Στις 26 Ιουλίου 1928 γεννήθηκε ο μεγάλος Kubrick. 72 χρόνια αργότερα, όταν έκλεισε για πάντα τα μάτια του, όσοι αναλύουν τους συμβολισμούς της τελευταίας ταινίας αναρωτιούνται για το κατά πόσο ο θάνατος του ήταν συμπτωματικός.
Ενώ ο σκηνοθέτης είχε μια μικρού μήκους φιλμογραφία για τέσσερις δεκαετίες, κάθε ταινία που έκανε ήταν απίστευτη. Ο Stanley Kubrick ήταν ένας από τους λίγους κινηματογραφιστές που έχει φτάσει σε ένα επίπεδο αθανασίας στην ιστορία του κινηματογράφου. Αυτό που έχει κάνει σε όλη τη φιλμογραφία του θα αντέξει στη δοκιμασία του χρόνου, δημιουργώντας έναν ποικίλο κατάλογο αριστουργημάτων που αντέχουν μέχρι σήμερα. Έδειξε ίσως ένα από τα μεγαλύτερα πεδία αφήγησης που μπορεί να έχει ένας σκηνοθέτης. Ήταν ένας τελειομανής που είχε μια μοναδική ικανότητα να διαλέγει μια ενδιαφέρουσα ιστορία και να τη μεταμορφώνει πλήρως ώστε να ταιριάζει με το δικό του όραμα. Το στυλ του είναι αυτό που έχουν και θα διδαχθούν πολλοί φοιτητές κινηματογράφου, ενώ έχει εμπνεύσει πολλούς κινηματογραφιστές του σήμερα. Ο Mike Flanagan το πέτυχε αυτό και πολλά άλλα αποτίοντας φόρο τιμής στον Κιούμπρικ και το στυλ του, ενώ τιμήθηκε με το αρχικό υλικό στην ταινία του Doctor Sleep.
Η σειρά των διάσημων ταινιών του Stanley Kubrick είναι σχεδόν αδύνατο να αντιπαρατεθεί η μία στην άλλη. Δεδομένου ότι είναι όλα πολύ διαφορετικά ως προς το θέμα, μπορούν σχεδόν όλες να σταθούν στο δικό τους βάθρο της τελειότητας.
Eyes Wide Shut (Μάτια Ερμητικά Κλειστά)
Μια ταινία πρέπει να είναι περισσότερο σαν μουσική παρά σαν λογοτεχνία. Πρέπει να είναι μια προοδευτική ανάπτυξη διαθέσεων και αισθημάτων. Το θέμα, αυτό που είναι πίσω από το συναίσθημα, το νόημα, όλα αυτά έρχονται αργότερα.” είπε κάποτε ο κορυφαίος Αμερικανός σκηνοθέτης και παραγωγός ταινιών, Stanley Kubrick. Μια ταινία που έγραψε τη δική της μεγάλη ιστορία και που όποιος την έχει δει, δεν μπορεί παρά να τη θυμάται και να έχει αφήσει στο μυαλό του κάποια ερωτήματα ίσως.
O Stanley Kubrick “έφυγε” από τη ζωή από καρδιακή προσβολή, στον ύπνο του, λίγο πριν βγει η ταινία στις αίθουσες. Ήταν τέσσερις μόλις ημέρες μετά την τελική version του “κύκνειου άσματός” του.
Σε αυτήν την ταινία, ο σκηνοθέτης και παραγωγός της, κάνει λόγο για μια απόκρυφη, μυστική κοινωνία που εξαλείφει αυτούς που μπαίνουν στο δρόμο της… Αρκετές θεωρίες προέκυψαν για το θάνατο του Κιούμπρικ και για την “ύποπτη”, τόσο ξαφνική φύση του.
