Πριν από 142 χρόνια, στις 9 Φεβρουαρίου του 1881, έφυγε από τη ζωή ο συγγραφέας που μέσα από το μυθιστόρημά του ‘Ο ηλίθιος’, απεικόνισε τον ‘εντελώς όμορφο άνθρωπο’.
Ήταν ο κορυφαίος συγγραφέας-ανατόμος της ψυχής που εξερεύνησε τη βαθιά άβυσσο της συνείδησης. Ο Ρώσος μυθιστοριογράφος Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι ήταν πολύ γνωστός στη χώρα του κατά τη διάρκεια της ζωής του και έκτοτε έχει υμνηθεί σε όλο τον κόσμο ως συγγραφέας. Είναι περισσότερο γνωστός για τη συγγραφή μυθιστορημάτων που είχαν μεγάλη κατανόηση της ψυχολογίας (τη μελέτη του τρόπου λειτουργίας του ανθρώπινου μυαλού), ειδικά της ψυχολογίας των ανθρώπων που, χάνοντας τη λογική τους, θα τρελαίνονταν ή θα διέπρατταν φόνο.
O Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι γεννήθηκε στη Μόσχα της Ρωσίας στις 11 Νοεμβρίου 1821 και ήταν γιος γιατρού. Η οικογένειά του ήταν πολύ θρησκευόμενη και ο Ντοστογιέφσκι ήταν βαθιά θρησκευόμενος σε όλη του τη ζωή. Άρχισε να διαβάζει ευρέως όταν ήταν νέος. Εκπαιδεύτηκε αρχικά από τη μητέρα, τον πατέρα και τους δασκάλους του, αλλά στα δεκατρία του τον έστειλαν σε ιδιωτικό σχολείο. Δύο χρόνια αργότερα πέθανε η μητέρα του. Ο πατέρας του, ένας σκληρός άνδρας. Δολοφονήθηκε το 1839, όταν ο Φίοντορ ήταν δεκαοκτώ ετών και πήγαινε σχολείο στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας. Ο Ντοστογιέφσκι εκπαιδεύτηκε για να γίνει στρατιωτικός μηχανικός, αλλά αντιπαθούσε το σχολείο και αγαπούσε τη λογοτεχνία. Όταν τελείωσε το σχολείο, έφυγε από την καριέρα για την οποία εκπαιδεύτηκε και αφοσιώθηκε στη συγγραφή. Τα πρώτα του γράμματα τον δείχνουν ότι είναι ένας νεαρός άνδρας με πάθος και ενέργεια, καθώς και κάπως ψυχικά ασταθής.
Πρώιμα γραπτά
Ο Ντοστογιέφσκι ξεκίνησε την καριέρα του γράφοντας μυθιστορήματα για φτωχούς ανθρώπους σε σκληρές καταστάσεις. Το 1843 ολοκλήρωσε το πρώτο του μυθιστόρημα, Poor Folk, ένα κοινωνικό παραμύθι για έναν αδικοχαμένο δημόσιο υπάλληλο. Το μυθιστόρημα εγκωμιάστηκε από έναν έγκριτο κριτικό. Το δεύτερο μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι, The Double (1846), έγινε δεκτό λιγότερο θερμά. Τα μεταγενέστερα έργα του στη δεκαετία του 1840 έγιναν δεκτά ψυχρά. Το Double, ωστόσο, έγινε γνωστό ως το καλύτερο πρώιμο έργο του και από πολλές απόψεις ήταν μπροστά από την εποχή του.
Η έλλειψη επιτυχίας του Double προβλημάτισε τον Ντοστογιέφσκι. Από το 1846 έως το 1849 η ζωή και το έργο του χαρακτηρίστηκαν από άσκοπα και σε σύγχυση. Τα διηγήματα και τα μυθιστορήματα που έγραψε εκείνη την περίοδο είναι ως επί το πλείστον πειράματα με διαφορετικές μορφές και διαφορετικά θέματα.
