Γράφει η Μανταλένα-Μαρία Διαμαντή
Ο θάνατος του εμποράκου είναι ένα πολύ γνωστό έργο που γράφτηκε το 1949 από τον Arthur Miller. Το έργο είναι ένα μωσαϊκό ονείρων, αντιπαραθέσεων, λογομαχιών και αναμνήσεων. Όλα διαδραματίζονται τις τελευταίες 24 ώρες στη ζωή ενός πωλητή που ονομάζεται Willy Loman. Ο Willy, η σύζυγός του Linda και οι γιοι του Happy και Biff σχηματίζουν έναν κύκλο άρνησης και αντιφάσεων που διαιωνίζονται και που οδηγούν στον τελικό θάνατο του Willy από αυτοκτονία. Κανένας από τους χαρακτήρες δεν είναι ιδιαίτερα μοναδικός και ούτε αυτά που συμβαίνουν στο έργο. Το έργο είναι, ωστόσο, μια σοβαρή κριτική της ιδεολογίας, των ανέφικτων προσδοκιών και των μύθων που μας κρατούν όλους.
Ο θάνατος του εμποράκου από τον Arthur Miller
Στην πρώτη παράσταση του έργου, οι θεατές φέρεται να άρχισαν να κλαίνε και απλά δεν μπορούσαν να σταματήσουν. Αυτό το φαινόμενο δεν ήταν ένα μεμονωμένο περιστατικό. Στις μεταγενέστερες προβολές του έργου, δεκαετίες αργότερα, ο κόσμος θα είχε την ίδια αντίδραση. Τι είναι αυτό το έργο που προκαλεί την τόσο έντονη αντίδραση του κόσμου; Τελικά, το έργο δεν ανήκει στο στο είδος της τραγωδίας. Στην πραγματικότητα, η ίδια η ιστορία είναι αρκετά κοσμική, κάθε άλλο παρά θεαματική.
Ο Willy Loman, ένας οριακά επιτυχημένος πωλητής ανησυχεί για το τι θα κάνει ο γιος του Biff για τον εαυτό του. Πιστεύει ότι ο Biff δεν κάνει αρκετά για να ανέβει τη σκάλα του αμερικανικού ονείρου. O άλλος γιος του Willy, είναι χαρούμενος που είναι μέτριος πωλητής. Η ψυχική υγεία του επιδεινώνεται σιγά-σιγά σε όλη τη διάρκεια του έργου, σε σημείο που τελικά αυτοκτονεί σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου. Οι τεταμένες οικογενειακές σχέσεις σταδιακά διαλύονται και προκαλούν έντονες διαφωνίες. Ο Willy ελπίζει ότι η αυτοκτονία του θα αφήσει κατά συνέπεια κάποια χρήματα για την οικογένειά του μέσω της ασφάλισής του. Την ημέρα του θανάτου του, ο Willy ζητά δουλειά από τον πρώην εργοδότη του, Howard. Ο Howard αρνείται και σε μια έκρηξη οργής, ο Willy καταστρέφει το γραφείο. Η οικογένεια μαζεύεται μετά το θάνατο του Willy και θρηνεί για τη ζωή που έζησε. Αυτή είναι η ιστορία του έργου. Για να καταλάβουμε γιατί το κοινό θα είχε μια τέτοια αντίδραση, πρέπει να εμβαθύνουμε στο τι λέει το έργο για την κοινωνία και τον δικό μας κόσμο, περισσότερα από 70 χρόνια αργότερα.
Επιφανειακά, η ζωή του Willy δεν φαίνεται και τόσο άσχημη. Είναι παντρεμένος με δύο γιους και έχει ένα σπίτι και ένα αυτοκίνητο. Ωστόσο, τα προβλήματα και οι αντιφάσεις αρχίζουν να εμφανίζονται αν εμβαθύνει κανείς στη ζωή του. Ο Willy απεικονίζει τον εαυτό του ως έναν πολύ επιτυχημένο πωλητή, αλλά στην πραγματικότητα είναι μέτριος. Αυτό μας αποκαλύπτεται στην αρχή του έργου. Μιλώντας στη σύζυγό του Lynda, στην αρχή, αρχίζει να λέει πόσο καλό ήταν το τελευταίο του επαγγελματικό ταξίδι. Καθώς η συζήτηση συνεχίζεται, η Lynda τον αναγκάζει να παραδεχτεί ότι το ταξίδι ήταν μόνο κάπως επιτυχημένο. Αυτό φαίνεται να είναι το θέμα σε όλο το έργο. Οι άνθρωποι κρύβουν τις αποτυχίες τους για να ανταποκριθούν στις βαριές κοινωνικές προσδοκίες τους.
Στην πραγματικότητα, ο Willy αγωνίζεται να πληρώσει το αυτοκίνητο, τελικά χάνει τη δουλειά του και αυτοκτονεί όταν δεν μπορεί να βρει κάποια άλλη, με την ελπίδα να αφήσει πίσω χρήματα για την οικογένειά του μέσω της ασφάλισής του. Μεγαλώνοντας, ο Willy και ο Happy πίστεψαν στον πατέρα τους και σε αυτό που συμβολίζει. Η σχέση τους τελικά διαλύεται όταν αρχίζουν να καταλαβαίνουν τι είδους άνθρωπος ήταν πραγματικά. Αποκαλύπτεται ότι, 15 χρόνια πριν από τα γεγονότα στο έργο, ο Willy είχε μια σχέση. Αυτό οδηγεί τον Biff να επανεξετάσει όλα όσα νόμιζε ότι ήξερε για τον μπαμπά του, έτσι αμφισβητεί την επιτυχία και την προσωπικότητά του.
