Οι τρεις θανάσιμες απειλές για τα επόμενα 30 χρόνια
Ο Ζακ Αταλί, ο Γάλλος θεωρητικός της οικονομίας και της κοινωνίας, συγγραφέας, πρώην πολιτικός σύμβουλος και ανώτερος δημόσιος υπάλληλος, ο οποίος μόλις τον περασμένο Νοέμβριο έκλεισε τα 80 του χρόνια, είναι, εκτός όλων των άλλων, ένας παραγωγικός συγγραφέας – 86 βιβλία σε 54 χρόνια.
Απόφοιτος της Ecole Polytechnique και της EΝΑ, ο Ζακ Αταλί υπήρξε ειδικός σύμβουλος του Γάλλου προέδρου Φρανσουά Μιτεράν και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD), ενώ από το 2017 αποτέλεσε έναν εκ των στενών συνεργατών του Εμανουέλ Μακρόν.
Το εκτεταμένο συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει δοκίμια, μυθιστορήματα, βιογραφίες, απομνημονεύματα και πολυάριθμες εκθέσεις.
Στο τελευταίο του βιβλίο, «Ο κόσμος, οδηγίες χρήσης: κατανόηση, πρόβλεψη, δράση, προστασία», ο Αταλί ρίχνει μια «κοφτερή» ματιά στις προοπτικές και στο μέλλον του κόσμου μας, με βάση την Ιστορία.
Η καλή γνώση της Ιστορίας μάς βοηθά να κατανοήσουμε και να προβλέψουμε τον κόσμο, διότι μπορούμε να αντλήσουμε χρήσιμα διδάγματα από αυτήν και στη συνέχεια να ανιχνεύσουμε τα πρότυπα της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
«Καρδιά και μορφή»
Αυτό που είναι σταθερό στην ιστορία του κόσμου είναι η «καρδιά», δηλαδή το κέντρο, και η «μορφή», δηλαδή ο χώρος μιας αυτοκρατορίας ή μιας χώρας. Και αυτή η σταθερά χαρακτηρίζει όλες τις εποχές και όλες τις μορφές εξουσίας, είτε τελετουργικές, είτε στρατιωτικές, είτε εμπορικές.
Ο συγγραφέας κάνει μια αναδρομή στους αιώνες, από την οργάνωση των πρώτων αγροτικών κοινωνιών κατά μήκος των ποταμών της Μεσοποταμίας και της Κίνας, την ίδρυση αυτοκρατοριών στην Περσία, την Ιουδαία, την Ελλάδα, την Ινδία και την Αμερική, μέχρι την εμφάνιση της εμπορικής τάξης.
Η εμπορική τάξη οργανώνεται γύρω από μια πόλη, μια «καρδιά», όπου συγκεντρώνονται οι στρατιωτικοί, πολιτιστικοί και οικονομικοί πόροι. Αυτή η «καρδιά» είναι σε θέση να εγγυάται τη δική της ασφάλεια και την ασφάλεια του κόσμου.
Στην τάξη της αγοράς, το εμπόρευμα κυριαρχεί. Το σχήμα της εμπορευματικής τάξης μεγαλώνει όλο και περισσότερο, σε σημείο που καλύπτει πλέον ένα μεγάλο μέρος του πλανήτη. Η «καρδιά», ωστόσο, μετατοπίζεται, προς όφελος μιας άλλης «καρδιάς».
Στην Ευρώπη, η εμπορική τάξη, δηλαδή η αγορά, αναδύθηκε από τον 11ο αιώνα και μετά, χάρη στην πίστωση. Έτσι, από τον 11ο αιώνα υπήρξαν εννέα κέντρα: Μπριζ, Βενετία, Αμβέρσα, Γένοβα, Άμστερνταμ, Λονδίνο, Βοστώνη, Νέα Υόρκη, Λος Άντζελες, όλα τους λιμάνια, φορείς ανάπτυξης και προσβασιμότητας.
Τώρα έχουμε φτάσει στην ένατη «καρδιά», αλλά ο συγγραφέας αναρωτιέται αν ο κόσμος θα δει μια δέκατη «καρδιά», η οποία θα μπορούσε να είναι στις Ηνωμένες Πολιτείες, στην Κίνα ή την Ευρώπη.
Αποκλείοντας αυτές τις υποθέσεις, προβάλλει ένα τρίτο σενάριο, μια μορφή χωρίς «καρδιά», όπου η αγορά και οι μεγάλες επιχειρήσεις θα κυριαρχούν και όπου, από την άλλη πλευρά, η βασιλεία του κράτους δικαίου κρίνεται απαραίτητη για να μην καταλήξουμε στο χάος.
Ορίζοντας 2050
Κοιτάζοντας προς το 2050, ο Ζακ Αταλί εξετάζει τρεις θανάσιμες απειλές για τα επόμενα 30 χρόνια: την κλιματική αλλαγή, τις υπερσυγκρούσεις και την αστικοποίηση.
Βραχυπρόθεσμα, το κλίμα έρχεται πρώτο. Η προστασία της φύσης, η διατήρηση των εδαφικών συνθηκών και της βιοποικιλότητας είναι μέτρα που μπορούν να προωθήσουν την οικονομία της ζωής και να διατηρήσουν τον πλανήτη «υγιή» για τις μελλοντικές γενιές.
Η στρατιωτική απειλή, η δεύτερη υπαρξιακή απειλή για το ανθρώπινο γένος, αυξάνεται, με τις συγκρούσεις να πληθαίνουν, όπως και ο κυβερνοπόλεμος, όπου κανένα δίκτυο ή οντότητα δεν θα είναι ασφαλής.
Η αστικοποίηση θα επηρεάσει την υγεία, την εκπαίδευση, την πληροφόρηση, τις ανθρώπινες σχέσεις και, τέλος, την εξουσία, η οποία θα ανήκει σε εκείνους που παρέχουν ασφάλεια με αντάλλαγμα την υποταγή.
«Ωστόσο, το χειρότερο σενάριο δεν είναι δεδομένο. Ένα ευτυχισμένο μέλλον είναι δυνατό για όλους μας», υποστηρίζει ο Αταλί. Αλλά, σύμφωνα με τον ίδιο, η προϋπόθεση για κάτι τέτοιο είναι ότι η ανθρωπότητα πρέπει να σταματήσει την τρελή βιασύνη της στην αναζήτηση απεριόριστης υλικής αφθονίας και να αλλάξει τη στάση της από την ασυνειδησία και την αδιαφορία στην ανάλυση, το όραμα, την απόφαση, την προσπάθεια και τη γενική κινητοποίηση.
Η Μεγάλη Μετατόπιση
Ο συγγραφέας εξηγεί ότι η Μεγάλη Μετατόπιση, δηλαδή «η απότομη μετάβαση από την άκαρπη εμπορευματική μορφή στην άμορφη καρδιά», είναι απολύτως απαραίτητη. Επιπλέον, για να πετύχει, «οι δημοκρατίες πρέπει να καταφέρουν να διασφαλίσουν ότι η Μεγάλη Μετατόπιση δεν θα βιωθεί ως ένα σύνολο στερήσεων ή τιμωριών, αλλά ως θετική εξέλιξη, με την ελεύθερη συναίνεση του λαού».
Παρέχοντας έναν εντυπωσιακό αριθμό αριθμών και στατιστικών στοιχείων, ο Ζακ Αταλί προκαλεί τους αναγνώστες να επιλέξουν τον τρόπο λειτουργίας που θα υιοθετήσουν, ο οποίος θα είναι τελικά καθοριστικός για το μέλλον της ανθρωπότητας.
