‘ Λυγμός της Φύσης’  ήταν ο αρχικός τίτλος που δόθηκε σε αυτό το κορυφαίο έργο,  από τον Munch, όταν το ζωγράφισε, το 1892. Ο λόγος που ο δημιουργός του έδωσε αυτόν τον τίτλο, ήταν επειδή τότε είχε ήδη αρχίσει η βιομηχανική επανάσταση με την οποία ξεκίνησε σταδιακά η καταστροφή του περιβάλλοντος.  Τώρα πια είναι ξεκάθαρο ότι πρόκειται για μια προφητεία του μέλλοντος. Το σημερινό παρόν. 

Ουρανός σε κόκκινο χρώμα του αίματος στο φόντο και μια αγωνιούσα μορφή σε πρώτο πλάνο. Ένα από τα διασημότερα έργα που έχουν δημιουργηθεί με βαθιά νοήματα και συμβολισμό για το ανθρώπινο είδος και τη συντριβή του υπαρξιακού τρόμου. Η φοβία του ανθρώπου απέναντι στην ύπαρξη, την ζωή, τον έρωτα και τον θάνατο. Δεν θα μπορούσε να είναι άλλο, από την “Κραυγή”, τον πιο γνωστό πίνακα του Νορβηγού ζωγράφου Εdvard Munch.

Ο Munch ανήκει στους προδρόμους του εξπρεσιονισμού. Οι δάσκαλοί του ήταν ο γλύπτης Julius Middelthun και ο ζωγράφος Christian Krohg. Παρόλο που επηρεάστηκε καλλιτεχνικά από τους μετα-ιμπρεσιονιστές, ο ίδιος ήταν συμβολιστικός. Απεικόνιζε περισσότερο μια κατάσταση του μυαλού παρά μια εξωτερική πραγματικότητα. Είχε την πεποίθηση ότι ο ιδιωματισμός των ιμπρεσιονιστών δεν κατάφερε να ταιριάξει στην τέχνη του. Αποσκοπούσε στην απεικόνιση καταστάσεων με έντονο συναισθηματικό περιεχόμενο, με εκφραστική ενέργεια και όχι στην απεικόνιση μιας τυχαίας στιγμής της πραγματικότητας. Τον ενδιέφερε οι συνθέσεις του να δημιουργούν μια ανήσυχη, τεταμένη ατμόσφαιρα. Tο 1893 δημιούργησε το διασημότερο έργο του: την “Κραυγή”.

Στο υπόβαθρο του πίνακα υπάρχει ένα τοπίο, το Οσλοφγιόρντ, όπως αυτό φαίνεται από το λόφο του Έκεμπεργκ στο Όσλο της Νορβηγίας. “Ο Λυγμός της Φύσης” ήταν ο αρχικός τίτλος που δόθηκε στον πίνακα από τον Munch. Ο Munch περιγράφει την έμπνευσή του για τον αρχικό πίνακα σε μια σελίδα στο ημερολόγιό του. Η επικεφαλίδα “Νίκαια 22.01.1892”: “Περπατούσα σ` ένα μονοπάτι με δυο φίλους – ο ήλιος έπεφτε – ξαφνικά ο ουρανός έγινε κόκκινος σαν αίμα – σταμάτησα, νιώθοντας εξαντλημένος, και στηρίχτηκα στο φράχτη – αίμα και γλώσσες φωτιάς πάνω από το μαύρο-μπλε φιόρδ και την πόλη – οι φίλοι μου προχώρησαν, κι εγώ έμεινα εκεί τρέμοντας από την αγωνία – κι ένιωσα ένα ατέλειωτο ουρλιαχτό να διαπερνά τη φύση.” “Η Κραυγή”, αυτό το εμβληματικό έργο του Μουνκ, έγινε μέρος μιας σειράς γνωστής ως “Η Ζωοφόρος της Ζωής”. Μέσα από αυτήν προσπαθεί να δείξει μια παγκόσμια “ζωή της ψυχής”, ωστόσο, η σειρά είναι αυτοβιογραφική.

 Τα θλιβερά παιδικά χρόνια & η επίδραση στο έργο του Edvard Munch

Προς τα τέλη του 19ου αιώνα, την ίδια περίπου εποχή ο διάσημος ψυχίατρος Sigmund Freud διερευνούσε ασυνείδητα φαινόμενα και την επίδραση των παιδικών γεγονότων στην αιτία της νεύρωσης, άρχισε να εκφράζει o Munch. O βασανισμένος εσωτερικός του κόσμος μέσω των καλλιτεχνικών δημιουργιών του, γέννησε ένα στυλ τέχνης που αργότερα θα ήταν γνωστό ως Εξπρεσιονισμός.

