Στις 11 Ιουλίου του 1593 έφυγε από τη ζωή  ο καλλιτέχνης που υπηρέτησε την οικογένεια των Αψβούργων για περισσότερα από 25 χρόνια. Το ένα σύνολο πινάκων ονομαζόταν Οι Τέσσερις Εποχές και το άλλο — που περιελάμβανε Γη, Νερό, Φωτιά και Αέρα—Τα Τέσσερα Στοιχεία. Οι αλληγορικοί πίνακες είναι γεμάτοι με οπτικά λογοπαίγνια. Ίσως το όνομά του να μην είναι τόσο γνωστό, ωστόσο πολλοί γνωρίζουν την εκπληκτική δουλειά του. Eίναι γνωστός για τις ανθρωπόμορφες αναπαραστάσεις φρούτων, λαχανικών, φυτών, ζώων και αντικειμένων. Αν και ήταν ο βασιλιάς του κινήματος  των Μανιεριστών, ο Arcimboldo ήταν ένας μοναδικός ζωγράφος, που μερικές φορές θεωρούνταν σύγχρονος καλλιτέχνης πολύ μπροστά από την εποχή του. Ο μανιερισμός ήταν ένα στυλ στην ευρωπαϊκή τέχνη που ήταν γεμάτο παραξενιές και υπερβολές. Η πολυπλοκότητα και η τεχνητότητα ήταν το δεύτερο όνομά του. Ευνοούσε την ένταση και την αστάθεια της σύνθεσης. Ευνοούσε ό,τι ήταν όσο το δυνατόν πιο μακριά από την αναγεννησιακή ισορροπία και διαύγεια.

Ένας ζωγράφος στην υπηρεσία του Οίκου Habsburg

Self Portrait, by Giuseppe Arcimboldo, περ. 1570-79, μέσω της Εθνικής Πινακοθήκης, Πράγα. με τον Μαξιμιλιανό Β`, τη σύζυγό του και τα τρία παιδιά, από τον Giuseppe Arcimboldo, 1563, μέσω του Μουσείου Kunsthistorisches, Βιέννη Ο Giuseppe Arcimboldo γεννήθηκε στο Μιλάνο το 1527, σε οικογένεια ζωγράφων. Ο Biagio Arcimboldo, ο πατέρας του, εργάστηκε ως ζωγράφος για την Fabbrica, το συμβούλιο που ήταν υπεύθυνο για την κατασκευή, τη χρηματοδότηση και τη διαχείριση του καθεδρικού ναού του Μιλάνου. Ο Giuseppe άρχισε να δουλεύει μαζί του στα σχέδια για την υαλουργία του καθεδρικού ναού. Υπάρχουν μόνο λίγα στοιχεία για την προπόνηση και την πρώιμη καριέρα του. Δεν είναι επίσης σαφές πώς ήρθε να εργαστεί στην υπηρεσία των Αψβούργων, μιας από τις μεγαλύτερες άρχουσες οικογένειες στην Ευρώπη. Μακριά από τις εκκεντρικότητες των πιο διάσημων έργων του, ο Giuseppe ξεκίνησε ως ζωγράφος της Αυλής στην υπηρεσία του Φερδινάνδου Α`, βασιλιά της Βοημίας και μελλοντικού αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαικής Αυτοκρατορίας. Το 1562, προσχώρησε στην αυλή του Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, πρώτα στη Βιέννη και μετά στην Πράγα. Από τα μέσα του 15ου αιώνα, ο Οίκος των Αψβούργων κυβέρνησε την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ένα από τα πιο ισχυρά κυρίαρχα έθνη της Ευρώπης. Εκείνη την εποχή, συγκέντρωσε μια μεγάλη ένωση εδαφών που εξαπλώθηκε από τη Βόρεια Ευρώπη σε μέρη της ιταλικής χερσονήσου. Ο Giuseppe Arcimboldo είχε το προνόμιο να εργαστεί στην υπηρεσία του Αυτοκράτορα, αναπτύσσοντας το ταλέντο του ζωγραφίζοντας οικογενειακά πορτρέτα. Έγινε λοιπόν, ένας από τους αγαπημένους ζωγράφους της αυλής των Αψβούργων αυτοκρατόρων Maximilian II και Rudolf II. Το περίφημο Kunstkammer (το ντουλάπι των αξιοπερίεργων) ήταν γεμάτο από Dürers και Brueghels και μεγάλα αριστουργήματα τόσο της Βόρειας όσο και της Ιταλικής Αναγέννησης. Αλλά το πάθος του Rudolph για τη συλλογή ξεπέρασε πολύ τους πίνακες και τα γλυπτά. Παρήγγειλε διακοσμητικά αντικείμενα κάθε είδους και ιδιαίτερα μηχανικές κινούμενες συσκευές. Τελετουργικά ξίφη και μουσικά όργανα, ρολόγια, υδάτινα έργα, αστρολάβοι, πυξίδες, τηλεσκόπια και άλλα επιστημονικά όργανα, κατασκευάστηκαν για αυτόν από μερικούς από τους καλύτερους τεχνίτες στην Ευρώπη. Ο Arcimboldo ζωγράφισε ένα διάσημο πορτρέτο του Rudolf – φτιαγμένο εξ ολοκλήρου από λαχανικά και φρούτα.

