Όλοι οι δρόμοι οδηγούν στη Ρώμη, αλλά πόσοι ακριβώς ρωμαϊκοί δρόμοι υπήρχαν; Ένας νέος ψηφιακός χάρτης αποκαλύπτει πως το εκτεταμένο αυτό δίκτυο ήταν κατά 50% μεγαλύτερο απ’ ό,τι πίστευαν έως τώρα οι ιστορικοί, ανατρέποντας παγιωμένες αντιλήψεις για την έκταση και τη συνδεσιμότητα του αρχαίου κόσμου.
Ο νέος χάρτης που ονομάζεται Itiner-e αμφισβητεί όσα θεωρούσαμε δεδομένα για την απήχηση της ρωμαϊκής ισχύος – όχι μόνο πολιτικά ή πολιτισμικά, αλλά και φυσικά, μέσα από τα ίδια οδικά δίκτυα που ένωνε τους ανθρώπους, τα εμπορεύματα και τις ιδέες της εποχής. Πρόκειται για τον πληρέστερο χάρτη που έχει δημιουργηθεί ποτέ για το οδικό δίκτυο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας γύρω στο 150 μ.Χ., όταν βρισκόταν στο μέγιστο της έκτασής της. Ερευνητές από διάφορα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια συνδύασαν αρχαιολογικά και ιστορικά δεδομένα, τοπογραφικούς χάρτες και δορυφορικές εικόνες – ακόμη και ψηφιοποιημένες αεροφωτογραφίες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου – για να αποτυπώσουν με πρωτοφανή ακρίβεια το ρωμαϊκό δίκτυο.
Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό: οι δρόμοι της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας καλύπτουν πλέον 299.171 χιλιόμετρα, έναντι των 188.293 χιλιομέτρων που ήταν γνωστά μέχρι σήμερα. Με απλά λόγια, οι ερευνητές εντόπισαν 110.000 χλμ. επιπλέον- αρκετά για να περιβάλουν τη Γη σχεδόν τρεις φορές. Σύμφωνα με τους ερευνητές, η αύξηση αυτή οφείλεται στην ευρύτερη κάλυψη των δρόμων στην Ιβηρική Χερσόνησο, την Ελλάδα και τη Βόρεια Αφρική, καθώς και στην τροποποίηση των δρόμων που είχαν προταθεί προηγουμένως γύρω από το πραγματικό τοπίο, όπως οι ελικοειδείς ορεινοί δρόμοι αντί για μη ρεαλιστικές ευθείες διαδρομές.
Ένα δίκτυο που ξαναενώνει μια αυτοκρατορία
«Ήταν ένα τεράστιο παιχνίδι στο οποίο έπρεπε να συνδέσουμε τις κουκκίδες σε κλίμακα ηπείρου» δήλωσε ο Τομ Μπρούγκμανς, αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο Aarhus της Δανίας και συν-συγγραφέας της μελέτης που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Scientific Data.
Εκεί όπου οι αρχαίες πηγές υπονοούσαν την ύπαρξη χαμένων δρόμων, οι επιστήμονες ανέλυσαν το τοπίο από ψηλά, αναζητώντας ανεπαίσθητα ίχνη στο έδαφος. Αυτά περιλάμβαναν διαφορές στη βλάστηση, υψομετρικές αποκλίσεις ή ίχνη ρωμαϊκής μηχανικής. Οι ερευνητές διασταύρωσαν επίσης επιγραφές και ρωμαϊκά ίχνη μηχανικής – όπως υπερυψωμένους τύμβους και λαξευμένες πλαγιές – για να επιβεβαιώσουν τα ευρήματά τους.
Το αποτέλεσμα, όπως είπε ο Μπρούγκμανς, προσφέρει «μια πιο ρεαλιστική εικόνα για το πώς λειτουργούσε η κινητικότητα στον αρχαίο κόσμο». Οι δρόμοι αυτοί δεν εξυπηρετούσαν μόνο στρατούς και εμπόρους, αλλά ήταν τα κανάλια μέσα από τα οποία κινούνταν ιδέες, κουλτούρες, ακόμη και ασθένειες.
«Το οδικό σύστημα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ήταν κρίσιμο για τη μετακίνηση ανθρώπων, αγαθών και ιδεών», σημειώνουν οι ερευνητές. Παρά τους αιώνες μελέτης, το δίκτυο παρέμενε αποσπασματικά χαρτογραφημένο. Ο νέος χάρτης, λένε, είναι «το πιο λεπτομερές και πλήρες ψηφιακό σύνολο δεδομένων που έχει δημιουργηθεί ποτέ για τους δρόμους ολόκληρης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας».