Η ζωή του Ντοστογιέφσκι ακολουθούσε το ίδιο μοτίβο αβέβαιων πειραματισμών. Το 1847 εντάχθηκε σε μια κάπως ανατρεπτική (αντικυβερνητική) ομάδα που ονομαζόταν Κύκλος Petrashevsky. Το 1849 τα μέλη συνελήφθησαν. Μετά από οκτώ μήνες στη φυλακή, ο Ντοστογιέφσκι «καταδικάστηκε» σε θάνατο. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτή η πρόταση ήταν απλώς ένα αστείο. Κάποια στιγμή, ωστόσο, ο Ντοστογιέφσκι πίστεψε ότι είχε μόνο στιγμές να ζήσει και δεν ξέχασε ποτέ τα συναισθήματα αυτής της εμπειρίας. Καταδικάστηκε σε τέσσερα χρόνια φυλάκιση και τέσσερα χρόνια καταναγκαστική θητεία στο στρατό στη Σιβηρία της Ρωσίας.
Χρόνια αλλαγής
Ο Ντοστογιέφσκι επέστρεψε στην Αγία Πετρούπολη το 1859 με μια “τοξική” σύζυγο, τη Μαρία Ισάεβα, την οποία είχε παντρευτεί στη Σιβηρία. Ο γάμος τους δεν ήταν ευτυχισμένος. Για να συντηρηθεί, ο Ντοστογιέφσκι επιμελήθηκε το περιοδικό Time μαζί με τον αδελφό του Μιχαήλ και έγραψε μια σειρά από φανταστικά έργα. Το 1861 δημοσίευσε τα Memoirs from the House of the Dead, ένα έργο μυθοπλασίας βασισμένο στις εμπειρίες του στη φυλακή. Σε γενικές γραμμές, τα γραπτά του κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου δεν έδειξαν μεγάλη καλλιτεχνική πρόοδο σε σχέση με το πρώιμο έργο του και δεν έδωσαν καμία ένδειξη για το μεγαλείο που εμφανίστηκε το 1864 με τις Notes from the Underground.
Η ζωή του Ντοστογιέφσκι κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου χαρακτηριζόταν από κακή υγεία, φτώχεια και περίπλοκες συναισθηματικές καταστάσεις. Ερωτεύτηκε τη νεαρή φοιτήτρια Πωλίνα Σάσλοβα και συνέχισε μια απογοητευτική σχέση μαζί της για αρκετά χρόνια. Ταξίδεψε εκτός χώρας το 1862 και το 1863 για να ξεφύγει από τους ανθρώπους στους οποίους χρωστούσε χρήματα, για να βελτιώσει την υγεία του και να παίξει.
Το Notes from the Underground είναι ένα μικρό μυθιστόρημα. Σε αυτό το έργο ο Ντοστογιέφσκι επιχειρεί να δικαιολογήσει την ύπαρξη της ατομικής ελευθερίας ως αναγκαίο μέρος της ανθρωπότητας. Αντιτάσσεται στην άποψη ότι ο άνθρωπος είναι πλάσμα της λογικής και ότι η κοινωνία μπορεί να οργανωθεί με τρόπο που να εγγυάται την ευτυχία των ανθρώπων. Επιμένει ότι οι άνθρωποι επιθυμούν την ελευθερία περισσότερο από την ευτυχία, αλλά βλέπει επίσης ότι η ανεξέλεγκτη ελευθερία είναι μια καταστροφική δύναμη, αφού δεν εγγυάται ότι οι άνθρωποι θα χρησιμοποιήσουν την ελευθερία με εποικοδομητικό τρόπο. Πράγματι, τα στοιχεία της Ιστορίας συχνά υποδηλώνουν ότι οι άνθρωποι επιδιώκουν την καταστροφή των άλλων και του εαυτού τους.
Τα μεγάλα μυθιστορήματα
Η πρώτη γυναίκα του Ντοστογιέφσκι πέθανε το 1864 και τον επόμενο χρόνο παντρεύτηκε την Άννα Γκριγκόριεβνα Σνίτκινα. Ήταν πρακτική και ισορροπημένη, και ως εκ τούτου ήταν το αντίθετο της πρώτης του γυναίκας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ήταν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη για τη δημιουργία καλύτερων συνθηκών για τη δουλειά του, αναλαμβάνοντας πολλά από τα πρακτικά καθήκοντα που ο ίδιος μισούσε και χειριζόταν άσχημα.
