Ο Βέλγος ζωγράφος ανέπτυξε την καριέρα του στην σκιά της ναζιστικής Γερμανίας. Γέμισε τους καμβάδες του με αινιγματικές νυχτερινές σκηνές με σκελετούς, σιδηροδρομικούς σταθμούς και γυμνές γυναίκες. Ενδιαφερόταν να εξερευνήσει την ανθρωπότητα και τις κρυφές εσοχές του υποσυνείδητου. Ξεκίνησε την καλλιτεχνική του εκπαίδευση μελετώντας αρχιτεκτονική το 1916, αλλά σύντομα στράφηκε στη ζωγραφική. Ενώ αρχικά βρήκε έμπνευση στον Ευρωπαϊκό Εξπρεσιονισμό, το ώριμο στυλ του εμπνεύστηκε από μια εντελώς διαφορετική πηγή: τους Σουρεαλιστές. Όπως και οι σύγχρονοί του Giorgio de Chirico και Rene Magritte, ο Delvaux χρησιμοποίησε το περίεργο θέμα παρά την αφαίρεση ως μέσο έκφρασης. Δημιούργησε έτσι άβολες σκηνές που είχαν σχεδιαστεί για να σοκάρουν συναισθηματικά τον θεατή.
Ο Paul Delvaux μέσα από τα έργα του άλλαξε για πάντα το τοπίο του σουρεαλισμού.
Μάς ταξιδεύουν σε έναν ονειρικό κόσμο, με όντα απομονωμένα και απορροφημένα στον εαυτό τους. Είναι φιγούρες που τα μάτια τους δεν επικοινωνούν τίποτα, που μοιάζουν να κοιτούν τον εαυτό τους από μέσα. Το σύμπαν μέσα στους πίνακές του είναι το αποτέλεσμα των συναισθηματικών αποσκευών του ίδιου του ζωγράφου. Ο Delvaux αναζητά την ομορφιά και το συναίσθημα του πραγματικού κόσμου και τον χρωματίζει με ανησυχητικές ιδιότητες.
Τα πρώτα χρόνια
The Viaduct by Paul Delvaux, 1963, via Thyssen-Bornemisza Museum, Μαδρίτη
Ο Paul Delvaux γεννήθηκε το 1897 στο Wanze του Βελγίου και καταγόταν από οικογένεια δικηγόρων. Γεννήθηκε εν μέσω της τεχνολογικής επανάστασης (1869 – 1914) και γοητεύτηκε από τη φαντασία και τις εφευρέσεις της εποχής. Γοητευμένος από τα τρένα και τα τραμ, είχε ένα υπέρτατο πάθος για το “Ταξίδι στο Κέντρο της Γης” του Ιουλίου Βερν (1864). Ο φανταστικός κόσμος του και οι εικονογραφήσεις που έκανε ο Εdouard Riou επηρέασαν αυτό που θα γινόταν η τυπική ζωγραφική του Delvaux.
Ο Paul Delvaux έπρεπε να πείσει τον πατέρα του να τον αφήσει να μπει στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών στις Βρυξέλλες. Επιθυμούσε όσο τίποτα άλλο να μπορέσει να ασχοληθεί με το πάθος του. Μετά από μια σύντομη περίοδο εγγραφής στην αρχιτεκτονική, επέλεξε τη διακοσμητική ζωγραφική, από την οποία αποφοίτησε το 1924. Αρχικά, ο Paul Delvaux εντάχθηκε στο κίνημα του εξπρεσιονισμού. Το έργο του Harmony (1927) παρουσιάζει τον τρόμο, το σκοτάδι και τα έντονα συναισθήματα που χαρακτήριζαν τον Εξπρεσιονισμό.
Στο μέσο της δεκαετίας του 1930, ανακάλυψε τον σουρεαλισμό μέσα από τα έργα των Rene Magritte και Giorgio de Chirico. O σουρεαλισμός αποκαλύφθηκε στον Delvaux, όχι όπως αποκαλύφθηκε τους συναδέλφους του καθώς δεν τον ενδιέφερε καθόλου η πολιτική του κινήματος. Τον παρέσυρε περισσότερο η ποιητική, μυστηριώδης ατμόσφαιρα και η παράλογη λογική.