Μήπως, τελικά, αποκάλυψε στο κοινό στοιχεία που δεν έπρεπε; Τι ήταν όμως αυτό που ήθελε να πει ο Κubrick μ` αυτή την ταινία του; Ποιο μήνυμα ήθελε να περάσει. Αν κανείς δει συνολικά όλους τους συμβολισμούς αυτής της πραγματικά περίεργης ταινίας θα καταλήξει σε ένα βασικό συμπέρασμα. Ότι αυτό που λέει βασικά ο Κιούμπρικ είναι πως η ζωή μας, όχι μόνο σε επίπεδο πολιτικό και κοινωνικό, αλλά και σε επίπεδο και προσωπικό και ερωτικό, ρυθμίζεται από κάποιες μυστηριώδεις και αόρατες ελίτ. Όχι η ζωή της μάζας γιατί-σύμφωνα με τον Κιούμπρικ πάντα- η ζωή της μάζας δεν ενδιαφέρει κανέναν και επίσης αν χρειαστεί εξαγοράζεται εύκολα. Αλλά η ζωή αυτών που ήδη ανήκουν σ` αυτές τις ελίτ ή έχουν τα φόντα για να ενταχθούν. Στην αρχή σχετικά της ταινίας και στο πάρτι που πηγαίνει το ζευγάρι η Αλίς συναντά έναν μυστηριώδη άνδρα κάποιας ηλικίας με το όνομα Sandor Szavost, ο οποίος προσπαθεί να την ξελογιάσει με τον τρόπο που ο όφις προσπαθούσε να ξελογιάσει την Εύα στον Κήπο της Εδέμ, εκθειάζοντας τα καλά της ηδονής και της λαγνείας και από την άλλη τονίζοντας την άχρωμη βαρεμάρα της συζυγικής ζωής. Είναι μια ευθεία αναφορά στον Anton Szandor Lavey, τον ιδρυτή της εκκλησίας του Σατανά. Αρκετά χρόνια πριν ένας άλλος σκηνοθέτης, ο Roman Polansky είχε επίσης ασχοληθεί με κάποια “απαγορευμένα” θέματα. Ο Polansky είχε σκηνοθετήσει το Μωρό της Ρόζμαρι, ένα μεταφυσικό θρίλερ, στην διάρκεια του οποίου η πρωταγωνίστρια Mia Farrow φέρνει στον κόσμο το παιδί του Σατανά, καθώς ο σύζυγος της που τον ερμήνευε ο Τζον Κασαβετης, είχε πουλήσει την εγκυμοσύνη της στον διάβολο, προκειμένου να εξασφαλίσει μια καριέρα. Λίγα χρόνια αργότερα , η σύζυγος του Polansky, Sharon Tate, που ήταν και έγκυος, είχε δολοφονηθεί μαζί με την παρέα της από μια συμμορία σατανιστών με επικεφαλής τον Charles Manson. Μετά από μερικά ακόμη χρόνια ο Roman Polansky, είχε αναγκαστεί να εγκαταλείψει για πάντα την Αμερική, καθώς είχε κατηγορηθεί για ασέλγεια σε βάρος ανηλίκου.
Τι ήταν αυτό λοιπόν που αποκάλυψε ο Stanley Kubrick για τις ελίτ, που θα μπορούσε να του είχε κοστίσει την ζωή του;
Ας ξεκινήσουμε όμως, με την πλοκή της ιστορίας. Πρόκειται για ένα αμερικανικό-βρετανικό θρίλερ σε σενάριο του Frederick Raphael. Ωστόσο,είναι ευλαβικά βασισμένο στο μυθιστόρημα Traumnovelle του Arthur Snitchler.
Η ταινία απέσπασε καλές κριτικές, και οι εισπράξεις της έφτασαν τα 162$ εκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως. Στις ΗΠΑ, ωστόσο, το κατέστησαν ακατάλληλο εξαιτίας των αρκετών σεξουαλικών σκηνών που περιλαμβάνει.
Η ταινία διαδραματίζεται στη Νέα Υόρκη και αναφέρεται στην περίεργη και επικίνδυνη περιπλάνηση του ιατρού Bill Harford όταν μαθαίνει ότι η γυναίκα του σκέφτηκε να συνάψει εξωσυζυγικές σχέσεις με άλλους άντρες – ένα χρόνο πριν. Πώς το μαθαίνει; Μια νύχτα η σύζυγός του, Alice, κάτω από την επίδραση της μαριχουάνας, του αποκαλύπτει χωρίς να το καταλάβει, ότι είχε σεξουαλικές φαντασιώσεις μ’ έναν άλλον άνδρα. Εκείνος προβληματίζεται και παίρνει τους δρόμους… Κατά τη διάρκεια της περιπλάνησής του μέσα στη νύχτα, συναντά ένα γνωστό του πιανίστα. Εκείνος του εκμυστηρεύεται την ύπαρξη μιας αδελφότητας, που επιδίδεται σε σεξουαλικά όργια. Ο Bill , αποφασίζει να παρευρεθεί σε μία από τις συγκεντρώσεις αυτής της αδελφότητας. Το κάνει, τελικά, διαπιστώνοντας ότι σε αυτή ανήκουν άτομα με υψηλές κοινωνικές θέσεις και εξαιρετικά μεγάλη δύναμη.
