Ο τίτλος του βιβλίου, που καθιέρωσε τον κορυφαίο Τσέχο συγγραφέα Μίλαν Κούντερα διεθνώς, δεν είναι πια απλώς και μόνο ένα τίτλος, αλλά έχει γίνει και ένα σχόλιο για διάφορα φαινόμενα της πραγματικότητας
Ο Μίλαν Κούντερα είναι ο κορυφαίος Τσέχος συγγραφέας με γαλλική υπηκοότητα έχει γίνει ιδιαίτερα γνωστός με τα έργα του “Η Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι”, “Το Βιβλίο του Γέλιου και της Λήθης” και “Το Αστείο”.
Μετά από λογοκρισία, η κυκλοφορία των έργων του ήταν απαγορευμένη στη γενέτειρά του μέχρι και την πτώση της Κομμουνιστικής κυβέρνησης κατά τη Βελούδινη επανάσταση του 1989.
Στο θρυλικό ερωτικό μυθιστόρημά του “Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι”, γίνεται ένα “παιχνίδι” εναλλαγών όπου ενώνονται με μοναδικό τρόπο η αφήγηση, το όνειρο και η σκέψη, η πρόζα και η ποίηση, η σύγχρονη και η αρχαία ιστορία. `Ενα έργο όπου συναντιώνται τόσο η σοβαρότητα όσο και η αφέλεια. Και ο ρόλος του θανάτου, ακόμα, έχει διπλό πρόσωπο. Μιας “γλυκιάς θλίψης” και μιας σκληρής, αδυσώπητης φάρσας.
Όπως αναφέρεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: “Η Τερέζα ζηλεύει. Η ζήλια της δαμάζεται την ημέρα αλλά τη νύχτα ξυπνάει, μεταμφιεσμένη σε όνειρα που στην πραγματικότητα δεν είναι παρά ποίηση του θανάτου. Στη μακριά της πορεία συνοδεύεται απ` τον άντρα της, τον Τόμας, μισό Δον Ζουάν, μισό Τριστάνο, που είναι διχασμένος ανάμεσα στον έρωτά του για εκείνη και στους ακατανίκητους πειρασμούς του. Η μοίρα της Σαμπίνας, μιας από τις ερωμένες του Τόμας, απλώνει το νήμα της αφήγησης σε όλο τον κόσμο. Έξυπνη, όχι συναισθηματική, εγκαταλείπει τον Φραντς, τον μεγάλο έρωτά της στη Γενεύη, και κυνηγάει την ελευθερία της από την Ευρώπη στην Αμερική, για να μην μπορέσει στο τέλος να βρει παρά την «αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι». Πραγματικά, ποια αρετή -βαρύτητα ή ελαφρότητα- ανταποκρίνεται καλύτερα στην ανθρώπινη μοίρα; Και πού σταματάει το σοβαρό για να παραχωρήσει τη θέση του στο επιπόλαιο, και αντιστρόφως;”
Επέλεξα αποσπάσματα από το σπουδαίο αυτό έργο καθώς και αποφθέγματα του συγγραφέα και σας τα παραθέτω…
-Η βαρύτητα, η ανάγκη και η αξία είναι τρεις έννοιες στενά και βαθιά ενωμένες: δεν είναι βαρύ παρά αυτό που είναι αναγκαίο , δεν έχει αξία παρά μόνον ό,τι βαραίνει.
-Όταν όμως δεν φροντίζει κανείς καθόλου το σώμα του, γίνεται πιο εύκολα θύμα του.
-Το τυχαίο είναι που κάνει τέτοια μάγια, όχι το αναγκαίο . Για να είναι ένας έρωτας αξέχαστος πρέπει τα τυχαία να συναντώνται σ΄αυτόν από την πρώτη στιγμή.
-Ο άνθρωπος ,χωρίς να το ξέρει , συνθέτει τη ζωή του με βάση τους κανόνες της ομορφιάς μέχρι και στις στιγμές της πιο μεγάλης αναταραχής.
