Από τη Βενετία έως τη Βαρκελώνη και το Άμστερνταμ, οι ευρωπαϊκές πόλεις αγωνίζονται να απορροφήσουν τον αυξανόμενο αριθμό τουριστών.
Πολλοί είχαν προβλέψει την κατάρρευση του υπερτουρισμού στην Ευρώπη και την αναπόφευκτη αντίδραση του πληθυσμού, η οποία εκδηλώθηκε με διαμαρτυρίες στους δρόμους της Βαρκελώνης. Χιλιάδες άνθρωποι, πολλοί από αυτούς με νεροπίστολα απαιτούσαν περιορισμούς στα κρουαζιερόπλοια και στο βραχυπρόθεσμο τουρισμό μίσθωσης. Η Βενετία χρεώνει πλέον εισιτήριο εισόδου για τους ημερήσιους επισκέπτες, περιορίζοντας τον αριθμό επισκεπτών, ενώ η Αθήνα επιβάλλει ημερήσιο όριο στους επισκέπτες της Ακρόπολης.
Πρώιμο σημάδι αυτού του φαινομένου ήταν η ραγδαία εξάπλωση της οικονομίας του διαμοιρασμού, με πρωτοπόρο την πλατφόρμα βραχυχρόνιας μίσθωσης. Αργότερα, αυτό που έγινε προφανές ήταν ότι οι ταχέως αναπτυσσόμενες αεροπορικές εταιρείες χαμηλού κόστους σε συνδυασμό με τις αυξανόμενες βραχυπρόθεσμες μισθώσεις θα δημιουργούσαν τεράστια νέα χωρητικότητα για διακοπές, οδηγώντας σε πτώση των τιμών, εγκαινιάζοντας μια νέα εποχή ταξιδιών χαμηλού κόστους.
«Οι ντόπιοι έχουν απόλυτο δίκιο», λέει ο Νοέλ Τζόσεφιντς, πρόεδρος της Sunvil, ενός ταξιδιωτικού πρακτορείου. «Η κατάσταση είναι εκτός ελέγχου. Είμαι με το μέρος των διαδηλωτών, παρόλο που αυτό επηρεάζει την επιχείρησή μου».
«Ταξίδια εκδίκησης»
Η κατάσταση της Ευρώπης το φετινό καλοκαίρι απέχει από τους άδειους δρόμους και τα καθαρά νερά του καλοκαιριού του 2020. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, πολλοί προορισμοί δεσμεύτηκαν να καλυτερεύσουν τον τουρισμό. Αλλά μόλις άρθηκαν οι ταξιδιωτικοί περιορισμοί, η κατάσταση μάλλον χειροτέρεψε, χάρη σε αυτό που έγινε γνωστό ως «ταξίδια εκδίκησης» (revenge travel).
Αν και η λέξη «εκδίκηση» έχει αρνητική χροιά, ο όρος «ταξίδια εκδίκησης» έχει χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει οικογενειακές συγκεντρώσεις, πολυτελείς διακοπές και επισκέψεις σε αγαπημένα μέρη. Φαίνεται να αφορά περισσότερο την αγάπη για τα ταξίδια, και ήταν ίσως ένας τρόπος να εκδίκησης για την πανδημία.
Για ορισμένους ντόπιους, η ανάμνηση της καραντίνας έχει αποκτήσει μια γαλήνια λάμψη. «Περπατούσα στους δρόμους πολύ κοντά στη Λα Ράμπλα και άκουγα τις καμπάνες της εκκλησίας και τα πουλιά να τραγουδούν», λέει η Μαίτε Ντομίνγκο Αλέγκρε, κάτοικος της Βαρκελώνης. «Ποτέ δεν είχα συνειδητοποιήσει ότι οι καμπάνες χτυπούσαν. Αλλά τώρα δεν τις ακούω πια. Ο τουρισμός έχει φέρει απίστευτο θόρυβο».
«Πάντα είχαμε τουρισμό, αλλά τα τελευταία 10 με 15 χρόνια αυτό έχει αλλάξει δραματικά», προσθέτει. «Δεν είναι πλέον εποχιακό, είναι 365 ημέρες το χρόνο. Και οι επισκέπτες είναι πολύ περισσότεροι από τον αριθμό των κατοίκων».
