Ένας από τους πιο γνωστούς πίνακες στο σύγχρονο πολιτισμό και σαν εικόνα, αλλά και από τις πιο αντιγραμμένες και αναπαραγμένες, του κορυφαίου ζωγράφου Van Gogh.

Ένας ιστορικός τέχνης έχει πίσω του μια νέα θεωρία για την πηγή έμπνευσης του θρυλικού ζωγράφου, Vincent Van Gogh, για τον εμβληματικό πίνακά του, “Έναστρη Νύχτα”. Ο  James Hall, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Southampton και πρώην κριτικός τέχνης στο The Guardian, λέει ότι ο Πύργος του Eiffel είχε σημαντική επιρροή στη σειρά έργων του καλλιτέχνη με κυπαρίσσια, βασισμένα στον τρόπο αποκάλυψης του μνημείου.

Ο Hall υποστηρίζει ότι τα εγκαίνια της κατασκευής από σφυρήλατο σίδερο στο Παρίσι το 1889 έγιναν με μια θεαματική βραδινή επίδειξη πυροτεχνημάτων, ηλεκτρικού φωτός και εκρήξεων. Σύμφωνα με τη θεωρία του Hall, το όραμα επαναλήφθηκε στην «πυροτεχνική μουσική των αστεριών, του ουρανού και των νεφών» του πίνακα του Van Gogh.

H “Έναστρη Νύχτα” δημιουργήθηκε από τον Van Gogh κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του σε ένα άσυλο κοντά στο Saint-Rémy στη νότια Γαλλία. Τα κυπαρίσσια που απεικονίζονται στους πίνακές του έχουν ερμηνευτεί «ως μια εξερεύνηση της αφαίρεσης ή μια μυστικιστική ανάκληση της φύσης».

«Η Έναστρη Νύχτα του Van Gogh είναι η απάντηση της φύσης και της ιστορίας στο βομβιστικό, ανατριχιαστικό μεταλλικό τέρας του Eiffel που προσπάθησε να ξεπεράσει τους Αιγύπτιους», γράφει ο Hall. «Το κυπαρίσσι σε σχήμα οβελίσκου δεσπόζει στο Saint-Remy και το εκκλησιαστικό του κωδωνοστάσιο με τον ίδιο τρόπο που ο Πύργος του Eiffel μήκους 300 μέτρων δεσπόζει στο Παρίσι».

Ο Πύργος του Eiffel ήταν το αστέρι της Διεθνούς Έκθεσης αφού δημοσιεύτηκαν συχνά αναφορές για τον σχεδιασμό και την προετοιμασία του σε εφημερίδες και περιοδικά. Το 1886, ο Gustave Eiffel κέρδισε τον διαγωνισμό για το σχέδιό του με την υποβολή του με ανοιχτό πλέγμα.

Τον Ιούνιο του 1889, τον ίδιο μήνα που έγιναν τα αποκαλυπτήρια του μνημείου, ο Van Gogh έγραψε στον αδερφό του Theo: «Τα κυπαρίσσια με απασχολούν ακόμα, θα ήθελα να κάνω κάτι μαζί τους σαν τους καμβάδες των ηλιοτρόπιων γιατί με εκπλήσσει που κανείς δεν έχει όμως τα έκανα όπως τα βλέπω. Είναι όμορφο σε γραμμές και αναλογίες, σαν αιγυπτιακός οβελίσκος».

Σύμφωνα με τον Hall , ο Πύργος του Eiffel «διαφημίστηκε ως σύμβολο της γαλλικής τεχνολογικής ανδρείας και ακόμη πιο εντυπωσιακός από τις πυραμίδες». Επιπλέον, ο Ολλανδός καλλιτέχνης Van Gogh, εξιδανικεύει την αρχαία Αίγυπτο. «Πίστευε ότι το κυπαρίσσι ήταν τόσο όμορφο και ανάλογο όσο ένας οβελίσκος», είπε ο Hall στο The Guardian.

Ο Hall συγκρίνει τα κυπαρίσσια στην πρώτη γραμμή της “‘Εναστρης νύχτας” και του “Σταροχώραφοy με Κυπαρίσσια”, αυτή τη στιγμή στη συλλογή του Metropolitan Museum στη Νέα Υόρκη.

«Το κυπαρίσσι ήταν το πρώτο μέρος που ζωγραφίστηκε. Η βάση του είναι συσσωρευμένη με ένα μικρότερο δέντρο, που κάνει το σχήμα του πιο πυραμιδικό και πιο κοντά σε αυτό του πύργου. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στο “Σταροχώραφο με Κυπαρίσσια”, όπου ο Van Gogh άφησε ένα κενό ανάμεσα σε ένα μεγάλο και μικρό κυπαρίσσι, και τα δύο φαίνονται να γέρνουν το ένα στο άλλο σαν τα πόδια του πύργου».

Και τα δύο έργα θα αποτελέσουν μέρος της πρώτης έκθεσης του μουσείου που επικεντρώνεται στη γοητεία του Ολλανδού ζωγράφου με τα «φλογόμορφα αειθαλή», μαζί με δεκάδες σχέδια, εικονογραφημένα γράμματα και άλλα έργα.  Η Έκθεση “Κυπαρίσσια του Van Gogh» ανοίγει στις 22 Μαΐου.

