ιταλικά τραγούδια που έπαιζαν συγγενείς και κλέζμερ, εβραϊκή μουσική που παιζόταν σε γάμους και άλλες εκδηλώσεις της γειτονιάς. Σε ηλικία 11 ετών, χαρακτηρίστηκε ως «το παιδί-θαύμα του bandoneon» σε μια συναυλία στο Μανχάταν κατά τη διάρκεια μιας συναυλίας με τίτλο «A Night in Argentina», έγραψε ο Azzi. Πιθανότατα τράβηξε την προσοχή του Carlos Gardel, του βαρύτονου μέγα-σταρ του τάνγκο που έκανε ταινίες στη Νέα Υόρκη με την Paramount μετά από μια πορεία σε καμπαρέ στο Παρίσι. Ο τολμηρός θρύλος του τάνγκο και καινοτόμος του tango canción (τραγουδισμένο ταγκό) εντυπωσιάστηκε με το moxie του Astor, τις αγγλόφωνες δεξιότητες και την ευκολία του bandoneón. Έδωσε στον ατρόμητο Piazzolla έναν μικρό ρόλο ως χαρτοπαίκτη στην ταινία του 1935 “El Dia Que Me Quieras” (Η μέρα που μ` αγαπάς).

Ο Gardel μάλιστα κάλεσε τον 14χρονο Astor να τον συνοδεύσει στην περιοδεία, αλλά η οικογένεια αποφάσισε ότι ήταν πολύ μικρός. Ήταν μια τυχαία απόφαση. Η περιοδεία του 1935 τελείωσε σε καταστροφή όταν ο Gardel, 44 ετών, και ολόκληρη η συνοδεία του σκοτώθηκαν σε αεροπορικό δυστύχημα στο Μεντεγίν της Κολομβίας, μια πολιτιστική αποκάλυψη που έστειλε το σύμπαν του τάνγκο σε βαθύ πένθoς. Αφού ο Piazzolla είχε αποκτήσει παγκόσμια φήμη, θα μυούσε δημοσιογράφους και μουσικολόγους στα παγωμένα αγγλικά του, μιλώντας με σκληρούς υπαινιγμούς του Jimmy Cagney και των Dead End Kids. «Η μουσική μου, το 50% της, προέρχεται από τότε που ζούσα στη Νέα Υόρκη», είπε στην κόρη του, Diana, η οποία έγραψε το «Astor», την σχεδόν μυθιστορηματική βιογραφία του πατέρα της. «Στο αίμα μου, στα σπλάχνα μου, έχω τη Νέα Υόρκη μέσα μου. Η Νέα Υόρκη είναι ο τόπος μου». Αλλά η μουσική του ανακάλυψη θα γινόταν αλλού – στην Αργεντινή την πατρίδα του.