Όπως ο ίδιος έχει πει, ήταν οι τεχνικές που επιδεικνύονταν στον σουρεαλισμό που άλλαξαν όλο το τοπίο των δυνατοτήτων. «Όταν τόλμησα να ζωγραφίσω μια ρωμαϊκή αψίδα θριάμβου με μερικές λάμπες αναμμένες στο έδαφος, έγινε το αποφασιστικό βήμα. Ήταν για μένα μια απολύτως ασυνήθιστη αποκάλυψη, μια κεφαλαιώδης αποκάλυψη, να καταλάβω ότι με αυτόν τον τρόπο θα εξαφανιζόταν κάθε περιορισμός στην εφευρετικότητα».
Ο Paul Delvaux ήταν απαλλαγμένος από όλα όσα τον συνέδεαν με την πραγματικότητα καθώς ο σουρεαλισμός επέτρεπε τη δημιουργία καμβάδων χωρίς όριο. Μπόρεσε λοιπόν να δημιουργήσει κάτι που αιωρείται μεταξύ ονείρων και ιδιωτικότητας. Οι φιλοδοξίες, οι στόχοι και τα συναισθήματά του για τη ζωγραφική μπορούν να βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση του έργου της ζωής του.
Τα όνειρα
Eίναι τρία τα στάδια στα οποία μπορεί να χωριστεί η καριέρα του Delvaux στον σουρεαλισμό τα οποία συνδέονται μέσω της τεχνικής και του χρώματος, κυρίως με προσωπική εμπειρία, συναισθήματα και θέματα. Αν και υπάρχουν ειδικοί που αποφάσισαν να χωρίσουν ολόκληρη την εικονογραφία του από δύο οπτικές γωνίες (έρωτας και θάνατος), δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι υπάρχουν πέντε κύρια θέματα που επεκτείνονται σε τρία διαφορετικά στάδια ή φάσεις, με ορισμένους χαρακτήρες και στοιχεία να υποδεικνύουν τη συνάφειά τους.
- Ξαπλωμένη Αφροδίτη, ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο στο έργο του που αναφέρεται στην άνευ όρων αγάπη του για τις γυναίκες.
Le Venus endormie, 1944
- Το διπλό, είτε από ζευγάρια, είτε από καθρέφτες είτε από alter ego, το διπλό αντιπροσωπεύει το θέμα της αποπλάνησης και τη σχέση με τον άλλο.
Femme au miroir, 1936
- Αρχιτεκτονική, η οποία είναι πανταχού παρούσα στην παραγωγή του, ειδικά από την κλασική Αρχαιότητα αλλά και από την πόλη Watermael-Boitsfort (Βέλγιο), όπου έζησε για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του.
- Εποχές, απαραίτητες για τη δόμηση της ζωγραφικής του προσωπικότητας.
Porte de nuit, 1938
- Η δομή της ζωής, που αποκαλύπτει τη γοητεία του με τους σκελετούς. Οι σκελετοί αντικαθιστούν τους ανθρώπους στις καθημερινές τους δραστηριότητες.
Πρώτη περίοδος (1931 – 1939)
Αγάπη & Καθρέφτες
Phases of the Moon, Paul Delvaux, 1930
O Delvaux επισκέφτηκε έναν οίκο ανοχής στη νεαρή του ηλικία και αυτό που είδε εκεί έγινε η πηγή της εμμονής του με τις γυναίκες. Εκείνο το μέρος απελευθέρωσε τη φαντασία του επιτρέποντάς του να εμβαθύνει σε θέματα που μέχρι τότε ήταν απαγορευμένα σε κάποιον με τόσο συντηρητικό υπόβαθρο. Απεικονίζει ζευγάρια σε περίεργα ασυνήθιστες στάσεις, ποζάροντας μπροστά στον καλλιτέχνη ή περπατώντας αδιάφορα μπροστά σε αυτούς που τα συλλογίζονται.
