Το απόγευμα της Παρασκευής 3 Οκτωβρίου 2025 έσβησε στα 95 του χρόνια ο Γρηγόρης Καψάλης, ο τελευταίος αυθεντικός εκφραστής της ηπειρώτικης ψυχής μέσα από το κλαρίνο του. Εισήχθη την Πέμπτη στο Νοσοκομείο Χατζηκώστα Ιωαννίνων με λοίμωξη του αναπνευστικού και λίγες ώρες αργότερα κατέληξε, αφήνοντας πίσω του μια παρακαταθήκη που σπάνια συναντά κανείς στη σύγχρονη μουσική παράδοση.
Ο Γρηγόρης Καψάλης γεννήθηκε στις 22 Αυγούστου 1929 στον Ελαφότοπο Ζαγορίου, σε οικογένεια μουσικών. Ο παππούς, ο πατέρας και ο θείος του υπήρξαν παραδοσιακοί κλαρινίστες, κι έτσι από παιδί βρέθηκε να ανασαίνει μέσα στους ήχους της ζαγορίσιας μελωδίας. Στα χρόνια της Κατοχής άρχισε να δοκιμάζει τις πρώτες νότες, παίζοντας σε μικρά γλέντια στα χωριά. Η μαθητεία του συνεχίστηκε στο Αγρίνιο, όπου διδάχθηκε από τους μεγάλους μουσικούς του Ξηρομέρου και μπολιάστηκε με διαφορετικά ύφη που αργότερα τα έκανε δικά του.
Η μεγάλη στιγμή ήρθε στις αρχές της δεκαετίας του ’60, όταν ανέλαβε το πρώτο κλαρίνο στο ιστορικό συγκρότημα «Τα Τακούτσια». Εκεί καθιέρωσε το ύφος του: βαθύς, δωρικός ήχος, σεβασμός στο βήμα του χορευτή, αποφυγή περιττών επιδείξεων. Για δεκαετίες συνόδευσε τα πανηγύρια των χωριών του Ζαγορίου και της Ηπείρου, ενώ ταξίδεψε στην Ευρώπη, στην Αμερική, στον Καναδά και στην Αυστραλία, για να παίξει για την ομογένεια που διψούσε να ακούσει τις μελωδίες της πατρίδας.
Η τέχνη του καταγράφηκε σε δίσκους, σε ζωντανές ηχογραφήσεις συλλόγων και σε ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά αρχεία. Ξεχωριστή στιγμή υπήρξε η συμμετοχή του στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το 1993, σε αφιέρωμα στους μεγάλους του κλαρίνου. Δεν ήταν όμως καλλιτέχνης των σκηνών, το μέτρο της μουσικής του βρισκόταν στην πλατεία, γύρω από τον κύκλο του χορού, εκεί όπου το κλαρίνο γινόταν προέκταση της φωνής του λαού.
Ο Καψάλης δίδαξε στο Μουσικό Γυμνάσιο Δολιανών και μετέδωσε σε δεκάδες νέους μουσικούς όχι μόνο την τεχνική αλλά και το ήθος του παραδοσιακού οργανοπαίχτη: πώς να ακούς τον πρωτοχορευτή, πώς να δίνεις ρυθμό στην παρέα, πώς να κρατάς το μέτρο. Με τον ίδιο σεβασμό τραγουδούσε μοιρολόγια και παραδοσιακά της τάβλας, εντάσσοντας τη φωνή του στο σύνολο. Συνεργάστηκε με σπουδαίους οργανοπαίχτες και τραγουδιστές, ανάμεσά τους τον Χρήστο Ζώτο και τον Γιάννη Παπακώστα, αφήνοντας κοινές ηχογραφήσεις που αποτελούν πια κομμάτι της ζωντανής μνήμης.
Παρέμεινε πιστός στην αυθεντικότητα της ζαγορίσιας μουσικής, απορρίπτοντας την ευκολία και τον εντυπωσιασμό του «νεοδημοτικού». Για εκείνον, το πανηγύρι δεν ήταν χώρος επίδειξης, αλλά τελετουργία που ένωνε την κοινότητα, με το κλαρίνο να συνοδεύει και να κατευθύνει τον χορό.
Ο Γρηγόρης Καψάλης φεύγει αφήνοντας πίσω του έναν πλούτο που δεν χωρά σε δίσκους και βιογραφικά: το ήθος του χορού, το μέτρο του γλεντιού, την αίσθηση ότι το κλαρίνο δεν είναι όργανο αλλά φωνή που συνεχίζει να μιλά σε κάθε εποχή. Ήταν ο τελευταίος κρίκος μιας γενιάς που στήριξε την παράδοση χωρίς να τη φυλακίσει στο παρελθόν, κάνοντάς την ζωντανή και παρούσα.
Η κηδεία του θα ανακοινωθεί τις επόμενες ώρες. Μέχρι τότε, οι πλατείες της Ηπείρου θα μένουν σιωπηλές, σαν να περιμένουν τον ήχο του κλαρίνου του που τις κράτησε ζωντανές για σχεδόν έναν αιώνα.