-Ο άνθρωπος είναι τυφλός στα τυχαία αυτά στην καθημερινή ζωή, και στερεί έτσι τη ζωή από τη διάσταση της ομορφιάς της.
-Αυτό που διακρίνει εκείνον που έχει κάνει σπουδές από τον αυτοδίδακτο, δεν είναι η ευρύτητα των γνώσεων , αλλά οι διαφορετικοί βαθμοί ζωτικότητας και αυτοπεποίθησης.
-Το όνειρο είναι η απόδειξη , ότι το να φαντάζεται, το να ονειρεύεται αυτό που δεν έχει υπάρξει, είναι μια από τις βαθύτερες ανάγκες του ανθρώπου.
-Όποιος θέλει διαρκώς να “εξυψωθεί” πρέπει να περιμένει ότι μια μέρα θα τον πιάσει ίλιγγος . Ο ίλιγγος είναι άλλο πράγμα από τον φόβο μην πέσουμε. Είναι η φωνή του κενού κάτω από εμάς που μας τραβάει και μας καταπίνει , η επιθυμία μας να πέσουμε που μετά την πολεμάμε με τρόμο.
-Όποιος ζει στην ξενιτιά δεν έχει κάτω από τα πόδια του αυτό το δίχτυ ασφαλείας που απλώνει σε κάθε ανθρώπινο πλάσμα η χώρα που είναι η δική του χώρα, όπου υπάρχουν η οικογένειά του, οι συνάδελφοί του, οι φίλοι του και όπου μπορεί να γίνει χωρίς κόπο κατανοητός στη γλώσσα που γνωρίζει από τα παιδικά του χρόνια.
-Αλλά ακριβώς ο αδύναμος ήταν που έπρεπε να μάθει να είναι δυνατός και να φεύγει όταν ο δυνατός ήταν πάρα πολύ αδύναμος για να μπορεί να προσβάλει τον αδύναμο.
-Όσο πιο βαρύ είναι το φορτίο , όσο πιο κοντινή στη γη είναι η ζωή μας, τόσο είναι πιο αληθινή πιο πραγματική. Σ΄αντιστάθμισμα, η ολική απουσία του φορτίου κάνει το ανθρώπινο ον να γίνεται πιο ελαφρύ απ΄τον άνεμο , να πετάει , ν΄απομακρύνεται από τη γη ,απ΄το γήινο είναι, να μην είναι παρά μόνο κατά το ήμιση αληθινό και οι κινήσεις του να είναι εξίσου ελεύθερες όσο και χωρίς σημασία.
-Δεν μπορεί κανείς ποτέ να ξέρει αυτό που πρέπει να θέλει , γιατί έχουμε μόνο μια ζωή και δεν μπορούμε ούτε να την συγκρίνουμε με προηγούμενες ζωές, ούτε να την επανορθώσουμε σε ζωές επερχόμενες.
-Το να μην μπορείς να ζήσεις παρά μόνο μια ζωή, είναι σαν να μην τη ζεις καθόλου.
-Ο έρωτας δεν εκδηλώνεται με την επιθυμία να κάνεις έρωτα (αυτή η επιθυμία ταιριάζει σε αναρίθμητο πλήθος γυναικών) αλλά με την επιθυμία του μοιρασμένου ύπνου (αυτή η επιθυμία δεν αφορά παρά μια και μόνο γυναίκα)
-Το να αγαπάς κάποιον από συμπόνια δεν σημαίνει ότι τον αγαπάς πραγματικά.
-Δεν υπάρχει τίποτα πιο βαρύ από την συμπόνια. Ούτε ο ίδιος μας ο πόνος δεν είναι τόσο βαρύς όσο ο πόνος που μοιραζόμαστε μ΄έναν άλλο , για έναν άλλο , στη θέση ενός άλλου, πολλαπλασιασμένος απ΄τη φαντασία, σε εκατοντάδες αντίλαλους.