Η κορυφή

Με την κατάθλιψη να συγκλονίζει τις Ηνωμένες Πολιτείες, η οικογένεια Piazzolla επέστρεψε στο Mar del Plata το 1936, ένα είδος χρυσής εποχής για την κουλτούρα του τάνγκο. Ο Astor, τότε 15 ετών, σύντομα μετακόμισε στο Μπουένος Άιρες, όπου θα γνώριζε μερικά από τα πιο γνωστά σύνολα της εποχής, κυρίως την ορχήστρα του θρυλικού Aníbal Troilo. Ο Troilo, ωστόσο, επέπληξε τον προστατευόμενο του επειδή χρησιμοποίησε πάρα πολλές νότες στις διασκευές του, μπερδεύοντας τους χορευτές, λέει ο Azzi. Ένας νεαρός Piazzolla εκμυστηρεύτηκε κάποτε σε έναν συνάδελφό του το δέος του για την προοπτική να παίξει τη «Rhapsody in Blue» του Gershwin με μια ορχήστρα, σημειώνει ο βιογράφος του. «Δεν θα κερδίσεις κανέναν με αυτό», του είπε η σύντροφός του. «Αφήστε αυτά τα πράγματα για τους Βορειοαμερικανούς». Ακόμη και όταν έγινε διάσημος και ξεκίνησε τη δική του ορχήστρα tango, ο Piazzolla φιλοδοξούσε να κάνει κλασική σύνθεση. Στοίχειωσε τις πρόβες και τις παραστάσεις στο Teatro Colon. Πάντα θρασύς, πήγε μια παρτιτούρα πιάνου στο διαμέρισμα του Arthur Rubinstein, του πολωνικής καταγωγής βιρτουόζου του πιάνου, που ζούσε τότε στο Μπουένος Άιρες. «Μελέτησα και σπούδασα και ήμουν ευτυχισμένος», είπε ο Piazzolla, θυμούμενος τα μαθήματά του με τον Alberto Ginastera, έναν διάσημο Αργεντινό κλασικό συνθέτη. «Ανάλυσα μουσική, άρχισα να αγοράζω δίσκους. Άρχισα να ακούω. Και να αλλάζω.” Παντρεύτηκε την Dede Wolf, μια καλλιτέχνιδα γαλλικής και γερμανικής καταγωγής, το 1941. Όλο και περισσότερο, ο Piazzolla στράφηκε στη σύνθεση. Το 1953, το συμφωνικό του κομμάτι «Μπουένος Άιρες», γνωστό επειδή ενσωμάτωσε δύο μπαντονεόν με μια κλασική ορχήστρα, κέρδισε έναν διάσημο διαγωνισμό σύνθεσης. Αυτό τον βοήθησε να κερδίσει μια υποτροφία για σπουδές στο Παρίσι. Μέχρι τότε, είπε αργότερα ο Piazzolla σε συνεντεύξεις, ότι προσπαθούσε να αφήσει πίσω του το ταγκό, παρόλο που ήξερε εκατοντάδες κομμάτια από έξω. Αλλά παρέσυρε το bandoneon των 22 λιβρών στην Ευρώπη. Στο Παρίσι, σπούδασε κοντά στη Nadia Boulanger, μια περίφημη απαιτητική δασκάλα που είχε καθοδηγήσει πολλούς Αμερικανούς συνθέτες, συμπεριλαμβανομένου του Aaron Copeland. Βρήκε το συμφωνικό έργο του Piazzolla τεχνικά υγιές αλλά χωρίς προσωπικότητα. Του ζήτησε να παίξει το bandoneon. Επέστρεψε στο Μπουένος Άιρες το 1955, με νοοτροπία «μονομάχου» όπως είπε. Σχημάτισε μια οκτάδα που περιελάμβανε μια ηλεκτρική κιθάρα, σηματοδοτώντας μια ξεκάθαρη ρήξη με την παράδοση. Το συνδυασμένο του όραμα τζαζ, κλασσικών και τάνγκο ήχων με οδοντωτά αυτοσχέδια riff που άφηναν τον χορό στη σκόνη. Αυτή ήταν μουσική που έπρεπε να ακούγεται, δήλωσε. Η Αργεντινή ήταν εξοργισμένη. Ο Piazzolla ήταν «δολοφόνος» του τάνγκο. Έτσι διέρηξε τους δεσμούς με τους λάτρεις του τανγκο οδηγούς λεωφορείων, ταξί και διευθυντές ραδιοφωνικών σταθμών. Τελικά, βαρέθηκε και επέστρεψε στις ρίζες του – τη Νέα Υόρκη. «Ήμουν αρκετά αποθαρρυμένος», θυμάται. «Και όταν αποθαρρύνομαι, φεύγω». Δεν μπορούσε να βρει δουλειά στη Νέα Υόρκη. Πάλεψε να συντηρήσει τη γυναίκα του και τα δύο παιδιά του. Τελικά έκανε μια κανονική συναυλία, όχι στη Νέα Υόρκη αλλά σε μια επιθεώρηση ταγκό στο Club Flamboyan στο Σαν Χουάν του Πουέρτο Ρίκο. Το βράδυ των εγκαινίων, ήρθε η είδηση ​​ότι o αγαπημένος του Nonino πέθανε πίσω στο Mar del Plata. Συνέχισε να παίζει. «Ήταν το ντεμπούτο μου. Χρειαζόμουν τα χρήματα», θυμάται σε επόμενη συνέντευξη. Η θλίψη ενέπνευσε αυτό που πολλοί θεωρούν την υπέρτατη σύνθεσή του, το «Adiοs Nonino» — κυρίως γραμμένο σε μισή ώρα με μια μίξη πένθους και έμπνευσης. «Δεν ξέρω πώς το έκανα», θυμάται. “Προσπάθησα να γράψω ένα άλλο “Adiοs Nonino” πολλές φορές μετά από αυτό, αλλά δεν τα κατάφερα.”

