Στις 29 Σεπτεμβρίου του 1997 έφυγε από τη ζωή ο πρωτοπόρος της τέχνης αφίσας σε στυλ κόμικ ο οποίος αμφισβητήθηκε για την τέχνη του και δέχθηκε αρνητική κριτική ως ο χειρότερος ζωγράφος του κόσμου, αλλά δημιούργησε πολυσυζητημένα, πανάκριβα έργα τέχνης.
Ο Roy Lichtenstein υπήρξε ένας καλλιτέχνης με απόλυτα προσωπική στάση. Με έναν κομψό μηδενισμό με τον οποίο διαπραγματεύτηκε την τέχνη του, κατάφερε να ξεπεράσει τις προσδοκίες όλων και να σοκάρει τα τότε καλλιτεχνικά δεδομένα της Νέας Υόρκης με τα ρηχά, ανούσια για πολλούς, έργα του. Ο Αμερικανός pop καλλιτέχνης Roy Lichtenstein είναι το πρόσωπο που συγκλόνισε τον κόσμο της τέχνης με τους πίνακες του εμπνευσμένους από κόμικ και τις τολμηρές αναπαραγωγές χαρακτήρων κινουμένων σχεδίων. Πήρε εικόνες από τη λαϊκή κουλτούρα και τις αναπαρήγαγε στην τέχνη του για να δημιουργήσει νέα πλαίσια και νοήματα. Κατάφερε σταδιακά να γίνει ένας από τους διασημότερους pop καλλιτέχνες όλων των εποχών. Ο Roy Lichtenstein έκανε επίσης γλυπτική, εκτυπώσεις και κεραμικά, αλλά έγινε γνωστός κυρίως για τους πίνακές του.
Όταν αναφερόμαστε στην pop art, το μυαλό μας δεν μπορεί παρά να πάει σε εκείνον. Με τρόπο κάπως παρόμοιο με του Andy Warhol ο οποίος πρακτικά συνέλαβε έναν από τους πιθανούς ορισμούς της Pop Art- το έργο του Lichtenstein είχε αυτή την αίσθηση του διπλού πράκτορα. Η διαφορά ήταν ότι η άμεση προσέγγιση του Warhol δυσκόλευε τη διάκριση της υψηλής κουλτούρας από τη χαμηλή και προκάλεσε μια πλήρη σύγχυση στην τέχνη, η οποία δεν έχει διευκρινιστεί μέχρι σήμερα. Ο Roy Lichtenstein ήταν ο πρώτος Αμερικανός που εξέθεσε πίνακές του στο Tate Modern.
Γεννημένος στη Νέα Υόρκη το 1923, μεγάλωσε σε μια πόλη και σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από απαγόρευση, μαζική εμπορευματοποίηση, διαφήμιση και τζαζ. Ο αμερικανικός πολιτισμός εξερράγη προς όλες τις κατευθύνσεις και η μαζική κατανάλωση διαμόρφωσε τον τρόπο που έβλεπε το έθνος τον εαυτό του.
Ο Lichtenstein είχε έντονο ενδιαφέρον για την τέχνη και τη μουσική από μικρή ηλικία. Για να συμπληρώσει την κατά τα άλλα εντελώς ακαδημαϊκή του εκπαίδευση, εγγράφηκε σε μαθήματα στη Σχολή Καλών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Νέας Υόρκης και αργότερα στο State University του Οχάιο. Το 1943, οι σπουδές του διακόπηκαν και εισήχθη στο στρατό, όπου υπηρέτησε μέχρι το τέλος του πολέμου. Κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του επισκέφθηκε το Παρίσι και το Λονδίνο, μαθαίνοντας περισσότερα για την ευρωπαϊκή τέχνη και στυλ.
Μετά τον πόλεμο ο Lichtenstein επέστρεψε στο Οχάιο όπου πήρε το πτυχίο του και πήρε θέση διδασκαλίας, επιστρέφοντας στη Νέα Υόρκη το 1957. Εκλέχθηκε ως Επίκουρος Καθηγητής στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης όπου δίδαξε βιομηχανικό σχέδιο. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο Λιχτενστάιν θεωρείται ότι χρησιμοποίησε για πρώτη φορά κινούμενα σχέδια και κόμικς ως έμπνευση για το έργο του. Το 1960 μετακόμισε στο Κολλέγιο Ντάγκλας στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Νιου Τζέρσεϊ, όπου γνώρισε τον Allan Kaprow που τον ενέπνευσε να επικεντρωθεί στα κόμικς ως πηγή του.