Το πιο οδυνηρό γεγονός στη ζωή του Εdvard Munch ήταν ο πρόωρος θάνατος της μητέρας του από φυματίωση όταν ήταν εκείνος μόλις πέντε ετών. Η τραγωδία συνεχίστηκε όταν η μεγαλύτερη αδελφή του, η Sophie- στην οποία ήταν προσκολλημένος γιατί στο μυαλό του είχε αντικαταστήσει τη μητέρα του-  πέθανε επίσης από φυματίωση. Ο Munch ήταν τότε δεκατριών ετών.  Εκτός από αυτές τις δύο μεγάλες απώλειες κατά τη διάρκεια των κρίσιμων σταδίων ανάπτυξης του, ο πατέρας του μετά το θάνατο της γυναίκας του, υπέστη μια ταραγμένη ψυχωτική κατάθλιψη, που σχετίζεται με θρησκευτικές ανησυχίες. Όλο αυτό το τραύμα εντάθηκε από τη φτώχεια που βίωσε η οικογένεια Munch, παρά το γεγονός ότι ο πατέρας του Edvard ήταν γιατρός.

Ο Edvard Munch, ο οποίος δεν παντρεύτηκε ποτέ, αποκάλεσε τα έργα του παιδιά του.  Έζησε μόνος στο κτήμα του έξω από το Όσλο τα τελευταία εικοσιεπτά χρόνια της ζωής του όλο και πιο απομονωμένος, με μόνη ασχολία του την τέχνη του. Με το θάνατό του το 1944, σε ηλικία 80 ετών, οι αρχές ανακάλυψαν – πίσω από κλειδωμένες πόρτες στον δεύτερο όροφο του σπιτιού του – μια συλλογή από 1.008 πίνακες, 4.443 σχέδια και 15.391 εκτυπώσεις, καθώς και ξυλογραφίες, χαρακτικά, λιθογραφίες, λιθογραφικές πέτρες , ξύλινα τετράγωνα, χαλκογραφίες και φωτογραφίες. Ωστόσο, ως ειρωνεία για τη δύσκολη τη ζωή του, ο Munch δημιούργησε την “Κραυγή” ως μια εικόνα καθοριστική για το πώς έβλεπε την παιδική ηλικία- στριμωγμένη από άγχος και αβεβαιότητα. Σε αντίθεση με τον Leonardo da Vinci και τη Mona Lisa – ένα αναγεννησιακό ιδανικό για γαλήνη και αυτοέλεγχο, ο Munch προέβαλε μέσα από τον πίνακά του όλα τα ανήσυχα, μπερδεμένα, θλιβερά συναισθήματα της ψυχής του. Επέλεξε ένα άφυλο, τρομακτικό αλλά και τρομαγμένο πλάσμα με εμβρυϊκό πρόσωπο, με το στόμα και τα μάτια ανοιχτά σε μια κραυγή τρόμου, προκειμένου να δημιουργήσει ξανά ένα όραμα που τον είχε κυριεύσει καθώς περπατούσε ένα βράδυ στα νιάτα του με δύο φίλους του στο ηλιοβασίλεμα. Όπως το περιέγραψε αργότερα, ο “αέρας μετατράπηκε σε αίμα  και τα πρόσωπα των συντρόφων μου έγιναν γκρίζο κιτρινόλευκο”. Δονώντας στα αυτιά του άκουσε “μια τεράστια ατελείωτη πορεία κραυγής μέσα από τη φύση”. Έκανε δύο ελαιογραφίες, δύο παστέλ και πολλές εκτυπώσεις της εικόνας. Οι δύο πίνακες ανήκουν στην Εθνική Πινακοθήκη του Όσλο και στο Μουσείο Μουνκ, επίσης στο Όσλο. Και τα δύο έχουν κλαπεί τα τελευταία χρόνια και από το  Μουσείο Μunch εξακολουθούν να λείπουν. Αυτές οι δύο κλοπές συνεχίζουν την μεταθανάτια ατυχία μιας ζωής που έζησε ο διάσημος ζωγράφος, γεμάτη θλίψη.