Τα πορτρέτα του Arcimboldo

Giuseppe Arcimboldo, ο Rudolf ζωγραφισμένος ως Vertumnus, 1590-1, Κάστρο Skokloster, Skokloster, Σουηδία. Ο Vertumnus ήταν ο Ρωμαίος θεός των μεταμορφώσεων στη φύση και τη ζωή. τα φρούτα και τα λαχανικά συμβολίζουν την αφθονία της Χρυσής Εποχής που είχε επιστρέψει υπό την κυριαρχία του Αυτοκράτορα και την τέλεια ισορροπία και αρμονία με τη φύση που αντιπροσώπευε η βασιλεία του. Ο Rudolph εκτίμησε πολύ τη δουλειά. Είναι το πιο περίεργο πορτρέτο ενός ηγεμόνα που δημιουργήθηκε ποτέ. Oι τέσσερις Εποχές O Arcimboldo υπηρέτησε την οικογένεια των Αψβούργων για περισσότερα από 25 χρόνια. Οι πρώτες γνωστές σύνθετες κεφαλές παρουσιάστηκαν στον Μαξιμιλιανό την Πρωτοχρονιά του 1569. Το ένα σύνολο πινάκων ονομαζόταν Οι Τέσσερις Εποχές και το άλλο — που περιελάμβανε Γη, Νερό, Φωτιά και Αέρα—Τα Τέσσερα Στοιχεία. Οι αλληγορικοί πίνακες είναι γεμάτοι με οπτικά λογοπαίγνια και αναφορές στους Αψβούργους. Η μύτη και το αυτί της Φωτιάς είναι κατασκευασμένα από πυροσβέστες, ένα από τα σύμβολα της αυτοκρατορικής οικογένειας. Η Γη διαθέτει δέρμα λιονταριού, μια αναφορά στον μυθολογικό Ηρακλή, στον οποίο οι Αψβούργοι προσπαθούσαν να εντοπίσουν την καταγωγή τους. Αλλά ένα πράγμα είναι επίσης πολύ σημαντικό εδώ – ο νατουραλισμός των πινάκων. Δεν υπάρχουν φανταστικά πλάσματα ή φυτά. Όλα είναι αληθινά. Το νερό—αποτελείται από 62 ξεχωριστά υδρόβια είδη. Ο Arcimboldo αλληλογραφούσε τακτικά με τους κορυφαίους φυσιοδίφες της εποχής του για να βοηθήσει στην παραγωγή μιας σειράς μελετών για ζώα, λουλούδια και φυτά. Με τις “Τέσσερις Εποχές”, ο Arcimboldo δημιούργησε ένα δοξασμένο πορτρέτο της αυτοκρατορικής οικογένειας. Η ποικιλία των ειδών των φυτών συμβόλιζε την απεραντοσύνη της Αυτοκρατορίας και ο εποχιακός κύκλος τη μακροζωία των Αψβούργων. Ο Giuseppe πρόσφερε τα τέσσερα πορτρέτα — ζωγραφισμένα μεταξύ 1563 και 1573 — στον Mαξιμιλιανό Β’ , αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο ζωγράφος έφτιαξε αρκετά αντίγραφα των “Τεσσάρων εποχών” με μικρές παραλλαγές. Σήμερα, μερικοί από αυτούς τους πίνακες εκτίθενται σε πολλά μουσεία, συμπεριλαμβανομένου του Λούβρου στο Παρίσι, Γαλλία.