Ο Lichtenstein επικεντρώθηκε σε μια συγκεκριμένη εικόνα ή λεπτομέρεια από τα κόμικς και την αναδημιούργησε στο έργο του με μικρές προσαρμογές. Τα έργα του μπορεί να φαίνονται απλά με την πρώτη ματιά, αλλά τεχνικά είναι ιδιαίτερα απαιτητικά. Χρησιμοποίησε σχέδιο, ιχνηλάτηση, ζωγραφική, ποικίλες πινελιές και γραμμικά σχέδια. Σε αντίθεση με τα αυθεντικά κόμικς, τα οποία αναπαράχθηκαν και εκτυπώθηκαν γρήγορα, το έργο του είναι συχνά λεπτομερές και χρειάστηκε ιδιαίτερη προσοχή για να δημιουργηθεί. Aς γνωρίσουμε έξι από τα διασημότερα έργα του.
1.Masterpiece (Αριστούργημα), 1962 – Ο πίνακας του Lichtenstein μέσα στα 15 πιο ακριβά έργα τέχνης στον κόσμο
O πίνακας “Masterpiece” που δημιούργησε το 1962 ο Roy Lichtenstein, χρησιμοποιεί τις κλασικές κουκκίδες Ben-Day καθώς και αφηγηματικό περιεχόμενο που βρίσκεται σε ένα σύννεφο ομιλίας. Το 2017 ο πίνακας πουλήθηκε για 165 εκατομμύρια δολάρια.
Σύμφωνα με τον ιστότοπο του Ιδρύματος Lichtenstein, το Masterpiece ήταν μέρος της πρώτης έκθεσης του Lichtenstein στη Ferus Gallery στο Λος Άντζελες από 1 Απριλίου έως 27 Απριλίου 1963, με τα Drowning Girl, Portrait of Madame Cezanne και άλλα έργα από το 1962 και το 1963. Όταν συζητούσε ένα άλλο έργο ( Ι Know…Brad), ο Lichtenstein δήλωσε ότι το όνομα Brad του φαινόταν ηρωικό και χρησιμοποιήθηκε με στόχο την κλισέ υπεραπλούστευση. Το Drowning Girl είναι ένα άλλο αξιοσημείωτο έργο με τον Brad ως ηρωικό θέμα.
Η πηγή αυτής της εικόνας ήταν ένα πάνελ κόμικς με τα δύο θέματα τοποθετημένα παρόμοια με τη θέση τους εδώ, αλλά βρίσκονταν σε ένα αυτοκίνητο. Στην εικόνα πηγής το αφηγηματικό περιεχόμενο του σύννεφου ομιλίας έλεγε “Αλλά κάποια μέρα η πικρία θα περάσει…”
Το αριστούργημα ήταν μέρος της μεγαλύτερης αναδρομικής έκθεσης του Λιχτενστάιν που επισκέφτηκε το Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο από τις 16 Μαΐου έως τις 3 Σεπτεμβρίου, 2012, η National Gallery of Art στην Ουάσινγκτον, από τις 14 Οκτωβρίου 2012 έως τις 13 Ιανουαρίου 2013, η Tate Modern στο Λονδίνο από τις 21 Φεβρουαρίου έως τις 27 Μαΐου 2013 και το The Centre Pompidou από τις 3 Ιουλίου έως τις 4 Νοεμβρίου 2013. Αρκετές δημοσιεύσεις παρουσίασαν το Masterpiece ως μέρος της ανακοίνωσής τους για την αναδρομική.
Τον Ιανουάριο του 2017, η Agnes Gund πούλησε τον πίνακα Masterpiece, ο οποίος για χρόνια κρεμόταν πάνω από το μανδύα του Upper East Side, για 165 εκατομμύρια δολάρια. Τα έσοδα από την πώληση θα χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία ενός ταμείου για τη μεταρρύθμιση της ποινικής δικαιοσύνης που ονομάζεται ταμείο Art for Justice. Η τιμή ήταν ένα από τα 15 υψηλότερα που πληρώθηκαν ποτέ για ένα έργο τέχνης και ο αγοραστής ήταν ο Steven A. Cohen.]