Γι`αυτή την ιδιαίτερη ταινία και τί δεν έχει γραφτεί…
Ποιός έχει όμως παρατηρήσει τους διάφορους συμβολισμούς της; Γιατί, για να τους εντοπίσει κάποιος και να τους ερμηνεύσει, τα μάτια του, σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να είναι ερμητικά κλειστά…Αλλά ορθάνοιχτα…
Ας θυμηθούμε πρώτα, τα ονόματα των ηρώων.
Ο χαρακτήρας που υποδύεται ο Tom Cruise ονομάζεται Dr Bill , όπως ακριβώς το δολλάριο. Δεν είναι λίγες οι φορές, μάλιστα, πουκατά τη διάρκεια της ταινίας, ο Dr Bill, άλλοτε“κουνά” τα χρήματά του, κι άλλοτε το “σήμα του γιατρού” στους άλλους ανθρώπους για να τους τονίσει το κοινωνικό του status και να τους επιβληθεί.
Ο Bill ανήκει σε μια ανώτερη τάξη και οι σχέσεις του με τους ανθρώπους της κατώτερης τάξης, πολλές φορές επιλύονται με τα χρήματα. Πιο συγκεκριμένα, σε μια σκηνή, προκειμένου ο οδηγός του ταξί να τον περιμένει μπροστά από το αρχοντικό της ελίτ, ο Bill σκίζει ένα τραπεζογραμμάτιο των εκατό δολαρίων, με την υπόσχεσηνα του δώσει πίσω το άλλο μισό όταν επιστρέψει.
Ο πρωταγωνιστής, ίσως,πιστεύει ότι” ο καθένας έχει μια τιμή”. Άραγε, έχει και η σύζυγός του;
Η Alice που ενσαρκώνεται από τη Νicole Kidman, εργαζόταν στον κόσμο της τέχνης αλλά έχασε τη δουλειά της και υποστηρίζεται από το σύζυγό της. Αν και ζει άνετη ζωή, εκείνη έχει βαρεθεί την καθημερινότητά της και το ότι είναι κλεισμένη στο σπίτι λόγω του παιδιού.
Το όνομα Alice, ίσως είναι συμβολικό. Παραπέμπει στην Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων. Εκείνο το κορίτσι του παραμυθιού, που έδειχνε να τα έχει όλα στη ζωή της αλλά είχε βαρεθεί τα πάντα.
Πέρασε, λοιπόν, “μέσα από τον καθρέφτη” , καταλήγοντας- στη Χώρα των Θαυμάτων. Η Αλίκη του “Μάτια Ερμητικά κλειστά” , κοιτάζεται συχνά στον καθρέφτη και της αρέσει να περιποιείται τον εαυτό της. Μπορεί όμως, να αναζητά κάτι περισσότερο στη ζωή της… Η κόρη της -Έλενα-`ακολουθεί τα χνάρια της μαμάς της και κοιτάζεται κι εκείνη στον καθρέφτη. Το όνομά της, ίσως παραπέμπει στην ωραία Ελένη της Τροίας.
Η σχέση του ζευγαριού έχει κουραστεί αρκετά… Παρόλα αυτά, όταν πηγαίνουν στο πάρτυ, φορούν τις “μάσκες” τους-κυριολεκτικά και μεταφορικά- και δείχνουν ευτυχισμένοι.
