Ήταν Σάββατο βράδυ, 4 Οκτωβρίου, όταν ο Ντόναλντ Τραμπ κάλεσε τον Μπενιαμίν Νετανιάχου. «Η σύγκρουση τελείωσε», του είπε. Δεν ήταν πρόταση — ήταν τελεσίγραφο. Σύμφωνα με το TIME, ο Αμερικανός πρόεδρος ανακοίνωσε στον Ισραηλινό πρωθυπουργό ότι η Ουάσινγκτον είχε κατορθώσει, μέσω Κατάρ, Αιγύπτου και Τουρκίας, να μεσολαβήσει για την πρώτη ολοκληρωμένη εκεχειρία μετά από δύο χρόνια αιματοχυσίας.
«Μπίμπι, δεν μπορείς να πολεμάς όλο τον κόσμο», φέρεται να του είπε. «Μπορείς να δώσεις μάχες, αλλά ο κόσμος είναι εναντίον σου».
Η στιχομυθία, όπως περιγράφεται, είχε ύφος που μόνο ο Τραμπ θα μπορούσε να επιβάλει — ωμό, επιθετικό και απολύτως προσωπικό. Υπενθύμισε στον Νετανιάχου όλα όσα είχε κάνει υπέρ του Ισραήλ: τη μεταφορά της αμερικανικής πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ, την αναγνώριση της κυριαρχίας στα Υψίπεδα του Γκολάν, την υπογραφή των Συμφωνιών του Αβραάμ και την κοινή συμμετοχή σε στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά του Ιράν.
Αλλά αυτή τη φορά, τόνισε, «ήταν ώρα να τελειώσει ο πόλεμος».
Ο Νετανιάχου αντέδρασε, αλλά τελικά συμφώνησε σε μια διμερή συμφωνία δύο φάσεων: κατάπαυση του πυρός, ανταλλαγή ομήρων και κρατουμένων, απόσυρση των ισραηλινών δυνάμεων από τμήματα της Λωρίδας της Γάζας και έναρξη διαπραγματεύσεων για την επόμενη ημέρα. Αν αντέξει, θα πρόκειται για το τέλος του μακροβιότερου πολέμου στην ιστορία του Ισραήλ — με απολογισμό σχεδόν 2.000 Ισραηλινούς και 70.000 Παλαιστίνιους νεκρούς.
Ο «deal maker» της Μέσης Ανατολής
Η συμφωνία αυτή δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός· είναι η κορύφωση μιας νέας στρατηγικής ηγεμονίας των ΗΠΑ στην περιοχή, την οποία ο Τραμπ χτίζει συστηματικά από την επιστροφή του στον Λευκό Οίκο. Όπως επισημαίνει το TIME, μέσα σε μόλις εννέα μήνες η Ουάσινγκτον:
-επιτέθηκε σε τρεις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις,
-συνέβαλε στην αποδυνάμωση του καθεστώτος Άσαντ,
-έφερε σε συνομιλίες νέες κυβερνήσεις στη Δαμασκό και τη Βηρυτό,
και ανάγκασε τους αντάρτες Χούθι να σταματήσουν τις επιθέσεις σε αμερικανικά πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα.
Με λίγα λόγια, ο Τραμπ επαναφέρει την αμερικανική κυριαρχία στη Μέση Ανατολή, όχι μέσα από δόγματα, αλλά μέσα από ωμή διαπραγμάτευση και χρήση ισχύος.
«Σπάει όλα τα στερεότυπα της διπλωματίας», σχολιάζει ο ιστορικός και πρώην πρέσβης του Ισραήλ στις ΗΠΑ Μάικλ Όρεν. «Λέει: θα αποκαταστήσουμε την αμερικανική ηγεμονία — και μέχρι στιγμής, το έχει καταφέρει».
Από τη δολοφονία του Σουλεϊμανί στην εκεχειρία
Η επιρροή του Τραμπ χτίστηκε μεθοδικά, από την πρώτη του θητεία, όταν διέταξε τη δολοφονία του στρατηγού Κασέμ Σουλεϊμανί. Από τότε, η απειλή χρήσης βίας έγινε εργαλείο διαπραγμάτευσης. Όπως αναφέρει το TIME, οι νέοι βομβαρδισμοί κατά ιρανικών εγκαταστάσεων την άνοιξη προκάλεσαν φόβο στην Τεχεράνη και ταυτόχρονα ενίσχυσαν τη δημοτικότητά του στο Ισραήλ.