2. Nurse (Νοσοκόμα), 1964- Ο δεύτερος ακριβότερος πίνακας του Lichtenstein
Ο πίνακας είχε αρχικά τον τίτλο “Φοβισμός”, ο οποίος πιθανότατα είχε βασιστεί στην προφανή ανησυχία στο πρόσωπο της νοσοκόμας. Όταν δόθηκε ο νέος τίτλος, επιτεύχθηκε η αδιαμφισβήτητη δύναμη μιας αντίθεσης – αυτή μεταξύ της ανησυχητικής έκφρασης του προσώπου της γυναίκας και του δήθεν θαρραλέου και παρηγορητικού επαγγέλματός της. Όσο για την ιδιαίτερη ομορφιά της που μαγνητίζει, είναι εμφανής.
Τον Νοέμβριο του 2015, αυτό το κομμάτι πωλήθηκε για $ 95.365.000 στο Christie`s της Νέας Υόρκης κι αγοράστηκε από ανώνυμο αγοραστή.
Ο πίνακας δημιουργήθηκε το 1964 στο απόγειο της καριέρας του Αμερικανού καλλιτέχνη. Το έργο τέχνης θεωρείται ως ένα εικονίδιο του είδους pop art και διαθέτει την υπογραφή του Ben-Day dots του καλλιτέχνη.
Η εικόνα, η οποία είναι τοποθετημένη σε έναν τετράγωνο καμβά διαστάσεων κι απεικονίζει την πεμπτουσία της ηρωίδας του Lichtenstein, ελήφθη από ένα κωμικό ρομαντικό μυθιστόρημα των αρχών της δεκαετίας του 1960. Πέντε δεκαετίες αφότου ζωγραφίστηκε η Νοσοκόμα, δεν γνωρίζουμε σε ποιο μυθιστόρημα βασίζεται.
O Lichtenstein έφτασε στην κλασική απεικόνιση των γυναικών αφού ασχολήθηκε με τα είδη του κυβισμού και του αφηρημένου εξπρεσιονισμού στις δεκαετίες του 1940 και 1950. Το πρώτο του άλμα στην ποπ τέχνη ήταν το 1961 με τον πίνακα “Κορίτσι με μπάλα”, ο οποίος βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη.
Πριν αγοραστεί ο πίνακας, ήταν σε μερικές από τις σημαντικότερες συλλογές ποπ τέχνης, συμπεριλαμβανομένης της Συλλογής Kraushar και της συλλογής του Karl Stroher, ενός Γερμανού βιομήχανου, η οικογένεια του οποίου κατείχε το εμπορικό σήμα Wella.
O Leon Kraushar ήταν ένα διαφημιστικό στέλεχος και θρυλικός συλλέκτης, ο οποίος – κατά τη διάρκεια μιας έντονης περιόδου στις αρχές της δεκαετίας του 1960 – συγκέντρωσε μία από τις μεγαλύτερες συλλογές της Pop Art που συγκεντρώθηκαν ποτέ. Ο Kraushar και η σύζυγός του απέκτησαν πολλά πρώιμα έργα από τους Andy Warhol και Roy Lichtenstein. Μεταξύ των πρώτων αγορών του ήταν οι θρυλικές πλέον Red Jackie, Green Liz και Orange Marilyn, οι οποίες εμφανίστηκαν μαζί με τη Νοσοκόμα σε ένα υπνοδωμάτιο του προαστιακού σπιτιού του Kraushar στο Long Island.
Οι Kraushars συνέβαλαν στην εξέλιξη αυτού του κινήματος τέχνης. Ο Kraushar ενθουσιάστηκε με αυτό: “Η pop τέχνη είναι η τέχνη του σήμερα, του αύριο και όλου του μέλλοντος. Όλα τα άλλα πράγματα – είναι παλιά, είναι αντίκες. Ρενουάρ; Τον μισώ. Εικόνες κρεβατοκάμαρας. Είναι όλα ίδια. Είναι το ίδιο με τους αφηρημένους εξπρεσιονιστές, όλοι τους. Διακόσμηση. Δεν υπάρχει σάτιρα, δεν υπάρχει σήμερα, δεν υπάρχει διασκέδαση. Αυτή η άλλη τέχνη είναι για τις ηλικιωμένες κυρίες, όλους εκείνους τους ανθρώπους που πηγαίνουν σε δημοπρασίες – είναι νεκρό. Δεν υπάρχει καμία τέχνη παρά μόνο εδώ. Απαλλάχτηκα από όλους αυτούς τους δεύτερους βαθμολογητές. Κάποιος άλλος μπορεί να τα έχει”.