Ενώ παλαιότερες έρευνες επικεντρώνονταν στις μεγάλες αυτοκρατορικές αρτηρίες που συνέδεαν τη Ρώμη με τις επαρχίες της, ο χάρτης Itiner-e φωτίζει τώρα τις δευτερεύουσες διαδρομές, τα μονοπάτια που ένωναν αγροικίες, επαύλεις και τοπικές κοινότητες.
Ο νέος χάρτης περιλαμβάνει 14.769 τμήματα δρόμων: περίπου το ένα τρίτο (34,6%) χαρακτηρίζονται ως κύριοι δρόμοι, ενώ το υπόλοιπο (65,4%) ως δευτερεύοντες. Μόλις το 2,7% των διαδρομών έχει εντοπιστεί με πλήρη βεβαιότητα, σχεδόν το 90% με μέτρια ακρίβεια και περίπου 7% θεωρούνται ακόμα υποθετικές.
Από την Ισπανία ως τη Συρία
Στο απόγειό της, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία φιλοξενούσε περίπου 55 εκατομμύρια ανθρώπους, εκτεινόμενη από τη Βρετανία έως την Αίγυπτο και τη Συρία. Ο νέος χάρτης δείχνει ότι, τον 2ο αιώνα μ.Χ., ένας ταξιδιώτης θα μπορούσε θεωρητικά να διασχίσει όλη αυτή την έκταση πάνω σε ένα ενιαίο, αλληλένδετο δίκτυο δρόμων – μια επίδοση συγκρίσιμη με τις υποδομές της σύγχρονης Ευρώπης.
Οι ερευνητές προηγουμένως είχαν υπολογίσει την έκταση των ρωμαϊκών δρόμων σε περίπου 188.555 χιλιόμετρα. Ο νέος χάρτης δείχνει σχεδόν 300.000 χιλιόμετρα σε όλη την έκταση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, επιτρέποντας τα ταξίδια από την Ισπανία στη Συρία. Η μελέτη αποκάλυψε πολλά νέα στοιχεία για τους αρχαίους δρόμους στη Βόρεια Αφρική, τις πεδιάδες της Γαλλίας και την Πελοπόννησο στην Ελλάδα.
Η επιρροή του ρωμαϊκού δικτύου, άλλωστε, παραμένει ορατή μέχρι σήμερα: πολλοί σύγχρονοι αυτοκινητόδρομοι ακολουθούν σχεδόν τις ίδιες διαδρομές. Για παράδειγμα, ο δρόμος που συνδέει σήμερα τη Μπολόνια, τη Μόντενα, την Πάρμα, την Πιατσέντσα και το Μιλάνο, ακολουθεί την ίδια πορεία με την αρχαία Bononia–Mutina–Parma–Placentia–Mediolanum του 150 μ.Χ.
Μια νέα βάση για την έρευνα του μέλλοντος
Ο αρχαιολόγος Μπέντζαμιν Ντούκε από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, που δεν συμμετείχε στο έργο, χαρακτήρισε το Itiner-e «θεμελιώδες έργο που θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για πλήθος μελλοντικών ερευνών».
Για τον Μπρουγκμάνς, η σημασία του έργου υπερβαίνει τα όρια της χαρτογράφησης.
«Η απεικόνιση αυτών των διαδρομών μας βοηθά να κατανοήσουμε πώς κινούνταν οι άνθρωποι — αγρότες, στρατιώτες, διπλωμάτες, έμποροι — και πώς αυτή η κινητικότητα διαμόρφωσε την ιστορία», είπε.
«Οι Ρωμαίοι άφησαν τεράστιο αντίκτυπο με αυτό το οδικό δίκτυο», το οποίο αποτέλεσε το πρότυπο για πολλούς δρόμους που εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται σήμερα, δήλωσε ο συν-συγγραφέας της μελέτης και αρχαιολόγος Άνταμ Παζούτ του Αυτόνομου Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης.
Οι μηχανικές επινοήσεις των Ρωμαίων για την κατασκευή και τη συντήρηση των δρόμων — όπως οι θολωτές πέτρινες γέφυρες και οι σήραγγες που διαπερνούσαν λόφους — εξακολουθούν, όπως είπε, να διαμορφώνουν τη γεωγραφία και την οικονομία της Μεσογείου και πέρα από αυτήν, πρόσθεσε.
ΠΗΓΗ: Independent, Gizmodo