Η έρευνα του Hall θα δημοσιευτεί στο τεύχος Απριλίου του περιοδικού τεχνών Περιοδικό Burlington.

Η ιστορία του διάσημου πίνακα του Van Gogh

Το δημιούργημα του Ολλανδού μετα-ιμπρεσιονιστή ζωγράφου, φιλοτεχνημένο τον Ιούνιο του 1889, απεικονίζει τη θέα από το δυτικό παράθυρο του δωματίου του στο άσυλο Σεν Ρεμί ντε Προβάνς, μόλις πριν την ανατολή του ηλίου, με την προσθήκη ενός εξιδανικευμένου χωριού.

Από το 1941, βρίσκεται στη μόνιμη συλλογή του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης στην Νέα Υόρκη και αποκτήθηκε μέσω του κληροδοτήματος Λίλι Π. Μπλις.

Μπορεί  η Έναστρη Νύχτα να ζωγραφίστηκε κατά τη διάρκεια της ημέρας στο ισόγειο στούντιο του Βαν Γκογκ, ωστόσο δεν θα ήταν ίσως σωστό  να ειπωθεί ότι η εικόνα ήταν ζωγραφισμένη από μνήμης.Εχει προσδιορισθεί ότι η θέα είναι αυτή από το παράθυρο του υπνοδωματίου του, με κατεύθυνση προς τα ανατολικά. Πρόκειται για μια θέα που ο Βαν Γκογκ δημιούργησε όχι λιγότερες από είκοσι μία παραλλαγές, όπου συμπεριλαμβάνεται και αυτή της Έναστρης νύχτας.

Στον αδελφό του Τεό, γράφει το Μάιο του 1989: «Μέσα από το παράθυρο με τα σιδερένια κάγκελα. Μπορώ να διακρίνω ένα τετράγωνο κομμάτι γης με σιτάρι… πάνω από το οποίο, το πρωί, βλέπω τον ήλιο να ανατέλλει σε όλο του το μεγαλείο.»

Ο κορυφαίος ζωγράφος απεικονίζει τη θέα σε διαφορετικές ώρες της ημέρας και κάτω από διάφορες καιρικές συνθήκες. Εδώ, συμπεριλαμβάνεται τόσο η ανατολή του ήλιου, όσο και του φεγγαριού, μέρες με ηλιοφάνεια και συννεφιά, με θύελλες και με βροχή.  Ωστόσο, το προσωπικό του νοσοκομείου δεν άφησε τον Βαν Γκογκ να ζωγραφίζει στο δωμάτιό του. Μπορούσε όμως να σκιτσάρει με μελάνι ή κάρβουνο σε χαρτί, φτιάχνοντας τελικά νεότερες παραλλαγές σε προηγούμενες εκδοχές. Μια διαγώνια γραμμή προερχόμενη από τα δεξιά, είναι το εικονογραφικό στοιχείο που ενώνει όλα αυτά τα έργα ζωγραφικής, απεικονίζοντας τους χαμηλούς λόφους των βουνών Alpilles. Από τις 21 παραλλαγές, σε δεκαπέντε  είναι ορατά τα κυπαρίσσια πέρα από το μακρινό τοίχο που περιβάλλει το κομμάτι γης με σιτάρι.

Σε 6 από αυτά τα έργα, έδωσε ο Βαν Γκογκ τηλεσκοπικά τη θέα, κυρίως στο έργο με αριθμό καταλόγου F717 Χωράφι με Σιτάρι και Κυπαρίσσια και στην Έναστρη Νύχτα, φέρνοντας τα δέντρα πιο κοντά στο επίπεδο της εικόνας.

Αξίζει να σημειωθεί, ότι ο Βαν Γκογκ, για κάποια  περίοδο της ζωής του ήταν γοητευμένος με τη  ζωγραφική νυχτερινών τοπίων και ουρανών γεμάτων αστέρια.

Αυτό που διακρίνουμε στον πίνακα είναι τον νυχτερινό  ουρανό με αστέρια  με τόσο απίστευτη ενέργεια ενώ κάτω από αυτά, βρίσκεται ένα χωριό βρίσκεται σε απόλυτη ηρεμία. Γη και ουρανός συνδέονται με ένα κυπαρίσσι – το δέντρο που είναι συνδεδεμένο με τα νεκροταφεία και το πένθος.

Ο θάνατος όμως, δεν ήταν δυσοίωνος για τον Βαν Γκογκ «Το να κοιτάζω τα αστέρια με κάνει πάντα να ονειρεύομαι… Γιατί, αναρωτιέμαι, να μην είναι τα λαμπερά σημεία του ουρανού τόσο προσιτά όσο τα μαύρα σημεία στο χάρτη της Γαλλίας; Ακριβώς όπως παίρνουμε το τραίνο για να φτάσουμε στην Tarascon ή την Rouen, έτσι να παίρνουμε το θάνατο για να φθάσουμε σ’ ένα αστέρι.»

 Κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει, ότι η «Έναστρη Νύχτα» (The Starry Night),  αποτελεί ένα από τα κορυφαία καλλιτεχνικά του επιτεύγματα. Είναι όχι μόνο από τους  πιο γνωστούς πίνακες στο σύγχρονο πολιτισμό και σαν εικόνα, αλλά και από τις πιο αντιγραμμένες και αναπαραγμένες…