Οι γυμνές γυναίκες αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα της δουλειάς του Delvaux και μάλιστα αποτελούν το επίκεντρο των πρώτων έργων του. Υπάρχουν κάπου ανάμεσα στο βασίλειο των αγαλμάτων και των σεξουαλικών αντικειμένων, και η ίδια η ασάφειά τους είναι ένα από τα πιο συναρπαστικά και μπερδεμένα χαρακτηριστικά των έργων του καλλιτέχνη.
Τα φόντα έχουν ελάχιστο έως καθόλου βάρος, ενώ το γυναικείο σώμα που απεικονίζεται είναι ένα καθαρά λευκής ομορφιάς. Αν και δεν είναι εντελώς πανομοιότυπες, οι πλευρές του προσώπου τους είναι λεπτές, το στήθος τους είναι τέλεια στρογγυλό και οι γοφοί τους έχουν όγκο.
Οι γυναίκες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με μη συμβατικούς τρόπους. Δεν υπάρχει σχεδόν τίποτα σεξουαλικό στα σουρεαλιστικά γυμνά. Αντιθέτως διακρίνει κανείς περισσότερη στοργή μεταξύ τους παρά με τους λίγους ανδρικούς χαρακτήρες που απεικονίζονται. Ο Delvaux στρέφεται στη λεσβιακή σχέση για να δείξει την απογοήτευσή του από τις ετεροφυλόφιλες σχέσεις. Με αυτόν τον τρόπο καταδικάζει χαρακτήρες του αντίθετου φύλου σε έλλειψη επαφής και διαλόγου. Αγαπά το θηλυκό τόσο πολύ που το ανεβάζει επίτηδες σε ένα επίπεδο που δεν μπορεί να φτάσει κανένας άντρας.
Δεύτερη περίοδος (1940 – 1956)
Σκελετοί & Alter Egos
The Skeleton has the Shell, Paul Delvaux, 1944
To αριστούργημα της πρώτης περιόδου της καριέρας του, “The Awakening of the Forest” γίνεται βασικό στοιχείο στη δεύτερη περίοδο, ειδικά με την τριλογία του “Phases of the Moon”. Το διπλό και οι καθρέφτες απηχούν τα θέματα της σχέσης με το alter ego του Paul Delvaux. Όσο για τους σκελετούς, εκδηλώνουν τη γοητεία του για την ανατροπή της καθημερινής ανθρώπινης παρουσίας. Το ενδιαφέρον του για τη βιολογία τον οδήγησε να αποκτήσει έναν σκελετό που είχε πάντα στο στούντιό του, τον οποίο χρησιμοποιούσε ως πρότυπο για τις αναπαραστάσεις του σκελετών στην κίνηση. Πάντα χωρίς νεκρικό νόημα, οι σκελετοί του Delvaux έμοιαζαν να είναι κινούμενα αντικείμενα.
The Awakening of the Forest, Paul Delvaux -1939
Ο Ιούλιος Βερν, το είδωλό του και η κύρια πηγή έμπνευσής του, αρχίζει να είναι σταθερός χαρακτήρας στους πίνακές του, μοιράζοντας συχνά το ίδιο βάρος με τις γυναίκες ή τους σκελετούς τους. Όταν δεν είναι ο πρωταγωνιστής, εμφανίζεται στο βάθος, συνδυάζεται με το σκηνικό και υιοθετεί έναν δευτερεύοντα- αλλά όχι λιγότερο σημαντικό- ρόλο.
Οι γυναίκες εξακολουθούν να είναι οι κύριοι χαρακτήρες στους πίνακές του. Ωστόσο, τώρα συνοδεύονται από δευτερεύοντες χαρακτήρες. Η δεύτερη περίοδος δεν εισάγει μόνο νέους χαρακτήρες αλλά και ρυθμίσεις. Το φόντο εξελίσσεται σε λεπτεπίλεπτη αρχιτεκτονική, ιδιαίτερα με ρωμαϊκές στήλες και διαδρόμους, ενώ διαφορετικοί άνδρες ηθοποιοί επαναλαμβάνουν εμφανίσεις στα έργα του.