Η δεύτερη σειρά έργων ζωγραφικής αποτελείται επίσης από τέσσερα κομμάτια, καθένα από τα οποία απεικονίζει ένα από τα τέσσερα φυσικά στοιχεία: Αέρας, Φωτιά, Γη και Νερό. Η σειρά “Τέσσερις Εποχές” ήταν επίσης δώρο για τον Maximilian II και συνδέεται με το Four Seasons, όπου κάθε σεζόν έχει το αντίστοιχο στοιχείο της. Ο Μιλανέζος ποιητής, Giovanni Battista Fonteo, φίλος του Arcimboldo, έγραψε ένα ποίημα στα λατινικά εξηγώντας το νόημα του έργου του φίλου του: «Το καλοκαίρι είναι ζεστό και ξηρό σαν φωτιά. Ο χειμώνας είναι κρύος και υγρός σαν το νερό. Ο αέρας και η άνοιξη είναι και οι δύο ζεστοί και υγροί, και το φθινόπωρο και η γη είναι και κρύα και ξηρά.»

Για  τις “Τέσσερις Εποχές”, ο Arcimboldo χρησιμοποίησε ζώα και αντικείμενα για να δημιουργήσει ανθρώπινα πρόσωπα. Ο ζωγράφος χρησιμοποίησε πουλιά για την Άνοιξη, ζώα για το φθινόπωρο και υδρόβια είδη για τον χειμώνα. Το καλοκαίρι ξεχωρίζει από τα άλλα καθώς απεικονίζεται χρησιμοποιώντας σπίρτα, πυροβόλα όπλα, αναπτήρες και φλόγες. Δεν εμφανίζονται ζώα το καλοκαίρι. “Οι τέσσερις εποχές” του Giuseppe Arcimboldo έχουν εκπλήξει το κοινό από τον δέκατο έκτο αιώνα μέχρι σήμερα. Παρόλο που οι αλληγορικές αναπαραστάσεις είναι αρκετά συνηθισμένες στην ιστορία της τέχνης, τα πορτρέτα του Arcimboldo καταφέρνουν να αποτυπώσουν το πνεύμα κάθε εποχής με έναν παράξενο και μοναδικό τρόπο. Τον δέκατο έκτο αιώνα ο κόσμος δεν είχε ακόμη αποκαλύψει όλα τα μυστικά του. Εξερευνητές περιπλανήθηκαν στις θάλασσες για να ανακαλύψουν νέα εδάφη και οι επιστήμονες εξέτασαν σχολαστικά τον φυσικό κόσμο. Ο αυτοκράτορας Μαξιμιλιανός Β`, προστάτης του Arcimboldo, ήταν φανατικός λάτρης των νέων επιστημών της βοτανικής και της ζωολογίας. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, έκανε τη Βιέννη κέντρο επιστημονικής μελέτης. Ο Arcimboldo αποκάλυψε την ικανότητά του να απεικονίζει τα νέα και σπάνια δείγματα που ήρθαν από όλο τον κόσμο. Προχωρώντας τις σπουδές του ένα βήμα παραπέρα, τις συνδύασε για να δημιουργήσει φανταστικά πρόσωπα. Κάθε πορτρέτο αντιπροσωπεύει μια περίοδο στη ζωή ενός άνδρα, από τη νεανική γυναίκα της άνοιξης μέχρι τον γέρο του χειμώνα.

Άνοιξη

Άνοιξη Η άνοιξη απεικονίζεται με μια γυναικεία φιγούρα φτιαγμένη από λουλούδια και φυτά, ενώ ο ζωγράφος χρησιμοποίησε εποχιακά φρούτα και λαχανικά για τον καλοκαιρινό και φθινοπωρινό άνδρα. ο χειμώνας αποτελείται κυρίως από φυτά. Τα λουλούδια φυτρώνουν από κάθε γωνιά την Άνοιξη. Το πιο φιλόδοξο πορτρέτο σε όλη τη σειρά, η Άνοιξη περιλαμβάνει 80 διαφορετικά είδη λουλουδιών. Τα άνθη γεμίζουν το κεφάλι και η προτομή είναι φτιαγμένη από φύλλα. Μπορούμε να διακρίνουμε ένα κρίνο που λειτουργεί ως φτερό καπέλου και μια ίριδα ως μενταγιόν στο στήθος. Σε αντίθεση με τη μυστηριώδη έκφραση του Χειμώνα, τα χαμόγελα της Άνοιξης μεταφέρουν την ηλιοφάνεια και τον ήπιο καιρό της εποχής. Ακόμη και μέσω του πίνακα που αποτελεί μέρος της αρχικής σειράς, ο βασιλιάς Φίλιππος Β` της Ισπανίας τον έλαβε ως δώρο.