Οι πολυσύχναστοι δρόμοι είναι το ένα θέμα, αλλά οι δευτερογενείς επιπτώσεις είναι χειρότερες: Τα περισσότερα καταστήματα και εστιατόρια είναι σχεδιασμένα για τους τουρίστες. Οι τιμές έχουν αυξηθεί. Η βραχυχρόνια μίσθωση ουσιαστικά έδιωξε πολλούς ντόπιους. Οι ταξιδιώτες δεν νοιάζονται για την κουλτούρα της χώρας που επισκέπτονται.
Στη Βενετία, κυριαρχεί η ίδια κατάσταση.
«Είμαι ποδηλάτης και τις Κυριακές παίρνω το ποδήλατό μου από την Πιατσάλε Ρόμα (το τερματικό σταθμό της Βενετίας). Βγαίνω έξω και πηγαίνω κόντρα σε όλους τους τουρίστες. Μερικές φορές, όταν είσαι περιτριγυρισμένος από εκατοντάδες, νιώθεις σαν να είσαι εσύ ο ξένος».
Από «μυστικός» προορισμός σε πλημμυρισμένος
Τις τελευταίες δεκαετίες, γοητευτικοί και «μυστικοί» προορισμοί έχουν διαδοθεί και είναι πλέον υπερπλήρεις από τουρίστες. Αυτό συμβαίνει κυρίως επειδή κάποια αεροπορική εταιρεία χαμηλού κόστους αρχίζει να εκτελεί πτήσεις προς τον προορισμό. Την επόμενη χρονιά, οι ανταγωνιστές της θα ακολουθήσουν το παράδειγμά της, πρόθυμοι να μην χάσουν αυτή την ευκαιρία.
Ξαφνικά, εκατοντάδες αεροπλάνα πετούν προς αυτόν τον προορισμό και, για να γεμίσουν, οι αεροπορικές εταιρείες μειώνουν δραστικά τις τιμές των πτήσεων. Σύντομα, ο «μυστικός» προορισμός κατακλύζεται, με τα καταλύματα να δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στον αυξανόμενο αριθμό επισκεπτών, ωθώντας τους ντόπιους να επενδύσουν σε βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις.
Ο Τζόσεφιντς επισημαίνει πως το ελληνικό νησί της Σάμου θα πέσει σύντομα θύμα αυτή της κατάστασης. «Φέτος υπάρχει μία απευθείας πτήση την εβδομάδα από το Ηνωμένο Βασίλειο», λέει. «Του χρόνου η TUI (γερμανική ταξιδιωτική εταιρεία) θα πραγματοποιεί πτήσεις την Πέμπτη και την Κυριακή. Η Jet2 έχει βάλει τέσσερις πτήσεις: δύο από το Μάντσεστερ, μία από το Μπέρμιγχαμ και μία από το Στάνστεντ. Περιμένετε λοιπόν να δείτε την Ryanair και την easyJet να συρρέουν». Η φύση του νησιού θα αλλάξει, αλλά οι τοπικές κυβερνήσεις δεν θα καταλαβαίνουν τι συμβαίνει μέχρι να είναι πολύ αργά».
Ακόμη και τα καθιερωμένα δημοφιλή μέρη μπορούν να πέσουν θύματα της δικής τους δημοτικότητας. Τα αεροδρόμια στα ελληνικά νησιά της Κέρκυρας και της Κρήτης κατακλύζονται από πτήσεις.
Εκπρόσωπος της Airbnb δήλωσε ότι η πλατφόρμα προσφέρει έναν διαφορετικό τρόπο ταξιδιού που ωφελεί περισσότερες κοινότητες. Ο υπερτουρισμός επιδεινώνεται σε πόλεις με αυστηρούς περιορισμούς, όπως Άμστερνταμ και Βαρκελώνη. Εκεί, η μείωση βραχυχρόνιων μισθώσεων συνέπεσε με αύξηση διανυκτερεύσεων σε ξενοδοχεία και υψηλότερες τιμές. Η Airbnb υποστηρίζει ότι οι πόλεις πρέπει να ενθαρρύνουν μορφές τουρισμού που στηρίζουν οικογένειες και τοπικές κοινωνίες. Το 59% των διανυκτερεύσεων στην ΕΕ το 2024 έγινε εκτός πόλεων, ενώ έρευνα δείχνει ότι οι περισσότεροι τουρίστες εξακολουθούν να προτιμούν ξενοδοχεία.