Η ανερχόμενη φήμη

Συντετριμένος αυτός και η οικογένειά του επέστρεψαν το 1960 στο Μπουένος Άιρες, όπου το ροκ εν ρολ και η τζαζ εισχωρούσαν στην πολιτιστική σκηνή. Ο Piazzolla σχημάτισε ένα κουιντέτο που θα γινόταν η πιο διάσημη ομάδα του. Οι λάτρεις της τζαζ συνέρρεαν στο νυχτερινό κέντρο διασκέδασης. Κυκλοφόρησε πολλά άλμπουμ, συμπεριλαμβανομένης μιας συνεργασίας με τον συγγραφέα Jorge Luis Borges, και συνέθεσε μια οπερέτα («Μαρία ντε Μπουένος Άιρες») και πολλά άλλα έργα με τον Horacio Ferer, τον Ουρουγουανό ποιητή. Εν μέσω της αυξανόμενης διεθνούς διασημότητάς του, μετακόμισε στην Ιταλία στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Στο Μιλάνο, ηχογράφησε το άλμπουμ «Reunion Cumbre» (Summit) με τον Αμερικανό σαξοφωνίστα της τζαζ, Gerry Mulligan. Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, ο Piazzolla επέστρεφε συχνά στην Αργεντινή, ακόμη και κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας- – ένα βάναυσο καθεστώς που έστειλε την κόρη του, μια κοινωνική ακτιβίστρια, εξορία στο Μεξικό. Ο Piazzolla δεν ανακατεύτηκε δημόσια με την πολιτική και αργότερα απολογήθηκε για ένα γεύμα που παραβρέθηκε ο ίδιος και άλλοι καλλιτέχνες με τον στρατηγό Χόρχε Ραφαέλ Βιδέλα, τον Αργεντίνο δικτάτορα. Το 1983, όταν εμφανίστηκε στο Teatro Colón με τη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Μπουένος Άιρες, ο Piazzolla ήταν τελικά οικονομικά ασφαλής και καθυστερημένα αποδεκτός στην πατρίδα του. Ωστόσο, δεν συμβιβάστηκε με πρότυπα που ικανοποιούν το κοινό. «Κάνω αυτό που θέλω — το κάνω πάντα», είπε στους Los Angeles Times σε μια συνέντευξη το 1989 πριν από το ντεμπούτο του στο Λος Άντζελες στο Royce Hall του UCLA με την τελευταία του ομάδα, το New Tango Sextet. «Κοίτα, δεν είμαι ο Julio Inglresias. Δεν παίζω τίποτα από το παλιό ρεπερτόριο. … Υπάρχουν κάποιοι ανόητοι άνθρωποι που περιμένουν από εμένα να παίξω τέτοια πράγματα για να πάρω περισσότερο χειροκρότημα, αλλά δεν θα το κάνω. Δεν θα πουλήσω ποτέ την ψυχή μου στον διάβολο για χειροκρότημα — ποτέ. Δεν με ενδιαφέρει να είμαι ο πλουσιότερος άνθρωπος στο νεκροταφείο». Μεταξύ των τελευταίων άλμπουμ του ήταν το “Five Tango Sensations”, που ηχογραφήθηκε με το Kronos Quartet το 1990. Την ίδια χρονιά, υπέστη εγκεφαλική αιμορραγία στο Παρίσι. Δεν συνήλθε ποτέ. Στις 4 Ιουλίου του 1992, στο Μπουένος Άιρες, έφυγε από τη ζωή ο άνθρωπος που έκανε το τάνγκο κάτι σαν αυτό που έκανε ο Picasso για τη σύγχρονη τέχνη.