Μετά το θάνατο του Kraushar το 1967, η χήρα του έβγαλε προς πώληση ολόκληρη τη συλλογή με περισσότερα από 60 έργα με τιμή 600.000 $. Η νοσοκόμα αγοράστηκε από τον Karl Ströher, έναν Γερμανό βιομήχανο, του οποίου η οικογένεια είχε στην κατοχή της τη μάρκα περιποίησης μαλλιών Wella. Ο Stroher είχε ξεκινήσει τη συλλογή του εστιάζοντας σε σχέδια του 19ου αιώνα που είχε αγοράσει πριν από τον πόλεμο, αλλά στη δεκαετία του 1950 άρχισε να επικεντρώνει τα αποκτήματά του περισσότερο στη σύγχρονη τέχνη. Το 1966 έκανε το πρώτο του ταξίδι στις Ηνωμένες Πολιτείες και συναντήθηκε με καλλιτέχνες όπως ο Andy Warhol, ο Claes Oldenburg και ο Roy Lichtenstein. Αυτές οι συναντήσεις ενίσχυαν το ενδιαφέρον του για την Ποπ, το οποίο παρέμεινε στο επίκεντρό του για το υπόλοιπο της ζωής του.
Ο πίνακας πωλήθηκε κατά τη διάρκεια του “The Artist`s Muse: A Cured Evening Sale”, μια δημοπρασία του Christie`s που πραγματοποιήθηκε στη Νέα Υόρκη και ξεπέρασε την εκτιμώμενη τιμή πώλησής του, η οποία ήταν περίπου 80 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ (294 εκατομμύρια Dhh).
Πωλήθηκε επίσης κατά τη διάρκεια της δημοπρασίας ένας πίνακας του Amedeo Modigliani με τίτλο “Nu Couché”. Ο πίνακας αγοράστηκε από τον Κινέζο συλλέκτη Liu Yiqian, οδηγό ταξί που έγινε δισεκατομμυριούχος, για 170,4 εκατομμύρια δολάρια (625,8 εκατομμύρια Dhh). Η πώληση έθεσε ένα νέο παγκόσμιο ρεκόρ ως η δεύτερη υψηλότερη τιμή που επιτεύχθηκε ποτέ σε δημοπρασία για ένα έργο τέχνης.
Μελετώντας προσεκτικά την τέχνη του Lichtenstein, διαπιστώνουμε ότι το έργο του “Η νοσοκόμα” είναι μια “γιορτή” των τολμηρών νέων εικόνων που άλλαξαν την κατεύθυνση της τέχνης. Το θέμα αυτού του πίνακα, μαζί με τη Marilyn του Warhol, την Elizabeth Taylor και τη Jackie Kennedy είναι μια από τις διακεκριμένες ομάδες εικόνων που παίρνουν τη θέση τους στην ιστορία της εικονιστικής ζωγραφικής.
3. In the Car (στο αυτοκίνητο), 1962
Ο καλλιτέχνης δημιούργησε τον εμβληματικό πίνακα του In the Car, 1963, νωρίς στην καριέρα του. Σηματοδότησε μια περίοδο σημαντικής ανακάλυψης, όταν άρχισε να αναπαράγει εικόνες pop art. Βλέπουμε σε αυτό το έργο πώς ο Licthenstein σημείωσε το πλάνο δράσης ενός μόνο περικομμένου, κοντινού κόμικ , δίνοντας έμφαση στο πιο δραματικό σημείο της ιστορίας. Η συγκεκριμένη σκηνή κόμικ βασίστηκε σε μια σειρά με τίτλο «Girls Romances», η οποία βασιζόταν στα στερεότυπα ανδρικά/θηλυκά αρχέτυπα της εποχής, παρόμοια με χαρακτήρες από ταινία του Hitchcock. Από τη μία, αυτοί οι χαρακτήρες φαίνεται να συμπυκνώνουν το στυλ της Αμερικής της δεκαετίας του 1950, με την ξανθιά βόμβα και τον μελαχρινό, ευγενικό άντρα μνηστήρα. Αλλά οι χαρακτήρες του Lichtenstein είναι υπερβολικά διογκωμένoι, σχεδόν γελοία στερεότυπα, που αποδίδονται με επίπεδη επιπολαιότητα σε κουκκίδες Ben-Day.
