Οι Ρωμαίοι δεν άφησαν πίσω τους μόνο δρόμους, υδραγωγεία και ιατρική γνώση, αλλά και μια τεράστια παρακαταθήκη επιγραφών που μαρτυρούν τη ζωή, την πολιτική και την καθημερινότητά τους. Η αποκρυπτογράφηση αυτών των αρχαίων κειμένων αποτελεί συχνά πρόκληση για τους ερευνητές, καθώς πολλά από τα σωζόμενα δείγματα έχουν φθαρεί ή σβηστεί, καθιστώντας δύσκολη την πλήρη κατανόηση και αποκατάστασή τους.
Τώρα, ένα νέο εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης που ανέπτυξαν ερευνητές της Google DeepMind απλοποιεί αυτή τη διαδικασία. Ονομάζεται Aeneas, από τον θρυλικό ήρωα της Τροίας, και έχει την ικανότητα να προσδιορίζει την προέλευση και τη χρονολογία των επιγραφών, ενώ προτείνει και πιθανές λέξεις για τα φθαρμένα ή ελλιπή σημεία των κειμένων.
Ιστορικοί που δοκίμασαν το εργαλείο δήλωσαν πως άλλαξε την έρευνά τους, βοηθώντας τους να εντοπίσουν παρόμοιες επιγραφές- ένα κρίσιμο βήμα για την κατανόηση του πλαισίου- και να προτείνουν πιθανές λέξεις για φθαρμένα ή αποσπασματικά κείμενα.
«Το Aeneas βοηθά τους ιστορικούς να ερμηνεύσουν, να αποδώσουν και να αποκαταστήσουν αρχαίες ρωμαϊκές επιγραφές», δήλωσε η Δρ. Θία Σόμερσιλντ από το Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ, που ανέπτυξε το εργαλείο σε συνεργασία με τη Google.
Οι επιγραφές αποτελούν από τις σημαντικότερες πηγές για τη ζωή στον αρχαίο κόσμο. Οι πιο περίτεχνες καλύπτουν τοίχους μνημείων, ενώ πολλές άλλες είναι αυτοκρατορικά διατάγματα, πολιτικά συνθήματα, ερωτικά ποιήματα, επιχειρηματικά αρχεία, επιτύμβια ή και απλές σημειώσεις. Εκτιμάται ότι ανακαλύπτονται περίπου 1.500 νέες επιγραφές κάθε χρόνο.
«Αυτό που τις καθιστά μοναδικές είναι ότι έχουν γραφτεί από τους ίδιους τους ανθρώπους της εποχής, από όλα τα κοινωνικά στρώματα. Δεν είναι απλώς ιστορία γραμμένη από νικητές» επισημαίνει η Σόμερσιλντ.
Ωστόσο, πολλές επιγραφές είναι σπασμένες ή φθαρμένες από τον χρόνο, με αποτέλεσμα να είναι δυσανάγνωστες. Πολλές έχουν επίσης ανακαλυφθεί μακριά από τον αρχικό τους τόπο, και η προέλευσή τους είναι άγνωστη.
Πώς λειτουργεί το πρόγραμμα
Η ομάδα της Google με επικεφαλής τον Έλληνα ερευνητή τεχνητής νοημοσύνης Γιάννη Ασσαέλ, συνεργάστηκε με ιστορικούς για τη δημιουργία ενός εργαλείου που θα βοηθούσε στην έρευνα. Το σύστημα εκπαιδεύτηκε σε μια τεράστια βάση δεδομένων σχεδόν 200.000 επιγραφών-περίπου 16 εκατομμύρια χαρακτήρες.
Το Aeneas αναλύει το κείμενο και σε ορισμένες περιπτώσεις εικόνες την υπό μελέτη επιγραφή και, με βάση την εκπαίδευσή του, εντοπίζει παρόμοιες επιγραφές από τον 7ο αιώνα π.Χ. έως τον 8ο αιώνα μ.Χ. Δεν περιορίζεται στην απλή αναζήτηση λέξεων, αλλά συνδέει επιγραφές μέσω ιστορικών και γλωσσικών ομοιοτήτων.
Το σύστημα μπορεί να προσδιορίσει με ακρίβεια σε ποια από τις 62 ρωμαϊκές επαρχίες ανήκει μια επιγραφή και να εκτιμήσει την ημερομηνία συγγραφής της με ακρίβεια 13 ετών. Προτείνει ακόμη πιθανές λέξεις για τα σημεία όπου το κείμενο έχει υποστεί φθορά- μια τεχνική που έχει δοκιμαστεί και σε επιγραφές από τις οποίες έχουν αφαιρεθεί εσκεμμένα, προκειμένου να αξιολογηθεί η ακρίβεια του εργαλείου.
Σε μια δοκιμή, το Aeneas ανέλυσε το αυτοβιογραφικό έργο Res Gestae Divi Augusti, που περιγράφει τα επιτεύγματα του Αυγούστου, και πρότεινε δύο πιθανές χρονολογίες: είτε την πρώτη δεκαετία π.Χ. είτε μεταξύ 10 και 20 μ.Χ., προσεγγίζοντας το χρονικό εύρος που ήδη συζητείται από τους ερευνητές.
Σε μια άλλη δοκιμή, το εργαλείο ανέλυσε επιγραφή σε βωμό από τη Μογοντιάκο (σημερινή Μάιντς της Γερμανίας) και αναγνώρισε επιρροές από παλαιότερο βωμό στην ίδια περιοχή, μέσω λεπτών γλωσσικών συσχετισμών.
«Σε αυτές τις περιπτώσεις μας άφησε άφωνους», δήλωσε η ερευνήτρια.
Σε μια άλλη δοκιμή, 23 ιστορικοί χρησιμοποίησαν το Aeneas για να μελετήσουν λατινικές επιγραφές. Διαπίστωσαν πως σε 90% των περιπτώσεων, το εργαλείο παρείχε χρήσιμο πλαίσιο.
«Είναι μια τεράστια εξέλιξη», δήλωσε η καθηγήτρια Μέρι Μπίαρντ από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ.
Ο καθηγητής Τζόναθαν Πραγκ από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης σημείωσε ότι το Aeneas μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ανάλυση όλων των επιγραφών προκειμένου να ελεγχθεί αν οι υπάρχουσες ερμηνείες μπορούν να βελτιωθούν.
«Μέχρι τώρα, για να κάνεις κάτι τέτοιο, έπρεπε είτε να έχεις τεράστιες προσωπικές γνώσεις είτε πρόσβαση σε μια απέραντη βιβλιοθήκη», δήλωσε. «Όμως χρειάζεται πάντα και κριτική σκέψη για να αξιοποιηθεί σωστά» κατέληξε.
Τα αποτελέσματα δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό «Nature», ενώ το Aeneas είναι ήδη διαθέσιμο για ερευνητές μέσω διαδικτύου.