Αυτό το μείγμα φόβου και επιρροής έφερε για πρώτη φορά στο ίδιο τραπέζι τον Νετανιάχου και την ηγεσία της Χαμάς.
Η εκεχειρία, ωστόσο, είναι εύθραυστη. Ήδη έχουν καταγραφεί παραβιάσεις, ενώ το Τελ Αβίβ κατηγόρησε τη Χαμάς για νέες επιθέσεις. Ο Τραμπ έστειλε εσπευσμένα τον αντιπρόεδρο Τζ. Ντ. Βανς στην περιοχή, σε μια αποστολή “συντήρησης ειρήνης” με έντονο πολιτικό χαρακτήρα.
Ο επόμενος πόλεμος – για τη διακυβέρνηση της Γάζας
Η δεύτερη φάση της συμφωνίας είναι ακόμη πιο περίπλοκη:
Πώς θα αποστρατικοποιηθεί η Χαμάς;
Ποιος θα αναλάβει τη διοίκηση της μεταπολεμικής Γάζας;
Θα υπάρξει ειρηνευτική δύναμη και υπό ποια εντολή;
«Αυτά είναι σχεδόν άλυτα ζητήματα», εξηγεί ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στο Ισραήλ Νταν Σαπίρο.
Το TIME σημειώνει ότι ο κίνδυνος είναι να προκύψει μια «παγωμένη σύγκρουση»: το Ισραήλ να ελέγχει το μισό της Γάζας, η Χαμάς το άλλο μισό, και η ανοικοδόμηση να παραμένει όνειρο.
Το νέο δόγμα — “America First” με πρόσωπο
Παρά τα εύθραυστα θεμέλια, το παράδοξο είναι ότι ο Τραμπ παρουσιάζεται ως ο μόνος που μπόρεσε να επιβάλει ειρήνη σε μια περιοχή που εδώ και δεκαετίες αντιστέκεται σε κάθε πρωτοβουλία.
Το δόγμα του “America First”, που παλαιότερα συνδεόταν με απομονωτισμό, μετατρέπεται τώρα σε προσωποποιημένη διπλωματία, όπου το κύρος του προέδρου υπερβαίνει τη θεσμική πολιτική.
«Το πιο σημαντικό είναι να σέβονται τον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών», είπε ο ίδιος στο TIME. «Η Μέση Ανατολή πρέπει να το καταλάβει αυτό. Είναι σχεδόν πιο σημαντικός ο Πρόεδρος από τη χώρα».
Από τη Ντόχα στο Μαρ-α-Λάγκο
Η πορεία προς τη συμφωνία ήταν γεμάτη ανατροπές. Όταν ισραηλινά μαχητικά έπληξαν στελέχη της Χαμάς στη Ντόχα —παραβιάζοντας το έδαφος του Κατάρ, του βασικού μεσολαβητή— ο Τραμπ εξοργίστηκε. «Ήταν τακτικό λάθος», είπε, αλλά εκμεταλλεύτηκε την οργή του Κατάρ για να φέρει τα αραβικά κράτη στο ίδιο τραπέζι.
Η “συνταγή” του ήταν παλιά: πίεση, κολακεία και συμφέρον.
Ο Τζάρεντ Κούσνερ, γαμπρός και στενός του συνεργάτης, περιέγραψε τη στιγμή της ευκαιρίας ως «το άνοιγμα που δεν μπορούσαμε να χάσουμε».
Ακολούθησε ένας πυρετός διαπραγματεύσεων στη Νέα Υόρκη, στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, όπου οι Σαουδάραβες, οι Τούρκοι και οι Καταριανοί συμφώνησαν σε ένα 20σέλιδο σχέδιο ειρήνης: άμεση κατάπαυση του πυρός, ανταλλαγή ομήρων, αποστρατικοποίηση της Γάζας και σύσταση νέας διοίκησης πολιτών.
«Ή τους φέρνετε όλους, ή δεν υπάρχει συμφωνία»
Στις πιο έντονες στιγμές των συνομιλιών, ο Τραμπ απαίτησε τον άμεσο επαναπατρισμό όλων των Ισραηλινών ομήρων, χωρίς φάσεις ή καθυστερήσεις.