4. Whaam!, 1963
Σε αυτόν τον δραματικό, γεμάτο δράση δίπτυχο πίνακα, ο καλλιτέχνης εξερευνά πόσο τολμηρό, μεγάλου μεγέθους κείμενο κόμικ μπορεί να τραβήξει την προσοχή μας. Η λέξη “Whaam!” είναι σχεδιασμένη με έντονα κίτρινα γράμματα που πέφτουν το ένα πάνω στο άλλο, ενώ γύρω της εκρήγνυνται κόκκινες και κίτρινες φλόγες και γραμμές δράσης. Αριστερά είναι ένα κομμένο μαχητικό αεροσκάφος, που περιβάλλεται από μεγάλες ουρές και καπνούς που υποδηλώνουν κίνηση υψηλής ταχύτητας. Ο δημιουργός έκανε αυτό το έργο ως μέρος μιας σειράς με θέμα τον πόλεμο. Χρησιμοποίησε αποσπάσματα από τη σειρά κόμικ «All-American Men of War». Από τη μια πλευρά, ο καλλιτέχνης επέλεξε αυτό το θέμα για το σκόπιμα προκλητικό, συγκινητικό και τραβηγμένο υλικό του. Αλλά η απόδοση του πολέμου από τον Lichtenstein ως μια σχεδόν παιδική, στερεότυπη αντρική φαντασίωση ήταν επίσης μια γλωσσική κριτική για το ανούσιο του πολέμου. Είναι ενδεικτικό ότι έκανε αυτή τη σειρά καθώς ο πόλεμος στο Βιετνάμ ήταν ήδη σε εξέλιξη.
5. Drowning Girl (κορίτσι που πνίγεται), 1963
Roy Lichtenstein, Drowning Girl, 1963
Στο Drowning Girl, 1963, ο Lichtenstein μεταφέρει αυτό που αποκαλεί, «υψηλά φορτισμένο και συναισθηματικό θέμα». Ο καλλιτέχνης ανέβασε τη σκηνή σε αυτόν τον πίνακα από το κόμικ της δεκαετίας του 1960 με τίτλο «Secret Hearts». Μας δείχνει μια νεαρή γυναίκα στο χείλος του πνιγμού, ενώ γύροι νερού γύρω της αντηχούν από τα δάκρυα που γεμίζουν τα μάτια της. Ο Lichtenstein απολάμβανε να εικονογραφεί στιγμές όπως αυτή με μια υπερβολική γλώσσα, δίνοντας έμφαση σε στερεότυπα όπως η ευάλωτη νεαρή γυναίκα και ο άνδρας ήρωας. Εσκεμμένα γελοιοποιεί αυτά τα αρχέτυπα, αμφισβητώντας την εγκυρότητά τους, ιδιαίτερα όταν ήταν τόσο ριζωμένα στην Αμερική των δεκαετιών του 1950 και του 1960.
6. Brushstroke (βούρτσα), 1965
Roy Lichtenstein, Brushstroke (Corlett 11.5), 1965
Ο Lichtenstein έφτιαξε μια σειρά από πίνακες και εκτυπώσεις όπως αυτή με μεγεθυντικές πινελιές στα μέσα της δεκαετίας του 1960. Αν και έχουν μια κάπως εκφραστική εμφάνιση,ουσιαστικά σήκωσε τις πινελιές από μια ιστορία κόμικ με τίτλο «The Painting». Δημοσιεύτηκε ως μέρος μιας συλλογικής με τίτλο Suspense Stories το 1964. Η εκφραστική πινελιά είχε γίνει συνώνυμη τη δεκαετία του 1960 με τη γλώσσα του αφηρημένου εξπρεσιονισμοόυ και της στερεότυπης βασανισμένης καλλιτεχνικής ψυχής. Αλλά αποδίδοντας τη πινελιά του με ένα καθαρό, ακριβές και μηχανικό ύφος, ο Λίχτενσταϊν την αποσπά και την αποπροσωποποιεί. Με αυτόν τον τρόπο, μας υπενθυμίζει ότι, επίσης, έχει γίνει ένα εμπορευματοποιημένο πολιτισμικό τροπάριο, ένα τροπάριο που αναπαράγεται εύκολα.