Η προσέγγιση της Πάλμα
Ο Πέντρο Ομάρ, διευθυντής τουρισμού της Visit Palma, βρίσκεται διαρκώς ανάμεσα σε αγενείς τουρίστες και αντιδρώντες κατοίκους. «Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι ο τουρισμός είναι μια βιώσιμη βιομηχανία, όχι μόνο από περιβαλλοντική άποψη, αλλά και από κοινωνική και οικονομική άποψη», λέει. «Η οικονομία μας εξαρτάται από τον τουρισμό, οπότε αν δεν είμαστε φυσικά βιώσιμοι δεν θα έχουμε μέλλον».
Aπό την πανδημία, η Πάλμα έχει σταματήσει να προωθείται ανοιχτά. Αντ’ αυτού, διεξάγει «εκστρατείες εικόνας» για να διαμορφώσει την αντίληψη του κοινού. Το 2022, η πόλη έθεσε όριο στις αφίξεις κρουαζιερόπλοιων σε τρία την ημέρα, παρόλο που το λιμάνι μπορεί να εξυπηρετήσει έξι. H Βαρκελώνη ακολούθησε το παράδειγμά της, ανακοινώνοντας ότι από το 2026 θα κλείσει δύο από τους επτά τερματικούς κρουαζιερόπλοιων.
Η Πάλμα, επίσης, απαγόρευσε τις βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις διαμερισμάτων και έθεσε όριο 12.000 κλινών ξενοδοχείων. Έχει, επιπλέον, δημιουργήσει ένα ταμείο 50 εκατομμυρίων ευρώ για την απόσυρση παλιών ξενοδοχείων από την αγορά.
Ποιος έχει το «δικαίωμα» να ταξιδεύει
Η προσέγγιση της Πάλμα θέτει ένα ερώτημα: Ποιος έχει το «δικαίωμα» να ταξιδεύει;
Ορισμένοι προορισμοί γίνονται πιο ακριβοί για να αποτρέψουν τον μαζικό τουρισμό. Το Μπουτάν χρεώνει 100 δολάρια την ημέρα ως «τέλος βιώσιμης ανάπτυξης». Η άδεια για πεζοπορία με γορίλες στη Ρουάντα κοστίζει 1.500 δολάρια ανά άτομο. Ακόμη και το τέλος 10 ευρώ για τους ημερήσιους επισκέπτες της Βενετίας έχει προκαλέσει κριτική από τους ντόπιους, οι οποίοι θεωρούν ότι η πόλη πουλιέται στους πλούσιους.
«Πιστεύω πραγματικά ότι πρέπει να έχουμε το δικαίωμα να επιλέγουμε τους τουρίστες που θέλουμε και δεν θέλουμε», λέει ο Ομάρ. «Θέλουμε τουρίστες που σέβονται την προσωπικότητά μας, τον τρόπο ζωής μας, τις παραδόσεις μας. Αν έρθετε χωρίς σεβασμό, σας λέμε με σεβασμό ότι δεν σας χρειαζόμαστε».
Ο Τζόσεφιντς είναι πιο ευθύς. «Δεν θέλουν πια τον όχλο. Αυτό ακούγεται απαίσιο, όλοι έχουν δικαίωμα σε διακοπές, αλλά ο αριθμός συνεχίζει να αυξάνεται. Το όλο θέμα είναι εκτός ελέγχου».
Προς το παρόν, οι περισσότεροι ευρωπαϊκοί προορισμοί φαίνεται να επικεντρώνονται στο να περιορίσουν τον αριθμό των τουριστών παρά να αποκλείσουν εντελώς τους ταξιδιώτες με περιορισμένο προϋπολογισμό.
Στο επίκεντρο οι ντόπιοι
Το να αισθάνονται καλά οι ντόπιοι είναι επιδίωξη εξίσου σημαντική με την αντιμετώπιση των πολυπληθών τουριστών.
«Μια πόλη όπου οι κάτοικοι δεν είναι ικανοποιημένοι είναι μια πόλη που δεν λειτουργεί», λέει ο Ρούμπεν Σαντοπιέτρο, διευθύνων σύμβουλος της Visit Italy, «Χάνει εντελώς την ταυτότητά της. Οι κάτοικοι αισθάνονται αποκλεισμένοι και οι γειτονιές γίνονται τουριστικές».