Καλοκαίρι

Καλοκαίρι Το καλοκαίρι έρχεται με καρπούς. Η πιο χαλαρωτική εποχή του χρόνου μας ακτινοβολεί. Τα ροδάκινα, τα κεράσια, τα αγγούρια και τα αχλάδια σχηματίζουν αυτό το άτακτο πρόσωπο μεταξύ άλλων φρούτων και λαχανικών. Ο Arcimboldo πρόσθεσε νέες και εξωτικές ποικιλίες. Για παράδειγμα, το καλαμπόκι που λειτουργεί ως στάχυ, εισήχθη τότε από την Αμερική και η λευκή μελιτζάνα που σχηματίζει το λαιμό, που προερχόταν από την Αφρική και την Αραβία. Η φιγούρα φορά ένα καπέλο που αποτελείται από αλληλένδετες πρασινάδες, βρώμη και καλοκαιρινά φρούτα. Πλεγμένη μέσα στον μανδύα του βλέπουμε την υπογραφή του καλλιτέχνη, στο λαιμό, και την ημερομηνία του πίνακα στον ώμο.

Φθινόπωρο

Arcimboldo`s Allegories of the Seasons: Giuseppe Arcimboldo, Autumn, 1573 Η αρχική έκδοση του Φθινοπώρου έχει χαθεί. Ευτυχώς, το Λούβρο κρατά ένα αντίγραφο του καλλιτέχνη. Ο αυτοκράτορας Μαξιμιλιανός εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ με τις αλληγορίες του Arcimboldo που του ζήτησε να κάνει αντίγραφα των πινάκων και να τα στείλει ως δώρα σε μονάρχες σε όλη την Ευρώπη. Το φθινόπωρο αιχμαλωτίζει την καρποφόρα εποχή του τρύγου. Το σώμα της φιγούρας είναι ένα σπασμένο, ξύλινο βαρέλι. Ώριμα εποχιακά φυτά όπως αχλάδια, μήλα και ρόδια συνθέτουν το πρόσωπο του φθινοπώρου. Τα μαλλιά του είναι φτιαγμένα από σταφύλια και αμπελόφυλλα και το καπέλο του είναι κολοκύθα. Στο αυτί του φορά ένα σκουλαρίκι σε σχήμα σύκου.

Xειμώνας

Arcimboldo`s Allegories of the Seasons: Giuseppe Arcimboldo, Winter, 1563, Kunsthistorisches Museum, Βιέννη, Αυστρία. Ο Arcimboldo ζωγράφισε την πρώτη σειρά των “Τεσσάρων Εποχών” το 1563. Δυστυχώς, μόνο ο Χειμώνας, το Καλοκαίρι και η Άνοιξη σώζονται από την αρχική σειρά. Κάθε πρόσωπο εμφανίζει και αποτελείται από φυτά και λαχανικά που είναι χαρακτηριστικά κάθε εποχής. Ο χειμώνας είναι κρύος και κυκλοθυμικός. Ένας μεγάλος κορμός δέντρου στέκεται για το κεφάλι ενώ η μύτη και τα αυτιά φαίνονται σαν στριμμένα κλαδιά. Τα μαλλιά σχηματίζονται από μικρότερα κλαδάκια και κισσό και τα γένια του είναι από βρύα. Δύο μύκητες σχηματίζουν το στόμα, δίνοντας στον Χειμώνα μια σκυθρωπή έκφραση. Από το στήθος του απλώνεται ένα κλαδί με δύο λεμόνια. Φοράει άχυρο διακοσμημένο με ένα μεγάλο Μ. Η επιστολή αναφέρεται στον προστάτη του Αυτοκράτορα Μαξιμιλιανό Β`, και ένα πυροβόλο ατσάλι, το σύμβολο του τάγματος του Χρυσόμαλλου Δέρας.

Οι “τέσσερις εποχές” σε ένα πρόσωπο

Arcimboldo`s Allegories of the Seasons: Giuseppe Arcimboldo, Four Seasons in One Head, 1590 Σχεδόν 30 χρόνια μετά την αρχική σειρά των “Τεσσάρων Εποχών”, το έργο  “Οι Τέσσερις Εποχές σε ένα Κεφάλι” συνοψίζει τη γοητεία του Arcimboldo με τα σύνθετα κεφάλια. Η φιγούρα στέκεται σε όψη τριών τετάρτων αντί για το συνηθισμένο προφίλ και συνδυάζει στοιχεία από όλους τους προηγούμενους πίνακες. Ένας στριφτός κορμός δέντρου που αντιπροσωπεύει το κεφάλι μας θυμίζει Χειμώνα. Τα λουλούδια και το σιτάρι διακοσμούν το στήθος, χαρακτηριστικά της Άνοιξης και του Καλοκαιριού, αντίστοιχα. Το φθινόπωρο στολίζει το κεφάλι με μήλα, σταφύλια και κισσό.