Το 1866 ο Ντοστογιέφσκι δημοσίευσε το Έγκλημα και Τιμωρία, το οποίο είναι το πιο δημοφιλές από τα μεγάλα μυθιστορήματά του, ίσως επειδή είναι ελκυστικό σε διαφορετικά επίπεδα. Μπορεί να διαβαστεί ως ένα σοβαρό και περίπλοκο έργο τέχνης, αλλά μπορεί επίσης να το απολαύσει κανείς ως μια συναρπαστική αστυνομική ιστορία. Το μυθιστόρημα ασχολείται με τη δολοφονία μιας ηλικιωμένης γυναίκας από έναν μαθητή, τον Ρασκόλνικοφ, ενώ διαπράττει ληστεία σε μια προσπάθεια να βοηθήσει την οικογένειά του και τη δική του καριέρα. Η δολοφονία συμβαίνει στην αρχή κιόλας του μυθιστορήματος και το υπόλοιπο βιβλίο έχει να κάνει με την καταδίωξη του Ρασκόλνικοφ από τον ντετέκτιβ Πορφιρί και από τη δική του συνείδηση. Στο τέλος παραιτείται και αποφασίζει να δεχτεί την τιμωρία για την πράξη του.
Οι Ντοστογιέφσκι ταξίδεψαν το 1867 και έμειναν μακριά από τη Ρωσία για περισσότερα από τέσσερα χρόνια. Η οικονομική τους κατάσταση ήταν πολύ δύσκολη και ο Ντοστογιέφσκι έχασε επανειλημμένα τα λίγα χρήματα που είχαν. Ο Ηλίθιος γράφτηκε μεταξύ 1867 και 1869 και ο Ντοστογιέφσκι δήλωσε ότι σε αυτό το έργο σκόπευε να απεικονίσει «τον εντελώς όμορφο άνθρωπο». Ο ήρωας του μυθιστορήματος είναι ένας καλός άνθρωπος που προσπαθεί να ζήσει σε μια κοινωνία που έχει πάει στραβά, και είναι αβέβαιο αν θα τα καταφέρει.
Ο Ντοστογιέφσκι άρχισε να γράφει το The Possessed (μεταφρασμένο επίσης ως The Devils ) το 1870 και το δημοσίευσε το 1871–1872. Το μυθιστόρημα ξεκίνησε ως πολιτικό φυλλάδιο και βασίστηκε σε μια πολιτική δολοφονία που έλαβε χώρα στη Μόσχα στις 21 Νοεμβρίου 1869. Στο The Possessed ο Ντοστογιέφσκι θέτει ένα δευτερεύον γεγονός σε πρώτο πλάνο. Πολλοί αναγνώστες βλέπουν το The Possessed όχι μόνο ως μια ακριβή περιγραφή της πολιτικής της εποχής, αλλά και ως μια οραματική δήλωση για το μέλλον της πολιτικής στη Ρωσία και αλλού.
Οι αδελφοί Καραμάζοφ (1879–1880) είναι το σπουδαιότερο μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι. Ο ψυχολόγος Sigmund Freud (1856–1939) το κατέταξε ως ένα από τα μεγαλύτερα καλλιτεχνικά επιτεύγματα όλων των εποχών. Το μυθιστόρημα μιλά για τέσσερις γιους και την ενοχή τους για τη δολοφονία του πατέρα τους, Φιόντορ. Καθένας από τους γιους μπορεί να χαρακτηρίζεται από ένα σημαντικό χαρακτηριστικό: ο Ντμίτρι από το πάθος, ο Ιβάν από τη λογική, ο Αλιόσα από το πνεύμα και ο Σμερντιάκοφ από οτιδήποτε είναι άσχημο στην ανθρώπινη φύση. Ο Σμερντιάκοφ σκοτώνει τον πατέρα του, αλλά ως ένα βαθμό τα άλλα τρία αδέρφια είναι ένοχα στη σκέψη και στην επιθυμία.
Ο Ντοστογιέφσκι έστειλε το τελευταίο μέρος των Αδελφών Καραμαζόφ στον εκδότη του στις 8 Νοεμβρίου 1880 και πέθανε λίγο μετά, στις 28 Ιανουαρίου 1881. Την εποχή του θανάτου του βρισκόταν στο απόγειο της καριέρας του στη Ρωσία και πολλοί Ρώσοι θρήνησε τον θάνατό του. Είχε αρχίσει να κερδίζει επαίνους και στην Ευρώπη και το ενδιαφέρον γι` αυτόν συνέχισε να αυξάνεται.