Ο Σαντοπιέτρο έχει παρακολουθήσει την αύξηση της δημοτικότητας της γενέτειράς του. Προειδοποιεί ότι, αν η ανάπτυξη παραμείνει ανεξέλεγκτη, σε πέντε χρόνια, το 50% των πόλεων με σημαντική ιστορική και καλλιτεχνική κληρονομιά (città d’arte) θα καταστούν απρόσιτες. Η Ρώμη, η Φλωρεντία και η Νάπολη ήδη «ασφυκτιούν» από τον τουρισμό, σχεδόν σε σημείο χωρίς επιστροφή.
Οι επισκέπτες, προσθέτει, στην πραγματικότητα θέλουν να περιτριγυρίζονται από ντόπιους. «Η Βενετία ανήκει στους Βενετσιάνους. Αν δεν υπάρχουν ντόπιοι, οι τουρίστες δεν θα πάνε. Το να θέσουμε τους κατοίκους στο επίκεντρο των τουριστικών μοντέλων είναι ο μόνος τρόπος για να προστατεύσουμε τις πόλεις μας από το να γίνουν υπαίθρια μουσεία».
Ο Ομάρ συμφωνεί, επαναλαμβάνοντας την ίδια φράση όταν μιλά για το νέο πενταετές σχέδιο της Πάλμα, που υιοθετήθηκε το 2023. Ορισμένα ξενοδοχεία που αγοράζει η πόλη θα αντικατασταθούν με χώρους πρασίνου ή θα μετατραπούν σε κατοικίες.
Τον Νοέμβριο, η Πάλμα θα ξεκινήσει δωρεάν πολιτιστικές δραστηριότητες για τους ντόπιους για να «ενισχύσει το αίσθημα του ανήκειν και την υπερηφάνεια του να είσαι πολίτης».
Η μάστιγα των κοινωνικών μέσων
Η ανακατανομή των επισκεπτών μπορεί επίσης να βοηθήσει. Το πρόβλημα στην Ιταλία, λέει ο Σαντοπιέτρο, δεν είναι ότι η χώρα δεν μπορεί να διαχειριστεί τον αριθμό των επισκεπτών, αλλά ότι όλοι πηγαίνουν στα ίδια μέρη.
Αυτό το καλοκαίρι, η εταιρεία του ξεκίνησε μια εκστρατεία με τίτλο «Το 99% της Ιταλίας», ενθαρρύνοντας τους ταξιδιώτες να επισκεφθούν λιγότερο γνωστούς προορισμούς από τη Γένοβα έως την Τροπέα. «Χρησιμοποιήσαμε τις πλατφόρμες κοινωνικών μέσων, καθώς αυτές έχουν δημιουργήσει αυτές τις ανισορροπίες», λέει, προσθέτοντας ότι αναμένουν απτά αποτελέσματα μακροπρόθεσμα, καθώς οι περιφερειακές εκστρατείες μάρκετινγκ χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να αποδώσουν καρπούς.
Η ανάκαμψη είναι δυνατή
Οι διαμαρτυρίες είναι πιθανό να εξαπλωθούν, λέει η Εστρέλλα Ντίαζ Σάντσεζ, αναπληρώτρια καθηγήτρια μάρκετινγκ στο Πανεπιστήμιο Castilla-La Mancha.
«Μερικοί ντόπιοι είναι απογοητευμένοι από τον αριθμό των τουριστών που δέχονται, αλλά νομίζω ότι ο κύριος παράγοντας είναι η ραγδαία αύξηση των ενοικίων, λόγω των βραχυπρόθεσμων ενοικιάσεων για διακοπές», λέει. «Η λύση δεν είναι να απορρίψουμε τον τουρισμό, αλλά να τον κάνουμε πιο περιεκτικό και σεβαστό».
Ακόμη και ο Τζόσεφιντς πιστεύει ότι η ανάκαμψη είναι δυνατή. «Χρειάζεται χρόνος», λέει. «Είναι πολύ πιο εύκολο για έναν προορισμό να ελέγχει την ανάπτυξή του παρά να την επιδιορθώνει εκ των υστέρων».
Πηγή: CNN, The Associated Press