Στυλ

Το στυλ του Arcimboldo μοιάζει κάπως με του Leonardo da Vinci. Ακριβώς όπως ο μεγάλος δάσκαλος της Υψηλής Αναγέννησης, ο Arcimboldo μελέτησε διεξοδικά τα φυσικά είδη, φυτικά και ζωικά, για να επιτύχει μια αξιοσημείωτη ομοιότητα στους πίνακές του. Στην πραγματικότητα, ο Arcimboldo γνώριζε μερικές από τις καρικατούρες του Da Vinci και πιθανότατα εμπνεύστηκε από το έργο του. Ο ζωγράφος είχε επίσης πρόσβαση σε ζωντανά εξωτικά ζώα που εκτέθηκαν στην πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας. Σήμερα, το έργο του Arcimbodlo μπορεί να φαίνεται περίεργο ή διασκεδαστικό, ωστόσο η αληθινή του ιδιοφυΐα περνά απαρατήρητη. Ο ξεχασμένος συμβολισμός των φυσικών στοιχείων και αντικειμένων μας στερεί το κλειδί για να ξεκλειδώσουμε τα μυστήρια που κρύβονται στο έργο του ζωγράφου. Στους πίνακές του, ο Giuseppe επέλεξε προσεκτικά στοιχεία για τη φυσική τους ομοιότητα με τα ανατομικά μέρη που απεικόνιζε, αλλά αξιοποίησε επίσης τον συμβολισμό τους, δίνοντας πολλά επίπεδα νοήματος στα έργα του. Οι πίνακες πρέπει να φαίνονται τόσο από μακριά όσο και από κοντά για να διακρίνονται όλα τα συνθετικά τους στοιχεία. Αν και η τέχνη του Arcimboldo είναι μοναδική, εξακολουθεί να εμπίπτει στη μεγάλη ποικιλομορφία του μανιεριστικού κινήματος. Αυτό το καλλιτεχνικό κίνημα της Ύστερης Αναγέννησης περιλάμβανε μια πνευματική μορφή έκφρασης και περιλάμβανε έργα τέχνης γεμάτα με κώδικες και σύμβολα, κυρίως κατανοητά μόνο από μελετητές και μορφωμένους ανθρώπους. Ο Arcimboldo συνδύασε δύο είδη στους πίνακές του: πορτρέτο και νεκρή φύση. Η τελευταία άκμασε στα τέλη του 16ου αιώνα. Σε αντίθεση με τους καλλιτέχνες της Αναγέννησης που τοποθέτησαν την ανθρώπινη φιγούρα στο κέντρο του κόσμου για να τονίσουν την κυριαρχία τους, ο μανιερισμός απεικόνιζε την ανθρωπότητα ως μέρος ενός διαρκώς μεταβαλλόμενου και ασταθούς σύμπαντος. Κατά τη διάρκεια της ζωής του, ο Arcimboldo γνώρισε μεγάλη φήμη. Το 1587, έφυγε από το δικαστήριο για να ζήσει τις τελευταίες του μέρες στη γενέτειρά του Μιλάνο. Λίγα χρόνια αργότερα απέκτησε τον ευγενή τίτλο του κόμη Παλατίνο. Ο Giuseppe Arcimboldo πέθανε στο Μιλάνο το 1593. Αν και ο Arcimboldo δεν ήταν ο μόνος ζωγράφος που δημιούργησε γκροτέσκα πορτρέτα, καθιέρωσε ένα πολύ ξεχωριστό στυλ. Ο ζωγράφος δεν δίδαξε ποτέ μαθητές. Ωστόσο, πολλοί καλλιτέχνες της εποχής του έκαναν αντίγραφα του έργου του. Το είδος των σύνθετων κεφαλών παρέμεινε στη μόδα κατά τον 17ο, 18ο και 19ο αιώνα. Δυστυχώς, το έργο του Arcimboldo ξεχάστηκε αμέσως μετά το θάνατό του. Ανακαλύφθηκε εκ νέου μόλις τέσσερις αιώνες αργότερα και για άλλη μια φορά εγκωμιάστηκε από καλλιτέχνες και κριτικούς. Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, οι σύγχρονοι ζωγράφοι, ειδικά από το σουρεαλιστικό κίνημα, ανακάλυψαν ξανά τα σύνθετα κεφάλια του Arcimboldo και αναγνώρισαν το avant-garde στυλ του. Μέλος του μανιεριστικού κινήματος, ο Arcimboldo ήταν επίσης ένας μοναδικός ζωγράφος και ίσως ένας σύγχρονος καλλιτέχνης που ήταν πολύ μπροστά από την εποχή του.