Δυστυχώς τα μέσα μαζικής ενημέρωσης συχνά ενισχύουν την παραπληροφόρηση. Ας εξετάσουμε τις 9 δημοφιλέστερες θεωρίες συνωμοσίας στην πρόσφατη ιστορία που προκάλεσαν μεγάλο διχασμό στον κόσμο.

Το  2021 οι θεωρίες συνωμοσίας κυριάρχησαν, από τις αίθουσες του Κογκρέσου  μέχρι το Facebook και το Instagram  για τον covid-19. Οι θεωρίες συνωμοσίας δεν είναι κάτι καινούργιο στις Ηνωμένες Πολιτείες, λέει η Cynthia Miller-Idriss, καθηγήτρια κοινωνιολογίας του Αμερικανικού Πανεπιστημίου που επικεντρώνεται στον εξτρεμισμό και τη ριζοσπαστικοποίηση, αλλά κατάφεραν να εξαπλωθούν την τελευταία δεκαετία εξαιτίας των κοινωνικών μέσων, τα οποία μπορούν εύκολα να παραπληροφορήσουν.

Εν μέσω μιας πανδημίας που έχει σκοτώσει 700.000 Αμερικανούς μέχρι σήμερα, οι συνθήκες δεν θα μπορούσαν να είναι πιο ώριμες για να ισχύσουν οι θεωρίες συνωμοσίας. Ο Miller-Idriss λέει ότι οι άνθρωποι τείνουν να στρέφονται σε θεωρίες συνωμοσίας όταν έχουν χάσει την αίσθηση του ελέγχου και νιώθουν φόβο και άγχος. «Όταν οι άνθρωποι νιώθουν ότι έχουν πια χάσει τον έλεγχο, έλκονται από πράγματα που τους προσφέρουν μια πορεία δράσης», λέει ο Miller-Idriss. «Είναι ευκολότερο να πιστέψουν σε κάποια μια τέτοια θεωρία παρά να πιστέψουμε ότι υπάρχει ένας αόρατος ιός στον αέρα που θα μπορούσε να βλάψει την οικογένειά τους».

Σύμφωνα με τον Miller-Idriss, «ανεξήγητοι θάνατοι»-είτε πρόκειται για θάνατο σε μαζική κλίμακα, όπως η πανδημία, είτε για την απώλεια ενός διάσημου προσώπου όπως η πριγκίπισσα Νταϊάνα-γεννούν θεωρίες συνωμοσίας. «Όταν κάτι είναι τόσο τρομακτικό, είναι πιο εύκολο για τους ανθρώπους να πιστέψουν ότι δεν μπορεί να είναι αλήθεια. Μπορούν να γίνουν πιο ευάλωτοι στις θεωρίες συνωμοσίας ίσως επειδή δεν μπορούν να δεχθούν ψυχολογικά ότι είναι αλήθεια », λέει.  «Είναι αυτά τα επεισοδιακά, συγκλονιστικά γεγονότα που δημιουργούν τρωτότητα.» λέει.

Υπάρχει επίσης μια μακρά ιστορική καταγραφή της αμερικανικής κυβέρνησης που λέει ψέματα στους πολίτες της, συμπεριλαμβανομένων ιατρικών πειραμάτων, προγραμμάτων μυστικής παρακολούθησης και βασανιστηρίων και την ύπαρξη όπλων μαζικής καταστροφής στο Ιράκ. Οι υποψίες ότι η κυβέρνηση δεν λέει πάντα ολόκληρη την ιστορία είναι μια απόλυτα λογική απάντηση σε αυτό το μοτίβο εξαπάτησης. Αλλά μερικές φορές η κριτική σκέψη και ο σκεπτικισμός ανθίζουν σε κάτι πιο φανταστικό και παράξενο και μια προθυμία να πιστέψουμε πληροφορίες που ταιριάζουν με τις προϋπάρχουσες πολιτικές μας τάσεις ή ιδεολογικές πεποιθήσεις.

Στη δουλειά της η Miller-Idriss -διευθύντρια του American Polarization and Extremism Research & Innovation Lab- έχει διαπιστώσει ότι ένας τρόπος για την καταπολέμηση των θεωριών συνωμοσίας είναι να προσεγγίσει τους ανθρώπους μέσω μιας διαδικασίας με σκοπό την ενίσχυση της ανθεκτικότητας από τις υβριδικές απειλές. Με αυτήν την τεχνική, οι ερευνητές προσπαθούν να διδάξουν στους ανθρώπους πώς η προπαγάνδα, η παραπληροφόρηση και η συνωμοσία λειτουργούν έτσι ώστε όταν συναντούν ύποπτους ισχυρισμούς από αμφίβολες πηγές, να είναι κατάλληλα δύσπιστοι.

Ας ρίξουμε μια ματιά σε μερικές από τις πιο δημοφιλείς θεωρίες συνωμοσίας τα τελευταία 50 χρόνια.

2. Η προσγείωση στο φεγγάρι ήταν πλαστή ;

Τον Ιούλιο του 1969, οι αστροναύτες Neil Armstrong και Buzz Aldrin ήταν οι πρώτοι άνθρωποι που προσγειώθηκαν στο φεγγάρι. Ωστόσο, μέχρι τη δεκαετία του 1970, το 30% των Αμερικανών πίστευε ότι η προσγείωση στο φεγγάρι ήταν πλαστή. Οι εναλλακτικές ιστορίες δεν άργησαν να δημιουργηθούν. Για την περίπτωση της “πλαστής προσγείωσης στο φεγγάρι”, ο William Kaysing άρχισε να γράφει το βιβλίο “We Never Went to the Moon: America`s Thirty Billion Dollar Swindle” ως σάτιρα, αλλά κατέληξε να πιστεύει τελικά  πλήρως τη συνωμοσία. Η πρωταρχική ιδέα στο βιβλίο του ήταν ότι τα πλάνα των αστροναυτών που έκαναν τα πρώτα τους βήματα στην επιφάνεια του φεγγαριού – τα οποία εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι παρακολούθησαν ζωντανά στην τηλεόραση – γυρίστηκαν στην περιοχή 51 της Νεβάδα .
Το 2019, μια μικρή έρευνα έδειξε ότι το 10% των Αμερικανών εξακολουθούσε να πιστεύει ότι η προσγείωση στο φεγγάρι ήταν φάρσα. (Το 2018, αφού ο σταρ του ΝΒΑ Steph Curry είπε ότι δεν πιστεύει στην προσγείωση στο φεγγάρι, η NASA του πρόσφερε μια σεληνιακή εργαστηριακή περιοδεία.)