Αν και ξεκίνησε την καλλιτεχνική του καριέρα ως μαθητής του Νορβηγού ζωγράφου Christian Krohg, ο οποίος υποστήριξε την απεικόνιση της σύγχρονης ζωής γνωστής ως Νατουραλισμός, ο Munch ανέπτυξε ένα ψυχολογικά φορτισμένο και εκφραστικό ύφος για να μεταδώσει συναισθηματικές αισθήσεις. Η αλήθεια είναι ότι μέχρι να σηκώσει το πινέλο του στο καβαλέτο, συνήθως δεν έδινε πλέον σημασία στο μοντέλο του. Όπως ο ίδιος εξήγησε κάποτε: “Δεν ζωγραφίζω αυτό που βλέπω, αλλά αυτό που είδα”.   Ο ίδιος προχώρησε προς απλοποιημένες μορφές και με έντονα χρώματα με τον προφανή σκοπό να μεταφέρει έντονα συναισθήματα. Στις αρχές του 1890, ο Munch εγκατέλειψε την τάξη ενός σημαντικού Παριζιάνου δασκάλου ζωγραφικής επειδή τον είχε  επικρίνει για την απεικόνιση ενός ρόδινου τοίχου από τούβλα στις πράσινες αποχρώσεις που του φάνηκε σε μια εικόνα του αμφιβληστροειδούς.

Περιλαμβάνει τους θανάτους του πατέρα και της αδελφής του, καθώς και τη δική του σχεδόν θανατηφόρα εμπειρία και σκηνές από ερωτικές σχέσεις. Η απώλεια της μητέρας του 1868 από φυματίωση ενίσχυσε τις μοιρολατρικές και καλβινιστικές τάσεις του πατέρα του, που δυστυχώς τις πέρασε και στα παιδιά του. Ο Εdvard είχε τόσο έντονη τη φοβία του θανάτου, που ξυπνούσε τη νύχτα με το φόβο πως πέθανε. Κάθε χειμώνα υπέφερε από πυρετούς, βρογχίτιδα και στα 13 του χρόνια άρχισε να φτύνει αίμα. Εκείνος, τα κατάφερε, τελικά. Η αδελφή του όμως πέθανε από φυματίωση στα 15 της χρόνια.

 Oι διάφορες εκδοχές της Κραυγής

 Ο Munch δημιούργησε διάφορες εκδοχές της Κραυγής με διάφορα μέσα. Μία ζωγραφική εκδοχή και ένα παστέλ βρίσκεται στο Μουσείο Μunch(1910). Η άλλη ζωγραφική εκδοχή βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη της Νορβηγίας (1893). Ενώ η τέταρτη εκδοχή, σε παστέλ, είναι στην ιδιοκτησία του Νορβηγού δισεκατομμυριούχου Petter Olsen. Ο διάσημος ζωγράφος, δημιούργησε το 1895 επίσης μια λιθογραφία της εικόνας. Η Κραυγή έχει υπάρξει στόχος πολλών διάσημων κλοπών.

 Το 1994 κλάπηκε η εκδοχή της Εθνικής Πινακοθήκης κι ανακτήθηκε αρκετούς μήνες μετά. Δέκα χρόνια αργότερα, το 2004, κλάπηκαν από το Μουσείο Munch, η Κραυγή και η Μαντόνα- έτερος πίνακας του Munch- ανακτήθηκαν το 2006. Εξαιτίας φθορών που είχαν υποστεί κι έπρεπε να διορθωθούν, επέστρεψαν στην κοινή θέα τον Μάιο του 2008.

Όταν “Η Κραυγή” του Edvard Munch συναντιέται με το animation του Sebastian Cosor, για το τραγούδι “The Great Gig in the Sky” των Pink Floyd, το αποτέλεσμα δεν μπορεί παρά να εντυπωσιάσει… Δύο είδη τέχνης ενώνονται για τη δημιουργία ενός πρωτότυπου βίντεο. Ο δημιουργός του έχοντας ως πρώτη ύλη την τον διάσημο πίνακα και τα χειρόγραφά του Munch, δημιουργεί μια ιστορία μελοποιώντας την με ένα σύγχρονο τραγούδι. Μπορεί να υπάρχει αντίθεση ανάμεσα σε δύο διαφορετικές εποχές και κόσμους… Παρ’όλα αυτά, το “The Great Gig in the Sky” των Βρετανών Pink Floyd δένει τόσο αρμονικά με την εξπρεσιονιστική ταυτότητα του πίνακα. Το τραγούδι της ροκ μπάντας ανήκει στο άλμπουμ “The Dark Side of the Moon” και τα φωνητικά αναλαμβάνει ο Clare Torry.

Ο Edvard Munch “έφυγε” από τη ζωή στις 23 Ιανουαρίου του 1944. Για το θάνατό του είπε κάποτε: “Από το σάπιο σώμα μου θα ανθίσουν λουλούδια και θα είμαι μέσα τους και αυτή είναι η αιωνιότητα.” Όσοι εκτιμούμε την τέχνη του, έχουμε να προσθέσουμε ότι το σπουδαίο έργο που άφησε πίσω του, του εξασφάλισε μια θέση στο Πάνθεον των Αθανάτων…