Τρία περίοδος (1957 – 1979):
Τρένα, τραμ & παιδική ηλικία
Station Forestiere by Paul Delvaux, 1960
Στην τελευταία και τρίτη φάση του, ο Paul Delvaux κάνει ένα βήμα πίσω από τα θέματά του. Αντί να τα τοποθετήσει στο προσκήνιο, τα σκορπίζει τριγύρω, δίνοντας στο φόντο, την ατμόσφαιρα και την αρχιτεκτονική την άξια αναγνώρισης. Τρένα, σταθμοί και τραμ γεμίζουν με συγκίνηση την τελευταία του φάση.
Αυτά προέρχονταν από τα ταξίδια του όταν ως παιδί πήγαινε διακοπές στο σπίτι των θείων του. Η αδιάκοπη εμφάνιση λαμπτήρων που φωτίζουν τα έργα του είναι επίσης οι αναμνήσεις από τις λάμπες λαδιού που γνώριζε στην παιδική του ηλικία. Οι βασικοί χαρακτήρες του τρίτου μέρους του είναι η χρήση σιδερένιας αρχιτεκτονικής, φανοστάτες καθώς κι αναφορές σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Ο Delvaux τους τοποθετεί σε περιβάλλοντα εποχής ή πόλεις της αρχαιότητας, σκηνές με πρωταγωνίστριες γυναίκες που περιμένουν σε πλατφόρμες ή σε αίθουσες αναμονής, ίσως για ένα ραντεβού ή για την αρχή ενός ταξιδιού.
Αναφέρεται στις παιδικές του αναμνήσεις, απεικονίζοντας νυχτερινές σκηνές στις οποίες κορίτσια περιμένουν σε ερημικούς σταθμούς, απεικονίζοντας τους φόβους τους για τον κόσμο των ενηλίκων.
Οι αρχιτεκτονικές ρυθμίσεις των πινάκων του Delvaux ήταν κάτι πολύ περισσότερο από το φόντο. Στην πραγματικότητα, ήταν μερικά από τα πιο συναρπαστικά θέματα του. Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη δεδομένου ότι η πρώτη του καλλιτεχνική εκπαίδευση ήταν στην αρχιτεκτονική. Τα κλασικά κτίρια, οι πλατείες των πόλεων και οι σιδηροδρομικοί σταθμοί που σκηνοθέτησαν τις μυστηριώδεις σκηνές του ήταν απαραίτητα για να επιτύχει να απεικονίσει τις ξεχωριστές του διαθέσεις.
Η άκρως φυσιοκρατική τεχνική ζωγραφικής του σε συνδυασμό με την άβολη αίσθηση των σκηνών του, δημιουργεί πίνακες που συγκεντρώνουν στοιχεία δίχως νόημα.
Η απουσία επικοινωνίας μεταξύ των χαρακτήρων τους οδηγεί σε μια παράλογη κατάσταση, προκαλώντας τον θεατή να αποκρυπτογραφήσει τι μπορεί να συμβαίνει. Όλα αυτά αποτελούν την επιτομή μιας έντονα ανησυχητικής εικόνας, την οποία ο θεατής προσπαθεί να συλλάβει αλλά του ξεφεύγει ανεπανόρθωτα. Εδώ ακριβώς βρίσκεται η χαρά του σύμπαντός του. Ότι όλα μοιάζουν να είναι αναγνωρίσιμα αλλά ανεξήγητα. Σύμφωνα με τα λόγια του καλλιτέχνη «Η ζωγραφική δεν είναι μόνο η ευχαρίστηση να δίνεις χρώμα σε έναν πίνακα. Είναι και η έκφραση ενός ποιητικού συναισθήματος. Οι πίνακες μιλούν από μόνοι τους. Δεν υπάρχουν λόγια για να εξηγήσω τον πίνακα. Αν υπήρχαν, θα ήταν εντελώς άχρηστα».