Η κρίση ταυτότητας και ο θάνατος του αμερικανικού ονείρου
Άγαλμα της Ελευθερίας, 2010, μέσω Wikimedia Commons
Το αμερικανικό όνειρο είναι μια ιδέα που στοιχειώνει τους ανθρώπους για αιώνες. Όταν ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά η ήπειρος, πολλοί άνθρωποι ήρθαν εδώ με την ελπίδα να χτίσουν μια ολοκαίνουργια ζωή. Έψαχναν για χρυσό κυριολεκτικά και μεταφορικά. Πριν από περίπου 100 χρόνια, το αμερικανικό όνειρο σήμαινε κάτι πολύ διαφορετικό από αυτό που σημαίνει σήμερα. Ήταν ένα σύνθημα ισότητας και κοινωνικής ευημερίας. Μόλις τις δεκαετίες του 1940 και του 1950 η φράση επαναπροσδιορίστηκε για να σημαίνει κάτι εντελώς διαφορετικό.
Το αμερικανικό όνειρο έγινε έτσι ένα όνειρο προσωπικής ευημερίας, ένα καταναλωτικό όνειρο απόκτησης πλούτου- απέχοντας από αυτό που ήταν αρχικά. Στα 63 του, ο Willy βλέπει την πραγματικότητά του όπως είναι. Συνειδητοποιεί ότι ποτέ δεν κατάφερε να πετύχει αυτό που ήθελε. Ποτέ δεν στάθηκε στο ύψος του αμερικανικού ονείρου. Γερνάει, το σώμα του σιγά σιγά τον αποδυναμώνει και η ψυχική του υγεία επιδεινώνεται. Δεν είναι σε θέση να συμβιβαστεί με το γεγονός ότι θα πεθάνει χωρίς να γίνει ποτέ αυτός ο ξεχωριστός άνθρωπος. Ότι δηλαδή θα φύγει από τη ζωή ένας τυχαίος πωλητής που δεν κατάφερε τίποτα το εξαιρετικό.
Αυτή η πραγματικότητα μπορεί να ήταν πιο εύκολο να την αποδεχτούμε, αν τα παιδιά του ήταν αυτά που πραγματοποίησαν το αμερικανικό όνειρο. Ωστόσο, αντικατοπτρίζουν τη δική του αποτυχία να ανταποκριθεί στις κοινωνικές προσδοκίες. Σε όλη του τη ζωή, ο Willy προσπαθεί να πιέσει τους γιους του να φτάσουν στο αμερικανικό όνειρο που δεν μπορούσε να φτάσει. Το αμερικάνικο όνειρο, λοιπόν, γίνεται κάτι ανέφικτο. Το δράμα, τελικά, είναι η αδυναμία να συμπίπτει να έρθει σε συμφωνία η πραγματικότητα με την επίτευξη του κοινωνικού ονείρου.
Δεν είναι περίεργο που το έργο προκάλεσε τόσο έντονη αντίδραση στον κόσμο. Το εν λόγω έργο χαρακτηριζόταν ακόμη και κομμουνιστική προπαγάνδα εκείνη την εποχή. Το 1951 η Columbia Pictures προσπάθησε να αλλάξει τον τίτλο σε Καριέρα του εμποράκου στο έκδοση του έργου σε ταινία. Αυτό υποτίθεται ότι έδειχνε στο κοινό ότι η ταινία που επρόκειτο να παρακολουθήσει δεν απεικόνιζε την πραγματικότητα και ότι ο σύγχρονος πωλητής ήταν πραγματικά γεμάτος ζωή, ενέργεια και επιτυχία. Ο Miller δεν συμφώνησε με αυτό, φυσικά, λέγοντας ότι του ζητήθηκε να συμφωνήσει ότι το έργο του δεν είχε ηθικά νόημα.
Η αντίσταση που αντιμετώπισε το έργο ήταν ισχυρή, καθώς χτύπησε κάτι που χρειαζόταν ο τότε τρόπος ιδεολογίας για να λειτουργήσει σωστά. Οι άνθρωποι αντλούν τις ενέργειές τους από αυτή την κοινή φαντασία. Ο Willy έζησε σε αυτήν την κοινή φαντασία και βυθίστηκε στις φανταστικές δυνατότητες του καπιταλισμού που δεν καταφέρνει ποτέ να φτάσει. Μόλις η φαντασία έσπασε, το ίδιο έκανε και ο Willy. Δεν μπόρεσε να λειτουργήσει χωρίς αυτόν τον μύθο. Οι ζωές μας συντρίπτονται και τα βάσανά μας δεν έχουν νόημα, δίχως το κομμάτι μιας κοινής φαντασίας και χωρίς τη φωνή που μας λέει ότι “όλο αυτό θα αξίζει τον κόπο στο τέλος”.