-Όσο οι άνθρωποι είναι λίγο πολύ νέοι και η μουσική παρτιτούρα της ζωής τους δεν είναι παρά στους πρώτους της ρυθμούς, μπορούν να συνθέσουν μαζί και να ανταλλάξουν μοτίβα, αλλά , όταν συναντιόνται σε μια πιο ώριμη ηλικία η μουσική τους παρτιτούρα είναι λίγο πολύ συμπληρωμένη , και κάθε λέξη , κάθε αντικείμενο , σημαίνουν κάτι διαφορετικό στην παρτιτούρα του καθενός.
-Δεν ήταν όλες οι γυναίκες άξιες να αποκαλούνται γυναίκες.
-Η πρώτη προδοσία είναι ανεπιδιόρθωτη . Προκαλεί , με αλυσιδωτή αντίδραση , άλλες προδοσίες , η καθεμιά από τις οποίες μας απομακρύνει όλο και περισσότερο από το σημείο της αρχικής προδοσίας.
-Σε μια ευημερούσα κοινωνία οι άνθρωποι δεν έχουν ανάγκη να γίνουν χειρονάκτες και αφιερώνονται σε διανοητικές δραστηριότητες. Υπάρχουν όλο και περισσότερα πανεπιστήμια όλο και περισσότεροι φοιτητές.
-Αυτό που δίνει κάποιο νόημα στη συμπεριφορά μας , μας είναι πάντοτε απόλυτα άγνωστο.
– Η φιλαρέσκια είναι μια υπόσχεση συνουσίας , αλλά μια υπόσχεση χωρίς εγγυήσεις.
– Η στιγμή που γεννιέται ο έρωτας: η γυναίκα δεν αντιστέκεται στη φωνή που καλεί την τρομαγμένη της ψυχή, ο άντρας δεν αντιστέκεται στη γυναίκα που η ψυχή της ξέρει να προσέχει τη φωνή του.
-Σε μια κοινωνία που κυβερνά ο τρόμος οι δηλώσεις δεν σε δεσμεύουν σε τίποτα γιατί τις αποσπούν με τη βία κι ένας έντιμος άνθρωπος έχει το χρέος να μην τους δίνει σημασία , να μην τις ακούει.
-Ο έρωτας αρχίζει από μια μεταφορά. Μ’ άλλα λόγια : Ο έρωτας αρχίζει από τη στιγμή που μια γυναίκα εγγράφεται με μια από τις κουβέντες της , στην ποιητική μας μνήμη.
-Το κιτς αποκλείει από το σκηνικό του πεδίο όλα όσα ουσιαστικά απαράδεκτα διαθέτει η ανθρώπινη φύση.
-Όλοι έχουμε ανάγκη να μας κοιτάνε . Ανάλογα με τί είδους είναι το βλέμμα κάτω απ΄το οποίο θέλουμε να ζούμε , μπορούμε να καταταγούμε σε 4 κατηγορίες:
α) Η πρώτη αναζητάει το βλέμμα ενός ατέλειωτου αριθμού ανώνυμων ματιών, μ’ άλλα λόγια το βλέμμα του κοινού.
β) Στην δεύτερη κατηγορία εκείνοι που δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς το βλέμμα ενός πλήθους γνώριμων ματιών .
γ)Τρίτη η κατηγορία αυτών που έχουν ανάγκη να βρίσκονται κάτω από το βλέμμα του αγαπημένου προσώπου .
δ)Τέλος η τέταρτη η πιο σπάνια αυτών που ζουν κάτω απ΄τα φανταστικά βλέμματα πλασμάτων που είναι απόντα.Είναι οι ονειροπόλοι.
-Κάποια μέρα , παίρνει κανείς μια απόφαση χωρίς καλά-καλά να ξέρει πως κι αυτή η απόφαση έχει τη δική της δύναμη αδράνειας. Κάθε χρόνος που περνάει κάνει ακόμα δυσκολότερο το να αλλάξει κανείς.
-Είναι μια τεράστια ανακούφιση να διαπιστώνει κανείς πως είναι ελεύθερος, πως δεν έχει αποστολή.