Μπαίνοντας στο μέρος που γίνεται το πάρτυ, το πρώτο που βλέπουμε είναι μια αρκετά παράξενη Χριστουγεννιάτικη διακόσμηση – ένα αστέρι με οκτώ ακτίνες, που βρίσκεται σε όλο το σπίτι. Αυτό το αστέρι δεν είναι σε καμία περίπτωση τυχαίο.Πρόκειται για το σύμβολο της Istar, τη Βαβυλωνιακή θεά της γονιμότητας, της αγάπης, του πολέμου και της σεξουαλικότητας. Στη λατρεία της, συμπεριλαμβάνονται και δύο στοιχεία που φαίνονται μετά από κάποιο σημείο στην ταινία: την ιερή πορνεία και τις τελετουργικές πράξεις. Την Ιστάρ, τη θεωρούσαν την “εταίρα των θεών” που είχε πολλούς εραστές. Εκείνη ήταν σκληρή με τους άντρες με τους οποίους είχε σχέση παρόλο που τους ενέπνεε στο κρεβάτι. Αυτή η έννοια συνδέεται με την Αλίκη.
Ακόμα ένα σύμβολο είναι το ουράνιο τόξο. Στην ταινία εμφανίζονται πολύχρωμα φώτα, Χριστογεννιάτικα δέντρα στολισμένα με φώτα και διάφορα ουράνια τόξα.
Αρχικά βλέπουμε ότι το κατάστημα όπου ο Bill μισθώνει το κουστούμι του, ονομάζεται “Ουράνιο Τόξο” και το όνομα του καταστήματος κάτω από τό “ουράνιο τόξο”. Πρόκειται για μια θολή, ονειρική λάμψη που παρουσιάζεται σε αρκετές σκηνές. Υπάρχει όμως, και η αντίφαση στο έργο. Οι σκηνές με τα διάφορα τελετουργικά, το Somerton, που είναι χωρίς καθόλου φώτα. Εντελώς σκοτεινό. Ο Kubrick, προφανώς, θέλει να μας παρουσιάσει δύο κόσμους. Από τη μία τον “κόσμο του ουράνιου τόξου” όπου ζουν οι περισσότεροι και προσπαθούν να ανταπεξέλθουν σε ότι έρχεται μπροστά τους και από την άλλη το μέρος όπου εκεί έχει τελειώσει το ουράνιο τόξο. Εκεί, όπου συγκεντρώνεται η ελίτ κι εκτελούν τις τελετουργίες της. Ανάμεσα στους δύο αυτούς κόσμους, υπάρχει χωρίς αμφιβολία τεράστιο χάσμα.
Ο Kubrick , δοκιμάζει με ευρηματικό τρόπο τις αξιες του ήρωά του, μέσα από τους σαρκικούς πειρασμούς σε ενα περιβάλλον που εξαρτάται από τις Φροϋδικές αρχες και καθοδηγείται από τις φαντασιώσεις. Είναι σε τόσο έντονο βαθμό που οι διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην πραγματικότητα και του ονείρου δεν διακρίνονται εύκολα.
Τί γίνεται όμως στο τέλος της ταινίας;
Ο Bill συνειδητοποιεί ότι η ζωή φέρει ένα προσωπείο, που μέχρι εκείνη τη στιγμή, ούτε που φανταζόταν ότι υπήρχε. Το μυστήριο, ο φόβος, η αγωνία, η καχυποψία, η ειρωνεία, διάφορες ακρότητες και παρεκκλίσεις ορθώνονται μπροστά του και τον ξαφνιάζουν δυσάρεστα. Μετά την περιπλάνησή του, επιστρέφει στο σπίτι του, βάζει τα κλάματα και εξιστορεί στην Alice, όλα όσα πέρασε εκείνη τη νύχτα. Την επόμενη μέρα πηγαίνουν για ψώνια με τη μικρή τους κόρη, `Elena , όπως της είχαν υποσχεθεί. Το ζευγάρι κουβεντιάζει για το μέλλον του και η Alice λέει στον Bill ότι πρέπει να βάλουν πίσω τις περιπέτειές τους και να κοιτάξουν το μέλλον τους. Του λέει ότι τον αγαπάει και ότι ένα πράγμα πρέπει να κάνουν όσο το συντομότερο, Όταν ο Bill ρωτάει τι είναι αυτό, η Alice απαντά φειδωλά: “F**k”
