Η Βραζιλία είναι ίσως γνωστή για δύο πράγματα: το ποδόσφαιρο και τις φαβέλες. Η λατινοαμερικανική χώρα θρέφει τα αστέρια των γηπέδων, είναι όμως και μήτρα ενός διαχρονικού προβλήματος, μια πηγή ακραίων ανισοτήτων. Η πρόσφατη πολύνεκρη (πάνω από 150 θάνατοι) αστυνομική επιχείρηση στις παραγκουπόλεις του Ρίο ντε Τζανέιρο, με στόχο την πάταξη της εγκληματικότητας, αναδεικνύει το συστημικό πρόβλημα της χώρας και τη συνεχή προσπάθεια να ξεριζώσει ναρκέμπορους και παρανόμους από τις φαβέλες. Εδώ και δεκαετίες η Πολιτεία δείχνει να μην μπορεί να επουλώσει ένα κοινωνικό τραύμα, που τα στατιστικά δείχνουν μάλιστα ότι μεγαλώνει.
Οι φαβέλες, οι τεράστιες παραγκουπόλεις που απλώνονται στις παρυφές των βραζιλιάνικων μεγαλουπόλεων, πολύ κοντά στα τουριστικά θέρετρα και τους ουρανοξύστες, αποτελούν το σύμβολο αυτής της ανισότητας. Η Ροσίνια είναι η μεγαλύτερη φαβέλα του Ρίο ντε Τζανέιρο, με περίπου 100.000 κατοίκους, ενώ συνολικά σε φαβέλες ζουν σχεδόν 13 εκατομμύρια άνθρωποι, περίπου το 6% του πληθυσμού της χώρας.
Πρόκειται για κράτος εν κράτει. Χτίζονται αυθαίρετα, με ελλιπείς υποδομές, ελάχιστη κρατική παρουσία, λειτουργούν ως παράλληλες κοινωνίες, όπου τη θέση της Πολιτείας παίρνουν τα ναρκοκαρτέλ και οι εκπρόσωποί τους, που αντιμετωπίζονται σαν ήρωες. Την ίδια ώρα, το οργανωμένο έγκλημα συχνά προσφέρει «σταθερό εισόδημα» και αίσθηση ταυτότητας στους νέους, που νιώθουν αποκλεισμένοι.
Η ένοπλη βία και η εγκληματικότητα βρίσκουν εύφορο έδαφος στη φτώχεια, στον αναλφαβητισμό, στον κοινωνικό αποκλεισμό, στην έλλειψη επιλογών… Αρκετές φαβέλες δεν έχουν σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης, τα προβλήματα ηλεκτροδότησης είναι συχνά, το ποσοστό αναλφαβητισμού είναι το μεγαλύτερο στη Βραζιλία, ενώ το προσδόκιμο ζωής δεν ξεπερνά τα 50 έτη, όταν στη χώρα είναι τα 68, αφού οι κάτοικοι είναι εκτεθειμένοι σε ασθένειες, όπως η ελονοσία και το AIDS.
Το χρονικό
Η «Κόκκινη Διοίκηση» είναι η ισχυρότερη και παλαιότερη οργάνωση που δημιουργήθηκε τη δεκαετία του 1970, η πιο πρόσφατη είναι η «Φίλοι των Φίλων», ενώ συγκεκριμένες φαβέλες ελέγχει η «Τρίτη Καθαρή Διοίκηση». Η Αστυνομία του Ρίο ντε Τζανέιρο, μία από τις σκληρότερες στον κόσμο, πραγματοποιεί τακτικές επιχειρήσεις καταστολής στις φαβέλες.
Το 2008, η επιχείρηση «Ειρήνευση», από την Ειδική Μονάδα Ειρήνευσης της Αστυνομίας, ξεκίνησε έναν ανηλεή πόλεμο στις παραγκουπόλεις. Η Αστυνομία εισέβαλε στις γειτονιές -σε μια μάχη που θύμιζε ανταρτοπόλεμο-, με τις επιχειρήσεις να καταλήγουν σε απώλειες ζωών. Το 2010, μία άλλη μεγάλη επιχείρηση είχε ως στόχο την εκκαθάριση των συμμοριών σε δύο μεγάλες φαβέλες, με αποτέλεσμα 40 άνθρωποι να χάσουν τη ζωή τους και την Αστυνομία να διακηρύσσει ότι ανακαταλαμβάνει τις γειτονιές. Τη διετία 2017-2018, το πρόγραμμα αποδυναμώθηκε λόγω της κόπωσης και της διαφθοράς στους κόλπους της Αστυνομίας, ενώ κινητοποιήθηκε ο στρατός.
Το εντυπωσιακό γεγονός είναι ότι η τελευταία αιματηρή συμπλοκή στις φαβέλες πραγματοποιήθηκε εν μέσω των προσπαθειών της κυβέρνησης του Λούλα ντα Σίλβα να μειώσει τη «θανατηφόρα δράση της Αστυνομίας». Ο νέος σχεδιασμός που έχει εγκριθεί προβλέπει χρήση μικροκαμερών και πιο αυστηρά πρωτόκολλα στις αστυνομικές επιχειρήσεις. Μέρος της νέας στρατηγικής δεν είναι μόνο η καταστολή, αλλά και η ενίσχυση της κρατικής παρουσίας μέσω κοινωνικών παρεμβάσεων και υποδομών.
ΤΟ ΔΡΑΜΑ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ
12.348 φαβέλες καταγράφηκαν σε όλη τη Βραζιλία σε απογραφή του 2022
35 εκατ. άνθρωποι στη Βραζιλία δεν έχουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό
37 δισεκατομμύρια δολάρια είναι η οικονομική συμβολή των κοινοτήτων
1.200 άτομα σκοτώνονται ανά έτος στον πόλεμο συμμοριών – Αστυνομίας