«Τους θέλω όλους τώρα», φώναξε, σύμφωνα με το TIME. «Όχι σταδιακά — όλους!».
Η απειλή του ήταν σαφής: αν η Χαμάς επιχειρούσε να υπονομεύσει τη συμφωνία, θα δεχόταν «ολοκληρωτική εξόντωση».
Η αποφασιστικότητά του, σε συνδυασμό με την ισραηλινή κοινή γνώμη που τον στηρίζει περισσότερο από τον ίδιο τον Νετανιάχου, του έδωσε το πάνω χέρι. Οι περισσότεροι αναλυτές συμφωνούν ότι μόνο ο Τραμπ μπορούσε να ασκήσει τέτοια πίεση και να τη συνδυάσει με διπλωματική χειραγώγηση.
Η επόμενη μέρα — και ο ρόλος της Σαουδικής Αραβίας
Το μεγάλο στοίχημα τώρα είναι η επέκταση των Συμφωνιών του Αβραάμ.
Η Σαουδική Αραβία έχει θέσει δύο όρους:
Τερματισμό των εχθροπραξιών.
Πραγματική προοπτική παλαιστινιακής κυριαρχίας.
Ο Τραμπ πιστεύει ότι μπορεί να εξασφαλίσει και τα δύο, ανοίγοντας τον δρόμο για πλήρη εξομάλυνση σχέσεων Ισραήλ–Σαουδικής Αραβίας. «Δεν έχουμε πια την απειλή του Ιράν», δήλωσε. «Έχουμε ειρήνη στη Μέση Ανατολή».
Η δήλωση, φυσικά, είναι υπερβολική — αλλά για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες, υπάρχει ελπίδα για ένα νέο περιφερειακό πλαίσιο συνεργασίας:
σιδηροδρομικές γραμμές από τη Μεσόγειο ως τον Περσικό Κόλπο, ελεύθερες εμπορικές συμφωνίες, ενεργειακό δίκτυο και τουριστικές ροές ανάμεσα σε Τελ Αβίβ, Ριάντ και Ντουμπάι.
Ο Τραμπ, η Χαμάς και το αίνιγμα της ηγεσίας
Το πιο δύσκολο ερώτημα παραμένει: ποιος θα κυβερνήσει τη Γάζα μετά τον πόλεμο;
Η Παλαιστινιακή Αρχή είναι αποδυναμωμένη, η Χαμάς δεν πρόκειται να αυτοκαταργηθεί, και ο Μαχμούντ Αμπάς θεωρείται πλέον «ηγεσία του παρελθόντος».
Ο Τραμπ, σύμφωνα με το TIME, εξετάζει ακόμη και την αποφυλάκιση του Μαρουάν Μπαργούτι, του ιστορικού ηγέτη της Φατάχ που παραμένει στη φυλακή πάνω από είκοσι χρόνια. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι θα ήταν ο μόνος ικανός να ενώσει τους Παλαιστινίους.
Η προσωπική σφραγίδα ενός “self-made” διαπραγματευτή
Για τον Τραμπ, όλα καταλήγουν σε ένα πράγμα: το brand του.
Ο ίδιος θέλει να μείνει στην ιστορία ως ο “ειρηνοποιός-επιχειρηματίας” — αυτός που χρησιμοποίησε την τέχνη του deal για να τερματίσει μια από τις πιο περίπλοκες συγκρούσεις του αιώνα.
Ακόμη κι αν η ειρήνη αποδειχθεί προσωρινή, η εικόνα του Τραμπ να υπαγορεύει τη συμφωνία της Γάζας ενισχύει την παγκόσμια αφήγηση περί αμερικανικής επιστροφής. Η συμφωνία της Γάζας είναι περισσότερο από μια εκεχειρία· είναι πολιτική σκηνοθεσία μεγάλης κλίμακας, στην οποία η Ουάσινγκτον, υπό τον Τραμπ, επαναπροσδιορίζει τον ρόλο της.
Κανείς δεν γνωρίζει αν η ειρήνη θα αντέξει. Όμως, όπως επισημαίνει το TIME, ο Τραμπ πιστεύει ακράδαντα ότι «όσο βρίσκεται εκεί, όλα θα πηγαίνουν καλύτερα — και τέλεια».
Το ερώτημα είναι τι θα συμβεί μετά.
